Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie
50°56′44″N 23°00′39″E/50,945556 23,010833
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Rynkowa 25 |
| Data powołania |
1406 |
| Data zamknięcia |
1568 – 1623 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Archidiecezja | |
| Dekanat | |
| Kościół parafialny | |
| Filie |
kaplica NMP Królowej Polski w Bobrowem (1987) |
| Proboszcz |
ks. mgr Andrzej Czesław Wołoszyn |
| Wezwanie | |
| Wspomnienie liturgiczne | |
Położenie na mapie gminy Gorzków  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego  | |
| 50°56′44″N 23°00′39″E/50,945556 23,010833
| |
| Strona internetowa | |
Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie – parafia rzymskokatolicka w Gorzkowie w powiecie krasnostawskim.
Jedna z najstarszych parafii należących do dawnego dekanatu krasnostawskiego. Od 1987 należy do dekanatu Krasnystaw – Zachód w archidiecezji lubelskiej. Do roku 1805 była częścią diecezji chełmskiej obrządku łacińskiego.
Była konsekrowana dwukrotnie – pierwszy raz w 1406 przez arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę, drugi raz w 1647 przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego.
Obszar parafii[edytuj | edytuj kod]
Obszar parafii i liczba parafian zmniejszyły się wskutek powołania w 1984 r. parafii w Orchowcu i Olchowcu oraz w Rudniku (1988).
Obecnie do parafii należą wsie: Antoniówka, Baranica, Bobrowe kolonia i wieś, Borów kolonia i wieś (częściowo), Chorupnik kolonia i wieś, Czysta Dębina kolonia i wieś (częściowo), Góry, Gorzków kolonia, osada i wieś, Józefów, Olesin, Potasznia, Suszeń, Widniówka, Wielkopole kolonia i wieś, Wielobycz kolonia i wieś, Wiśniów, Zamostek.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]
Brak jakichkolwiek informacji o istnieniu w Gorzkowie budowli sakralnych w czasach przedjagiellońskich. Pierwsze informacje piśmienne dotyczą fundacji parafii obrządku łacińskiego w dopiero co otrzymanej od króla Jagiełły przez jego spowiednika i doradcę – Mikołaja z Sandomierza dawnej wsi królewskiej Gorzków. On to właśnie, zostając w 1403 roku podkanclerzym koronnym, otrzymał wsparcie dla swych świeżych tytułów szlacheckich w postaci majątku ziemskiego i natychmiast przystąpił do zagospodarowywania tych ziem (czyli latynizacji i polonizacji).
Według zapisu w archiwum konsystorza lubelskiego tenże Mikołaj Trąba był już na przełomie 1403 i 1404 roku[1] – fundatorem (lecz nie proboszczem) pierwszego, drewnianego kościoła obrządku łacińskiego w Gorzkowie, pobierającego we wsi dziesięcinę. Fakt ten potwierdza także dokument z 24 czerwca 1404 roku wystawiony przez Stefana – biskupa Chełmskiego dla Mikołaja – podkanclerzego wielkiego koronnego i właściciela wsi Gorzkowa z prawem zamiany dziesięciny snopkowej na pieniężną. Według tego dokumentu w Gorzkowie było w tym czasie 5 rodzin katolickich (zapewne osadników z terenów Małopolski), a nieznaną ilość pozostałych określono jako „schizmatyków” (czyli innowierców, głównie prawosławnych).[2]
Arcybiskup halicki Jakub Strepa wydał mandat na konsekrację kościoła parafialnego w Gorzkowie pw. św. Stanisława Męczennika, w którym czytamy m.in.ecclesiam per ipsum dominum Nicolaum predictum de nowo fundandam, collocandam et dotandam, consecra... Dokument przypieczętował we Lwowie własną pieczęcią in...sabbato, quo in ecclesia Domini cantatur: Venite adoremus, anno Domini M° CCCC° sexto, czyli 18 września 1406[3]. Mikołaj Trąba, zwany później także niewłaściwie Gorzkowskim[4], naprawdę do końca swej kariery dbał o uposażenie swych włości, przenosząc dziesięciny z niektórych wsi diecezji krakowskiej, na rzecz tej, ufundowanej przez siebie gorzkowskiej parafii[1]. Wniósł w ten sposób podwaliny pod silną pozycję Kościoła na ziemi chełmskiej oraz dał zaczyn do dalszego rozwoju społecznego tych okolic[5].
