Przejdź do zawartości

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Siedziba

Gorzków

Adres

ul. Rynkowa 25
22-315 Gorzków-Osada

Data powołania

1406
arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę
1647
przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego

Data zamknięcia

1568 – 1623

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Archidiecezja

lubelska

Dekanat

Krasnystaw – Zachód

Kościół

św. Stanisława Biskupa i Męczennika

Filie

kaplica NMP Królowej Polski w Bobrowem

Proboszcz

ks. mgr Andrzej Czesław Wołoszyn

Wezwanie

św. Stanisława Biskupa i Męczennika

Wspomnienie liturgiczne

8 maja

Położenie na mapie gminy Gorzków
Mapa konturowa gminy Gorzków, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego
Mapa konturowa powiatu krasnostawskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Ziemia50°56′44″N 23°00′39″E/50,945556 23,010833
Strona internetowa

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowieparafia rzymskokatolicka w Gorzkowie w powiecie krasnostawskim.

Jedna z najstarszych parafii należących do dawnego dekanatu krasnostawskiego. Od 1987 należy do dekanatu Krasnystaw – Zachód w archidiecezji lubelskiej. Do roku 1805 była częścią diecezji chełmskiej obrządku łacińskiego.

Była konsekrowana dwukrotnie – pierwszy raz w 1406 przez arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę, drugi raz w 1647 przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego.

Obszar parafii

[edytuj | edytuj kod]

Obszar parafii i liczba parafian zmniejszyły się wskutek powołania w 1984 r. parafii w Orchowcu i Olchowcu oraz w Rudniku (1988).

Obecnie do parafii należą wsie: Antoniówka, Baranica, Bobrowe, Borów-Kolonia, Borów (częściowo), Chorupnik, Czysta Dębina-Kolonia i Czysta Dębina (częściowo), Góry, Gorzków-Osada, Gorzków-Wieś, Józefów, Olesin, Potasznia, Suszeń, Widniówka, Wielkopole, Wielobycz, Wiśniów, Zamostek[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]

Brak jakichkolwiek informacji o istnieniu w Gorzkowie budowli sakralnych w czasach przedjagiellońskich. Pierwsze informacje piśmienne dotyczą fundacji parafii obrządku łacińskiego w dopiero co otrzymanej od króla Jagiełły przez jego spowiednika i doradcę – Mikołaja z Sandomierza dawnej wsi królewskiej Gorzków. On to właśnie, zostając w 1403 roku podkanclerzym koronnym, otrzymał wsparcie dla swych świeżych tytułów szlacheckich w postaci majątku ziemskiego i natychmiast przystąpił do zagospodarowywania tych ziem (czyli latynizacji i polonizacji).

Według zapisu w archiwum konsystorza lubelskiego tenże Mikołaj Trąba był już na przełomie 1403 i 1404 roku[2] – fundatorem (lecz nie proboszczem) pierwszego, drewnianego kościoła obrządku łacińskiego w Gorzkowie, pobierającego we wsi dziesięcinę. Fakt ten potwierdza także dokument z 24 czerwca 1404 roku wystawiony przez Stefana – biskupa Chełmskiego dla Mikołaja – podkanclerzego wielkiego koronnego i właściciela wsi Gorzkowa z prawem zamiany dziesięciny snopkowej na pieniężną. Według tego dokumentu w Gorzkowie było w tym czasie 5 rodzin katolickich (zapewne osadników z terenów Małopolski), a nieznaną ilość pozostałych określono jako „schizmatyków” (czyli innowierców, głównie prawosławnych).[3]

Arcybiskup halicki Jakub Strepa wydał mandat na konsekrację kościoła parafialnego w Gorzkowie pw. św. Stanisława Męczennika, w którym czytamy m.in.ecclesiam per ipsum dominum Nicolaum predictum de nowo fundandam, collocandam et dotandam, consecra... Dokument przypieczętował we Lwowie własną pieczęcią in...sabbato, quo in ecclesia Domini cantatur: Venite adoremus, anno Domini M° CCCC° sexto, czyli 18 września 1406[4]. Mikołaj Trąba, zwany później także niewłaściwie Gorzkowskim[5], naprawdę do końca swej kariery dbał o uposażenie swych włości, przenosząc dziesięciny z niektórych wsi diecezji krakowskiej, na rzecz tej, ufundowanej przez siebie gorzkowskiej parafii[2]. Wniósł w ten sposób podwaliny pod silną pozycję Kościoła na ziemi chełmskiej oraz dał zaczyn do dalszego rozwoju społecznego tych okolic[6].

