Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Siedziba	Gorzków
Adres	ul. Rynkowa 25; 22-315 Gorzków-Osada
Data powołania	1406; arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę; 1647; przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego
Data zamknięcia	1568 – 1623
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Archidiecezja	lubelska
Dekanat	Krasnystaw – Zachód
Kościół	św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Filie	kaplica NMP Królowej Polski w Bobrowem
Proboszcz	ks. mgr Andrzej Czesław Wołoszyn
Wezwanie	św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Wspomnienie liturgiczne	8 maja
	Położenie na mapie gminy Gorzków Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
	Położenie na mapie Polski Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
	Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
	50°56′44″N 23°00′39″E/50,945556 23,010833
	Strona internetowa

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie – parafia rzymskokatolicka w Gorzkowie w powiecie krasnostawskim.

Jedna z najstarszych parafii należących do dawnego dekanatu krasnostawskiego. Od 1987 należy do dekanatu Krasnystaw – Zachód w archidiecezji lubelskiej. Do roku 1805 była częścią diecezji chełmskiej obrządku łacińskiego.

Była konsekrowana dwukrotnie – pierwszy raz w 1406 przez arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę, drugi raz w 1647 przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego.

Obszar parafii

Obszar parafii i liczba parafian zmniejszyły się wskutek powołania w 1984 r. parafii w Orchowcu i Olchowcu oraz w Rudniku (1988).

Obecnie do parafii należą wsie: Antoniówka, Baranica, Bobrowe, Borów-Kolonia, Borów (częściowo), Chorupnik, Czysta Dębina-Kolonia i Czysta Dębina (częściowo), Góry, Gorzków-Osada, Gorzków-Wieś, Józefów, Olesin, Potasznia, Suszeń, Widniówka, Wielkopole, Wielobycz, Wiśniów, Zamostek^[1].

Historia

Średniowiecze

Brak jakichkolwiek informacji o istnieniu w Gorzkowie budowli sakralnych w czasach przedjagiellońskich. Pierwsze informacje piśmienne dotyczą fundacji parafii obrządku łacińskiego w dopiero co otrzymanej od króla Jagiełły przez jego spowiednika i doradcę – Mikołaja z Sandomierza dawnej wsi królewskiej Gorzków. On to właśnie, zostając w 1403 roku podkanclerzym koronnym, otrzymał wsparcie dla swych świeżych tytułów szlacheckich w postaci majątku ziemskiego i natychmiast przystąpił do zagospodarowywania tych ziem (czyli latynizacji i polonizacji).

Według zapisu w archiwum konsystorza lubelskiego tenże Mikołaj Trąba był już na przełomie 1403 i 1404 roku^[2] – fundatorem (lecz nie proboszczem) pierwszego, drewnianego kościoła obrządku łacińskiego w Gorzkowie, pobierającego we wsi dziesięcinę. Fakt ten potwierdza także dokument z 24 czerwca 1404 roku wystawiony przez Stefana – biskupa Chełmskiego dla Mikołaja – podkanclerzego wielkiego koronnego i właściciela wsi Gorzkowa z prawem zamiany dziesięciny snopkowej na pieniężną. Według tego dokumentu w Gorzkowie było w tym czasie 5 rodzin katolickich (zapewne osadników z terenów Małopolski), a nieznaną ilość pozostałych określono jako „schizmatyków” (czyli innowierców, głównie prawosławnych).^[3]

Arcybiskup halicki Jakub Strepa wydał mandat na konsekrację kościoła parafialnego w Gorzkowie pw. św. Stanisława Męczennika, w którym czytamy m.in.ecclesiam per ipsum dominum Nicolaum predictum de nowo fundandam, collocandam et dotandam, consecra... Dokument przypieczętował we Lwowie własną pieczęcią in...sabbato, quo in ecclesia Domini cantatur: Venite adoremus, anno Domini M° CCCC° sexto, czyli 18 września 1406^[4]. Mikołaj Trąba, zwany później także niewłaściwie Gorzkowskim^[5], naprawdę do końca swej kariery dbał o uposażenie swych włości, przenosząc dziesięciny z niektórych wsi diecezji krakowskiej, na rzecz tej, ufundowanej przez siebie gorzkowskiej parafii^[2]. Wniósł w ten sposób podwaliny pod silną pozycję Kościoła na ziemi chełmskiej oraz dał zaczyn do dalszego rozwoju społecznego tych okolic^[6].