Wiek XVI–XVII[edytuj | edytuj kod]
Okres reformacji przyniósł straty w dobrach kościelnych – w 1568 rozgrabiono kościół parafialny w Gorzkowie, zamieniając go na zbór kalwiński (budynek zniszczono doszczętnie po roku 1604). Dopiero kontrreformacja w czasach Zygmunta III Wazy przyniosła nawrót szlachty na katolicyzm[6].
W 1623 ówczesny, nawrócony na katolicyzm, dziedzic wsi – Stanisław Gorzkowski – zbudował na terenach z obszaru wsi Gorzkowa (opisanych w akcie fundacyjnym złożonym w Krasnostawskim Sądzie Ziemskim) nowy kościół murowany[7].
Akt erekcyjny kościoła nabrał mocy urzędowej po zatwierdzeniu w 1626 przez biskupa chełmskiego Macieja Łubieńskiego.
Wobec antykatolickiej działalności rodziny Sobieskich, protestanckich właścicieli Chorupnika oraz części Gorzkowa, od roku 1639 parafia chorupnicka (Chorupnik, Wiśniów, Borów i Borówek) wcielona została do parafii gorzkowskiej, zaś ówczesny proboszcz gorzkowski – ksiądz Marcin Rybułtowicz, po ugodzie z Sobieskimi w Lubelskim Trybunale Koronnym, uzyskał znaczące rekompensaty za zniszczenia dóbr kościelnych w Chorupniku.
Ponowna konsekracja kościoła pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika miała miejsce w roku 1647, a obrzęd wypełnił biskup pomocniczy chełmski Mikołaj Świrski[8].
Niestety, pod koniec XVII w. w pożarze plebanii spaliło się wiele ksiąg kościelnych.
W okresie XVII i XVIII w. działały tu biblioteka parafialna, szpital oraz przytułek dla ubogich, a także bractwa – różańcowe i Trójcy Świętej[8].
Wiek XVIII–XIX[edytuj | edytuj kod]
Kolejny pleban gorzkowski, ksiądz Jan Wierzbicki, 26 października 1795 poświęcił nowy cmentarz gorzkowski, wybudowany przy drodze do Wielkopola naprzeciw wsi Zamostek, a już pół roku później sam został na nim pochowany. Poprzedni – stary cmentarz, znajdował się przy samym kościele. Następca plebana, zasłużony dla historii Gorzkowa proboszcz Grzegorz Wężyk[9], zbudował m.in. w 1801 dzwonnicę trójdzwonną przy kościele[8]. Zawieszone w niej dzwony padały łupem wojsk zaborczych i musiały być odtwarzane, ostatnio w XX wieku. W 1828 rozebrano grożącą zawaleniem wieżę frontonową kościoła.
Powstanie styczniowe 1863 cieszyło się ogólnym poparciem ludności gminy z aktywnym udziałem proboszcza parafii gorzkowskiej Franciszka Drewnowskiego[10].
Rok 1885 przyniósł znaczącą rozbudowę kościoła – do istniejącej nawy dwuprzęsłowej dobudowano w kierunku zachodnim dalsze cztery przęsła. Trwały również ciągłe remonty budynku świątyni.
Wiek XX–XXI[edytuj | edytuj kod]
1922 – remont dachu i pokrycie blachą
1945 – restauracja całego budynku
1954 – malowanie budynku i pokrycie blachą ocynkowaną sygnaturki
1973/4 – remont dachu oraz malowanie całego kościoła
W 1990 r. zamieszczono w kościele parafialnym tablicę pamiątkową ku czci ofiar II wojny światowej.
W 2014 roku rozpoczęto remont wnętrza kościoła. W latach 2018–2022 odnowiono ołtarz główny.
