Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Ilustracja
Państwo  Polska
Województwo  lubelskie
Siedziba Gorzków
Adres ul. Rynkowa 25
22-315 Gorzków-Osada
Data powołania 1406
arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę
1647
przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego
Data zamknięcia 1568 – 1623
Wyznanie katolickie
Kościół rzymskokatolicki
Archidiecezja lubelska
Dekanat Krasnystaw – Zachód
Kościół parafialny św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Filie kaplica NMP Królowej Polski w Bobrowem (1987)
kaplica Skawińskich na cmentarzu w Gorzkowie (1850)
Proboszcz ks. kan. Krzysztof Adamowski
Wezwanie św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Wspomnienie liturgiczne 8 maja
Położenie na mapie gminy Gorzków
Mapa konturowa gminy Gorzków, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego
Mapa konturowa powiatu krasnostawskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika”
Ziemia50°56′44″N 23°00′39″E/50,945556 23,010833
Strona internetowa

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie – parafia rzymskokatolicka w Gorzkowie w powiecie krasnostawskim.

Jedna z najstarszych parafii należących do dawnego dekanatu krasnostawskiego. Od 1987 należy do dekanatu Krasnystaw – Zachód w archidiecezji lubelskiej. Do roku 1805 była częścią diecezji chełmskiej obrządku łacińskiego.

Była konsekrowana dwukrotnie – pierwszy raz w 1406 przez arcybiskupa halickiego Jakuba Strepę, drugi raz w 1647 przez biskupa sufragana chełmskiego Mikołaja Świrskiego.

Obszar parafii[edytuj | edytuj kod]

Obszar parafii i liczba parafian zmniejszyły się wskutek powołania w 1984 r. parafii w Orchowcu i Olchowcu oraz w Rudniku (1988).

Obecnie do parafii należą wsie: Antoniówka, Baranica, Bobrowe kolonia i wieś, Borów kolonia i wieś (częściowo), Chorupnik kolonia i wieś, Czysta Dębina kolonia i wieś (częściowo), Góry, Gorzków kolonia, osada i wieś, Józefów, Olesin, Potasznia, Suszeń, Widniówka, Wielkopole kolonia i wieś, Wielobycz kolonia i wieś, Wiśniów, Zamostek.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]

Brak jakichkolwiek informacji o istnieniu w Gorzkowie budowli sakralnych w czasach przedjagiellońskich. Pierwsze informacje piśmienne dotyczą fundacji parafii obrządku łacińskiego w dopiero co otrzymanej od króla Jagiełły przez jego spowiednika i doradcę – Mikołaja z Sandomierza dawnej wsi królewskiej Gorzków. On to właśnie, zostając w 1403 roku podkanclerzym koronnym, otrzymał wsparcie dla swych świeżych tytułów szlacheckich w postaci majątku ziemskiego i natychmiast przystąpił do zagospodarowywania tych ziem (czyli latynizacji i polonizacji).

Według zapisu w archiwum konsystorza lubelskiego tenże Mikołaj Trąba był już na przełomie 1403 i 1404 roku[1] – fundatorem (lecz nie proboszczem) pierwszego, drewnianego kościoła obrządku łacińskiego w Gorzkowie, pobierającego we wsi dziesięcinę. Fakt ten potwierdza także dokument z 24 czerwca 1404 roku wystawiony przez Stefana – biskupa Chełmskiego dla Mikołaja – podkanclerzego wielkiego koronnego i właściciela wsi Gorzkowa z prawem zamiany dziesięciny snopkowej na pieniężną. Według tego dokumentu w Gorzkowie było w tym czasie 5 rodzin katolickich (zapewne osadników z terenów Małopolski), a nieznaną ilość pozostałych określono jako „schizmatyków” (czyli innowierców, głównie prawosławnych).[2]

Arcybiskup halicki Jakub Strepa wydał mandat na konsekrację kościoła parafialnego w Gorzkowie pw. św. Stanisława Męczennika, w którym czytamy m.in.ecclesiam per ipsum dominum Nicolaum predictum de nowo fundandam, collocandam et dotandam, consecra... Dokument przypieczętował we Lwowie własną pieczęcią in...sabbato, quo in ecclesia Domini cantatur: Venite adoremus, anno Domini M° CCCC° sexto, czyli 18 września 1406[3]. Mikołaj Trąba, zwany później także niewłaściwie Gorzkowskim[4], naprawdę do końca swej kariery dbał o uposażenie swych włości, przenosząc dziesięciny z niektórych wsi diecezji krakowskiej, na rzecz tej, ufundowanej przez siebie gorzkowskiej parafii[1]. Wniósł w ten sposób podwaliny pod silną pozycję Kościoła na ziemi chełmskiej oraz dał zaczyn do dalszego rozwoju społecznego tych okolic[5].