Wiek XVI–XVII

Okres reformacji przyniósł straty w dobrach kościelnych – w 1568 rozgrabiono kościół parafialny w Gorzkowie, zamieniając go na zbór kalwiński (budynek zniszczono doszczętnie po roku 1604). Dopiero kontrreformacja w czasach Zygmunta III Wazy przyniosła nawrót szlachty na katolicyzm^[7].
W 1623 ówczesny, nawrócony na katolicyzm, dziedzic wsi – Stanisław Gorzkowski – zbudował na terenach z obszaru wsi Gorzkowa (opisanych w akcie fundacyjnym złożonym w Krasnostawskim Sądzie Ziemskim) nowy kościół murowany^[8]. Akt erekcyjny kościoła nabrał mocy urzędowej po zatwierdzeniu w 1626 przez biskupa chełmskiego Macieja Łubieńskiego.
Wobec antykatolickiej działalności rodziny Sobieskich, protestanckich właścicieli Chorupnika oraz części Gorzkowa, od roku 1639 parafia chorupnicka (Chorupnik, Wiśniów, Borów i Borówek) wcielona została do parafii gorzkowskiej, zaś ówczesny proboszcz gorzkowski – ksiądz Marcin Rybułtowicz, po ugodzie z Sobieskimi w Lubelskim Trybunale Koronnym, uzyskał znaczące rekompensaty za zniszczenia dóbr kościelnych w Chorupniku. Ponowna konsekracja kościoła pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika miała miejsce w roku 1647, a obrzęd wypełnił biskup pomocniczy chełmski Mikołaj Świrski^[9].
Niestety, pod koniec XVII w. w pożarze plebanii spaliło się wiele ksiąg kościelnych. W okresie XVII i XVIII w. działały tu biblioteka parafialna, szpital oraz przytułek dla ubogich, a także bractwa – różańcowe i Trójcy Świętej^[9].

Wiek XVIII–XIX

Kolejny pleban gorzkowski, ksiądz Jan Wierzbicki, 26 października 1795 poświęcił nowy cmentarz gorzkowski, wybudowany przy drodze do Wielkopola naprzeciw wsi Zamostek, a już pół roku później sam został na nim pochowany. Poprzedni – stary cmentarz, znajdował się przy samym kościele. Następca plebana, zasłużony dla historii Gorzkowa proboszcz Grzegorz Wężyk^[10], zbudował m.in. w 1801 dzwonnicę trójdzwonną przy kościele^[9]. Zawieszone w niej dzwony padały łupem wojsk zaborczych i musiały być odtwarzane, ostatnio w XX wieku. W 1828 rozebrano grożącą zawaleniem wieżę frontonową kościoła.
Powstanie styczniowe 1863 cieszyło się ogólnym poparciem ludności gminy z aktywnym udziałem proboszcza parafii gorzkowskiej Franciszka Drewnowskiego^[11].
Rok 1885 przyniósł znaczącą rozbudowę kościoła – do istniejącej nawy dwuprzęsłowej dobudowano w kierunku zachodnim dalsze cztery przęsła. Trwały również ciągłe remonty budynku świątyni.

Wiek XX–XXI

1922 – remont dachu i pokrycie blachą
1945 – restauracja całego budynku
1954 – malowanie budynku i pokrycie blachą ocynkowaną sygnaturki
1973/4 – remont dachu oraz malowanie całego kościoła
W 1990 r. zamieszczono w kościele parafialnym tablicę pamiątkową ku czci ofiar II wojny światowej. W 2014 roku rozpoczęto remont wnętrza kościoła. W latach 2018–2022 odnowiono ołtarz główny.

Proboszczowie


Proboszczowie parafii Gorzków^[12]
Nr	Imię	Nazwisko	Rok rozpoczęcia posługi	Wzmianka	Rok zakończenia posługi
1		de rectoribus Ecclesiae		1404
2	Jędrzej			1453
3	Jakub			1528
4	Jan	Gorzkowski		1538
5	Marcin			1568	1568
6	Stanisław	Skrzynno	1623	1623
7	Maciej-Florian	Kalinowski		1633
8	Stanisław	Czarnotoski	1633^[13]		1638^[13]
9	Marcin	Rybułtowicz	1639		1654
10	Wawrzyniec	Każnicki	1655		1661
11	Marcin	Tarnogóra			1663
12	Stefan	Siestrzenitowski	1663		1674
13		Staklewicz			1674
14	Adam	Grabia			1678
15	Stanisław	Stamirowski	1678
16	Franciszek	Wojnarowski
17	Mikołaj-Hieronim	Staklewicz	1694		1726
18	Antoni	Wysokiński	1726		1768
19	Jan	Wierzbicki			1796
20	Grzegorz	Wężyk	1796		1811
21	Antoni	Tokarski	1812		1816
22	Franciszek	Huss	1817		1850
23	Franciszek	Drewnowski	1850		1875
24	Feliks	Rowiński	1878
25	Ignacy	Okólski	1896		1906
26	Ludwik	Szumiata	1906		1909
27	Mikołaj	Bobolewski	1909		1912
28	Józef	Kostkowski	1912		1919
29	Antoni	Zieliński	1919		1926
30	Antoni	Sadłowski	1926		1928
31	Stanisław	Szepietowski	1928		1939
32	Jan	Soroka	1939		1944
33	Ignacy	Roczon	1944		1975
34	Józef	Kruk	1975		1984
35	Józef	Dubik	1984		2000
36	Janusz	Świtaj	2000		2014
37	Krzysztof	Adamowski	2014		2020
38	Andrzej	Wołoszyn	2020