Wiek XVI–XVII

[edytuj | edytuj kod]
Organy kościelne

Okres reformacji przyniósł straty w dobrach kościelnych – w 1568 rozgrabiono kościół parafialny w Gorzkowie, zamieniając go na zbór kalwiński (budynek zniszczono doszczętnie po roku 1604). Dopiero kontrreformacja w czasach Zygmunta III Wazy przyniosła nawrót szlachty na katolicyzm[7].
W 1623 ówczesny, nawrócony na katolicyzm, dziedzic wsi – Stanisław Gorzkowski – zbudował na terenach z obszaru wsi Gorzkowa (opisanych w akcie fundacyjnym złożonym w Krasnostawskim Sądzie Ziemskim) nowy kościół murowany[8]. Akt erekcyjny kościoła nabrał mocy urzędowej po zatwierdzeniu w 1626 przez biskupa chełmskiego Macieja Łubieńskiego.
Wobec antykatolickiej działalności rodziny Sobieskich, protestanckich właścicieli Chorupnika oraz części Gorzkowa, od roku 1639 parafia chorupnicka (Chorupnik, Wiśniów, Borów i Borówek) wcielona została do parafii gorzkowskiej, zaś ówczesny proboszcz gorzkowski – ksiądz Marcin Rybułtowicz, po ugodzie z Sobieskimi w Lubelskim Trybunale Koronnym, uzyskał znaczące rekompensaty za zniszczenia dóbr kościelnych w Chorupniku. Ponowna konsekracja kościoła pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika miała miejsce w roku 1647, a obrzęd wypełnił biskup pomocniczy chełmski Mikołaj Świrski[9].
Niestety, pod koniec XVII w. w pożarze plebanii spaliło się wiele ksiąg kościelnych. W okresie XVII i XVIII w. działały tu biblioteka parafialna, szpital oraz przytułek dla ubogich, a także bractwa – różańcowe i Trójcy Świętej[9].

Wiek XVIII–XIX

[edytuj | edytuj kod]

Kolejny pleban gorzkowski, ksiądz Jan Wierzbicki, 26 października 1795 poświęcił nowy cmentarz gorzkowski, wybudowany przy drodze do Wielkopola naprzeciw wsi Zamostek, a już pół roku później sam został na nim pochowany. Poprzedni – stary cmentarz, znajdował się przy samym kościele. Następca plebana, zasłużony dla historii Gorzkowa proboszcz Grzegorz Wężyk[10], zbudował m.in. w 1801 dzwonnicę trójdzwonną przy kościele[9]. Zawieszone w niej dzwony padały łupem wojsk zaborczych i musiały być odtwarzane, ostatnio w XX wieku. W 1828 rozebrano grożącą zawaleniem wieżę frontonową kościoła.
Powstanie styczniowe 1863 cieszyło się ogólnym poparciem ludności gminy z aktywnym udziałem proboszcza parafii gorzkowskiej Franciszka Drewnowskiego[11].
Rok 1885 przyniósł znaczącą rozbudowę kościoła – do istniejącej nawy dwuprzęsłowej dobudowano w kierunku zachodnim dalsze cztery przęsła. Trwały również ciągłe remonty budynku świątyni.

Wiek XX–XXI

[edytuj | edytuj kod]

1922 – remont dachu i pokrycie blachą
1945 – restauracja całego budynku
1954 – malowanie budynku i pokrycie blachą ocynkowaną sygnaturki
1973/4 – remont dachu oraz malowanie całego kościoła
W 1990 r. zamieszczono w kościele parafialnym tablicę pamiątkową ku czci ofiar II wojny światowej. W 2014 roku rozpoczęto remont wnętrza kościoła. W latach 2018–2022 odnowiono ołtarz główny.

Proboszczowie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Opis parafii na stronie diecezji
  2. a b Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954,str.29
  3. Szerszy opis ówczesnej sytuacji zamieszczono w pracy M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ISBN 978-83-7730-084-8
  4. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, red. F. Piekosińskiego, Poznań 1908, T. 5, Nr 102, str. 97
  5. Było to źródłem wielu pomyłek historyków, głównie: Ciesielski W., Kartki z Lubelskiego – Miasteczko Gorzków, [w:] Kurjer Lubelski, 1867/nr 108, oraz prof. H. Polaczkówna, Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, Miesięcznik Heraldyczny, 10(1931) numery 3, 7, 8. Pewne problemy identyfikacyjne wykazuje także fundamentalna biografia Mikołaja z Sandomierza autorstwa Silnickiego, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954. Dobrym rozwikłaniem tych pomyłek jest artykuł prof. Janiny Krzyżaniakowej Początki kariery Mikołaja Trąby, [w:] Roczniki Historyczne, R. XXXV (1969) str. 125-135.
  6. por. Historia Gorzkowa. Jego rola w tym dziele nie została chyba w parafii gorzkowskiej dotychczas należycie doceniona, chociaż w jego mieście rodzinnym – Sandomierzu został należycie uhonorowany (patrz: Bibliografia, ISBN 978-83-925149-7-8)
  7. A. Kossowski, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI – XVII w., Lublin 1933, str. 99
  8. Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990
  9. a b c M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informacje historyczne i administracyjne, Lublin 1985, str. 204
  10. Z. Góralski, Instrukcje ekonomiczne probostwa w Gorzkowie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XII, nr 1, 1964, str. 78
  11. Franciszek Żurek, Powiat krasnostawski w walce o wolność, Lublin: Norbertinum Wydawnictwo - Drukarnia - Księgarnia, 2009, ISBN 978-83-7222-369-2, OCLC 751112194.
  12. Parafia pw. św. Stanisława BiM w Gorzkowie [online], parafiagorzkow.eu [dostęp 2018-11-28] (ang.).
  13. a b Data niepewna (www.parafiagorzkow.eu)

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VIII, zeszyt 8, powiat krasnostawski, Warszawa 1964
  • M.T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985
  • F. Kiryk (red.), Mikołaj Trąba mąż stanu i prymas Polski, Sandomierz 2008, Kraków 2009, ISBN 978-83-925149-7-8
  • M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza. Mikrohistorie i historie życia codziennego, [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str. 27–38, ISBN 978-83-7730-084-8

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]