Wiek XVI-XVII[edytuj | edytuj kod]

Organy kościelne

Okres reformacji przyniósł straty w dobrach kościelnych – w 1568 rozgrabiono kościół parafialny w Gorzkowie, zamieniając go na zbór kalwiński (budynek zniszczono doszczętnie po roku 1604). Dopiero kontrreformacja w czasach Zygmunta III Wazy przyniosła nawrót szlachty na katolicyzm[6].
W 1623 ówczesny, nawrócony na katolicyzm, dziedzic wsi – Stanisław Gorzkowski – zbudował na terenach z obszaru wsi Gorzkowa (opisanych w akcie fundacyjnym złożonym w Krasnostawskim Sądzie Ziemskim) nowy kościół murowany[7]. Akt erekcyjny kościoła nabrał mocy urzędowej po zatwierdzeniu w 1626 przez biskupa chełmskiego Macieja Łubieńskiego.
Wobec antykatolickiej działalności rodziny Sobieskich, protestanckich właścicieli Chorupnika oraz części Gorzkowa, od roku 1639 parafia chorupnicka (Chorupnik, Wiśniów, Borów i Borówek) wcielona została do parafii gorzkowskiej, zaś ówczesny proboszcz gorzkowski – ksiądz Marcin Rybułtowicz, po ugodzie z Sobieskimi w Lubelskim Trybunale Koronnym, uzyskał znaczące rekompensaty za zniszczenia dóbr kościelnych w Chorupniku. Ponowna konsekracja kościoła pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika miała miejsce w roku 1647, a obrzęd wypełnił biskup pomocniczy chełmski Mikołaj Świrski[8].
Niestety, pod koniec XVII w. w pożarze plebanii spaliło się wiele ksiąg kościelnych. W okresie XVII i XVIII w. działały tu biblioteka parafialna, szpital oraz przytułek dla ubogich, a także bractwa – różańcowe i Trójcy Świętej[8].

Wiek XVIII-XIX[edytuj | edytuj kod]

Kolejny pleban gorzkowski, ksiądz Jan Wierzbicki, 26 października 1795 poświęcił nowy cmentarz gorzkowski, wybudowany przy drodze do Wielkopola naprzeciw wsi Zamostek, a już pół roku później sam został na nim pochowany. Poprzedni – stary cmentarz, znajdował się przy samym kościele. Następca plebana, zasłużony dla historii Gorzkowa proboszcz Grzegorz Wężyk[9], zbudował m.in. w 1801 dzwonnicę trójdzwonną przy kościele[8]. Zawieszone w niej dzwony padały łupem wojsk zaborczych i musiały być odtwarzane, ostatnio w XX wieku. W 1828 rozebrano grożącą zawaleniem wieżę frontonową kościoła.
Powstanie styczniowe 1863 cieszyło się ogólnym poparciem ludności gminy z aktywnym udziałem proboszcza parafii gorzkowskiej Franciszka Drewnowskiego[10].
Rok 1885 przyniósł znaczącą rozbudowę kościoła – do istniejącej nawy dwuprzęsłowej dobudowano w kierunku zachodnim dalsze cztery przęsła. Trwały również ciągłe remonty budynku świątyni.

Wiek XX-XXI[edytuj | edytuj kod]

1922 – remont dachu i pokrycie blachą
1945 – restauracja całego budynku
1954 – malowanie budynku i pokrycie blachą ocynkowaną sygnaturki
1973/4 – remont dachu oraz malowanie całego kościoła
W r.1990 zamieszczono w kościele parafialnym tablicę pamiątkową ku czci ofiar II wojny światowej

W 2014 roku rozpoczęto remont wnętrza kościoła

W 2018 rozpoczęto prace przy ołtarzu głównym.