Proboszczowie parafii Gorzków[11][edytuj | edytuj kod]
| Nr | Imię | Nazwisko | Rok rozpoczęcia posługi | Wzmianka | Rok zakończenia posługi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | de rectoribus Ecclesiae | 1404 | |||
| 2 | Jędrzej | 1453 | |||
| 3 | Jakub | 1528 | |||
| 4 | Jan | Gorzkowski | 1538 | ||
| 5 | Marcin | 1568 | 1568 | ||
| 6 | Stanisław | Skrzynno | 1623 | 1623 | |
| 7 | Maciej-Florian | Kalinowski | 1633 | ||
| 8 | Stanisław | Czarnotoski | 1633[12] | 1638[12] | |
| 9 | Marcin | Rybułtowicz | 1639 | 1654 | |
| 10 | Wawrzyniec | Każnicki | 1655 | 1661 | |
| 11 | Marcin | Tarnogóra | 1663 | ||
| 12 | Stefan | Siestrzenitowski | 1663 | 1674 | |
| 13 | Staklewicz | 1674 | |||
| 14 | Adam | Grabia | 1678 | ||
| 15 | Stanisław | Stamirowski | 1678 | ||
| 16 | Franciszek | Wojnarowski | |||
| 17 | Mikołaj-Hieronim | Staklewicz | 1694 | 1726 | |
| 18 | Antoni | Wysokiński | 1726 | 1768 | |
| 19 | Jan | Wierzbicki | 1796 | ||
| 20 | Grzegorz | Wężyk | 1796 | 1811 | |
| 21 | Antoni | Tokarski | 1812 | 1816 | |
| 22 | Franciszek | Huss | 1817 | 1850 | |
| 23 | Franciszek | Drewnowski | 1850 | 1875 | |
| 24 | Feliks | Rowiński | 1878 | ||
| 25 | Ignacy | Okólski | 1896 | 1906 | |
| 26 | Ludwik | Szumiata | 1906 | 1909 | |
| 27 | Mikołaj | Bobolewski | 1909 | 1912 | |
| 28 | Józef | Kostkowski | 1912 | 1919 | |
| 29 | Antoni | Zieliński | 1919 | 1926 | |
| 30 | Antoni | Sadłowski | 1926 | 1928 | |
| 31 | Stanisław | Szepietowski | 1928 | 1939 | |
| 32 | Jan | Soroka | 1939 | 1944 | |
| 33 | Ignacy | Roczon | 1944 | 1975 | |
| 34 | Józef | Kruk | 1975 | 1984 | |
| 35 | Józef | Dubik | 1984 | 2000 | |
| 36 | Janusz | Świtaj | 2000 | 2014 | |
| 37 | Krzysztof | Adamowski | 2014 | 2020 | |
| 38 | Andrzej | Wołoszyn | 2020 |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954,str.29
- ↑ Szerszy opis ówczesnej sytuacji zamieszczono w pracy M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ISBN 978-83-7730-084-8
- ↑ Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, red. F. Piekosińskiego, Poznań 1908, T. 5, Nr 102, str. 97
- ↑ Było to źródłem wielu pomyłek historyków, głównie: Ciesielski W., Kartki z Lubelskiego – Miasteczko Gorzków, [w:] Kurjer Lubelski, 1867/nr 108, oraz prof. H. Polaczkówna, Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, Miesięcznik Heraldyczny, 10(1931) numery 3, 7, 8. Pewne problemy identyfikacyjne wykazuje także fundamentalna biografia Mikołaja z Sandomierza autorstwa Silnickiego, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954. Dobrym rozwikłaniem tych pomyłek jest artykuł prof. Janiny Krzyżaniakowej Początki kariery Mikołaja Trąby, [w:] Roczniki Historyczne, R. XXXV (1969) str. 125-135.
- ↑ por. Historia Gorzkowa. Jego rola w tym dziele nie została chyba w parafii gorzkowskiej dotychczas należycie doceniona, chociaż w jego mieście rodzinnym – Sandomierzu został należycie uhonorowany (patrz: Bibliografia, ISBN 978-83-925149-7-8)
- ↑ A. Kossowski, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI – XVII w., Lublin 1933, str. 99
- ↑ Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990
- ↑ a b c M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informacje historyczne i administracyjne, Lublin 1985, str. 204
- ↑ Z. Góralski, Instrukcje ekonomiczne probostwa w Gorzkowie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XII, nr 1, 1964, str. 78
- ↑ Franciszek Żurek, Powiat krasnostawski w walce o wolność, Lublin: Norbertinum Wydawnictwo - Drukarnia - Księgarnia, 2009, ISBN 978-83-7222-369-2, OCLC 751112194.
- ↑ Parafia pw. św. Stanisława BiM w Gorzkowie [online], parafiagorzkow.eu [dostęp 2018-11-28] (ang.).
- ↑ a b Data niepewna (www.parafiagorzkow.eu)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VIII, zeszyt 8, powiat krasnostawski, Warszawa 1964
- M.T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985
- F. Kiryk (red.), Mikołaj Trąba mąż stanu i prymas Polski, Sandomierz 2008, Kraków 2009, ISBN 978-83-925149-7-8
- M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza. Mikrohistorie i historie życia codziennego, [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str. 27–38, ISBN 978-83-7730-084-8