Przypisy

↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ ^a ^b Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954,str.29
↑ Szerszy opis ówczesnej sytuacji zamieszczono w pracy M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ISBN 978-83-7730-084-8
↑ Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, red. F. Piekosińskiego, Poznań 1908, T. 5, Nr 102, str. 97
↑ Było to źródłem wielu pomyłek historyków, głównie: Ciesielski W., Kartki z Lubelskiego – Miasteczko Gorzków, [w:] Kurjer Lubelski, 1867/nr 108, oraz prof. H. Polaczkówna, Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, Miesięcznik Heraldyczny, 10(1931) numery 3, 7, 8. Pewne problemy identyfikacyjne wykazuje także fundamentalna biografia Mikołaja z Sandomierza autorstwa Silnickiego, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954. Dobrym rozwikłaniem tych pomyłek jest artykuł prof. Janiny Krzyżaniakowej Początki kariery Mikołaja Trąby, [w:] Roczniki Historyczne, R. XXXV (1969) str. 125-135.
↑ por. Historia Gorzkowa. Jego rola w tym dziele nie została chyba w parafii gorzkowskiej dotychczas należycie doceniona, chociaż w jego mieście rodzinnym – Sandomierzu został należycie uhonorowany (patrz: Bibliografia, ISBN 978-83-925149-7-8)
↑ A. Kossowski, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI – XVII w., Lublin 1933, str. 99
↑ Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990
↑ ^a ^b ^c M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informacje historyczne i administracyjne, Lublin 1985, str. 204
↑ Z. Góralski, Instrukcje ekonomiczne probostwa w Gorzkowie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XII, nr 1, 1964, str. 78
↑ FranciszekF. Żurek FranciszekF., Powiat krasnostawski w walce o wolność, Lublin: Norbertinum Wydawnictwo - Drukarnia - Księgarnia, 2009, ISBN 978-83-7222-369-2, OCLC 751112194 .
↑ Parafia pw. św. Stanisława BiM w Gorzkowie [online], parafiagorzkow.eu [dostęp 2018-11-28] (ang.).
↑ ^a ^b Data niepewna (www.parafiagorzkow.eu)

Bibliografia

Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VIII, zeszyt 8, powiat krasnostawski, Warszawa 1964
M.T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985
F. Kiryk (red.), Mikołaj Trąba mąż stanu i prymas Polski, Sandomierz 2008, Kraków 2009, ISBN 978-83-925149-7-8
M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza. Mikrohistorie i historie życia codziennego, [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str. 27–38, ISBN 978-83-7730-084-8

Linki zewnętrzne

[par-1] Opis parafii na stronie diecezji

[autonazwa2-2] Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954,str.29

[3] Szerszy opis ówczesnej sytuacji zamieszczono w pracy M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ISBN 978-83-7730-084-8

[4] Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, red. F. Piekosińskiego, Poznań 1908, T. 5, Nr 102, str. 97

[5] Było to źródłem wielu pomyłek historyków, głównie: Ciesielski W., Kartki z Lubelskiego – Miasteczko Gorzków, [w:] Kurjer Lubelski, 1867/nr 108, oraz prof. H. Polaczkówna, Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, Miesięcznik Heraldyczny, 10(1931) numery 3, 7, 8. Pewne problemy identyfikacyjne wykazuje także fundamentalna biografia Mikołaja z Sandomierza autorstwa Silnickiego, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954. Dobrym rozwikłaniem tych pomyłek jest artykuł prof. Janiny Krzyżaniakowej Początki kariery Mikołaja Trąby, [w:] Roczniki Historyczne, R. XXXV (1969) str. 125-135.

[6] r. Historia Gorzkowa. Jego rola w tym dziele nie została chyba w parafii gorzkowskiej dotychczas należycie doceniona, chociaż w jego mieście rodzinnym – Sandomierzu został należycie uhonorowany (patrz: Bibliografia, ISBN 978-83-925149-7-8)

[7] A. Kossowski, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI – XVII w., Lublin 1933, str. 99

[8] Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990

[autonazwa1-9] M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informacje historyczne i administracyjne, Lublin 1985, str. 204

[10] Z. Góralski, Instrukcje ekonomiczne probostwa w Gorzkowie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XII, nr 1, 1964, str. 78

[11] FranciszekF. Żurek FranciszekF., Powiat krasnostawski w walce o wolność, Lublin: Norbertinum Wydawnictwo - Drukarnia - Księgarnia, 2009, ISBN 978-83-7222-369-2, OCLC 751112194 .

[12] Parafia pw. św. Stanisława BiM w Gorzkowie [online], parafiagorzkow.eu [dostęp 2018-11-28] (ang.).

[:0-13] Data niepewna (www.parafiagorzkow.eu)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]