Proboszczowie parafii Gorzków[11][edytuj | edytuj kod]

Nr Imię Nazwisko Rok rozpoczęcia posługi Wzmianka Rok zakończenia posługi
1 de rectoribus Ecclesiae 1404
2 Jędrzej 1453
3 Jakub 1528
4 Jan Gorzkowski 1538
5 Marcin 1568 1568
6 Stanisław Skrzynno 1623 1623
7 Maciej-Florian Kalinowski 1633
8 Stanisław Czarnotoski 1633[12] 1638[12]
9 Marcin Rybułtowicz 1639 1654
10 Wawrzyniec Każnicki 1655 1661
11 Marcin Tarnogóra 1663
12 Stefan Siestrzenitowski 1663 1674
13 Staklewicz 1674
14 Adam Grabia 1678
15 Stanisław Stamirowski 1678
16 Franciszek Wojnarowski
17 Mikołaj-Hieronim Staklewicz 1694 1726
18 Antoni Wysokiński 1726 1768
19 Jan Wierzbicki 1796
20 Grzegorz Wężyk 1796 1811
21 Antoni Tokarski 1812 1816
22 Franciszek Huss 1817 1850
23 Franciszek Drewnowski 1850 1875
24 Feliks Rowiński 1878
25 Ignacy Okólski 1896 1906
26 Ludwik Szumiata 1906 1909
27 Mikołaj Bobolewski 1909 1912
28 Józef Kostkowski 1912 1919
29 Antoni Zieliński 1919 1926
30 Antoni Sadłowski 1926 1928
31 Stanisław Szepiełowski 1928 1939
32 Jan Soroka 1939 1944
33 Ignacy Roczon 1944 1975
34 Józef Kruk 1975 1984
35 Józef Dubik 1984 2000
36 Janusz Świtaj 2000 2014
37 Krzysztof Adamowski 2014

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954,str.29
  2. ↑ Szerszy opis ówczesnej sytuacji zamieszczono w pracy M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ​ISBN 978-83-7730-084-8​
  3. ↑ Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, red. F. Piekosińskiego, Poznań 1908, T. 5, Nr 102, str. 97
  4. ↑ Było to źródłem wielu pomyłek historyków, głównie: Ciesielski W., Kartki z Lubelskiego – Miasteczko Gorzków, [w:] Kurjer Lubelski, 1867/nr 108, oraz prof. H. Polaczkówna, Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu, Miesięcznik Heraldyczny, 10(1931) numery 3, 7, 8. Pewne problemy identyfikacyjne wykazuje także fundamentalna biografia Mikołaja z Sandomierza autorstwa Silnickiego, Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954. Dobrym rozwikłaniem tych pomyłek jest artykuł prof. Janiny Krzyżaniakowej Początki kariery Mikołaja Trąby, [w:] Roczniki Historyczne, R. XXXV (1969) str. 125-135.
  5. ↑ por. Historia Gorzkowa. Jego rola w tym dziele nie została chyba w parafii gorzkowskiej dotychczas należycie doceniona, chociaż w jego mieście rodzinnym – Sandomierzu został należycie uhonorowany (patrz: Bibliografia, ​ISBN 978-83-925149-7-8​)
  6. ↑ A. Kossowski, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI – XVII w., Lublin 1933, str. 99
  7. ↑ Górak J., Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990
  8. ↑ a b c M. T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informacje historyczne i administracyjne, Lublin 1985, str. 204
  9. ↑ Z. Góralski, Instrukcje ekonomiczne probostwa w Gorzkowie, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. XII, nr 1, 1964, str. 78
  10. ↑ Franciszek Żurek, Powiat krasnostawski w walce o wolność, Lublin: Norbertinum Wydawnictwo - Drukarnia - Księgarnia, 2009, ISBN 978-83-7222-369-2, OCLC 751112194.
  11. ↑ Parafia pw. św. Stanisława BiM w Gorzkowie, parafiagorzkow.eu [dostęp 2018-11-28] (ang.).
  12. ↑ a b Data niepewna (http://www.parafiagorzkow.eu/historia.html)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Silnicki T., Arcybiskup Mikołaj Trąba, Warszawa 1954.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VIII, zeszyt 8, powiat krasnostawski, Warszawa 1964
  • M.T. Zahajkiewicz, Diecezja Lubelska – Informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985
  • F. Kiryk (red.), Mikołaj Trąba mąż stanu i prymas Polski, Sandomierz 2008, Kraków 2009, ​ISBN 978-83-925149-7-8​
  • M.Kołacz-Chmiel Pogranicze polsko-ruskie w późnym średniowieczu i u progu czasów nowożytnych.Wieś Gorzków w powiecie krasnostawskim - trwanie i zmiana. [w:] Granice i pogranicza. Mikrohistorie i historie życia codziennego, [red.] P.Guzowski et al., Kraków 2011, str.27-38, ​ISBN 978-83-7730-084-8​

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Parafie dekanatu Krasnystaw – Zachód
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Parafia_św._Stanisława_Biskupa_i_Męczennika_w_Gorzkowie&oldid=64741723”