Parzydło leśne

Parzydło leśne
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	parzydło
Gatunek	parzydło leśne
	Nazwa systematyczna
	Aruncus dioicus (Walter) Fernald.; Rhodora 41: 423 (1939)
Synonimy
	Aruncus sylvestris Kostel; Actaea dioica Walter;
	Aruncus sylvestris Kostel; Actaea dioica Walter;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Parzydło leśne (Aruncus dioicus (Walter) Fernald.^[4], d. często też: Aruncus sylvestris Kostel^[5]) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. W Polsce objęta ochroną. Jest uprawiana jako roślina ozdobna.

Rozmieszczenie geograficzne

Dziko rośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej zwłaszcza w górskiej umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce roślina pospolita w Sudetach i Karpatach^[6]. Poza górami występuje często także na wyżynach, rzadziej w pozostałych obszarach południowej Polski oraz na bardzo rozproszonych stanowiskach w środkowej i północno-wschodniej części kraju^[7].

Morfologia

Pokrój: Roślina o wysokości dochodzącej do 2 m^[6], tworząca skupiska w postaci kęp o średnicy około 1,2 m.
Łodyga: Kilkanaście w kępie, wzniesione nierozgałęziające się, dochodzące do 2 m wysokości.
Liście: Łodygowe i odziomkowe długoogonkowe, o blaszkach pomarszczonych, duże, szeroko-jajowate, zaostrzone^[6]. Podwójnie, czasem potrójnie trójsiecznie pierzaste. Pojedyncze listki podłużne, jajowate, zaostrzone i ząbkowane.
Kwiaty: Drobne o średnicy 2–4 mm, na krótkich szypułkach, zebrane w wiechowatych kwiatostanach z przewieszającymi się wierzchołkami, o długości do 50 cm^[6]. Sprawiają wrażenie puszystości. Roślina dwupienna. Kwiatostany męskie są koloru białokremowego, a żeńskie czysto białe. Kwiaty męskie i żeńskie są podobne do siebie.
Owoce: Zwieszone i błoniasto obrzeżone mieszki o długości do 3 mm. Nasiona bardzo lekkie.
Korzeń: Roślina dobrze ukorzeniona, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym.

Pokrój
Liście
Kwiaty pręcikowe
Owoce

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty zapylane są przez drobne chrząszcze. Jest rośliną trującą – w nasionach zawiera trujące saponiny, zaś w liściach pochodne cyjanowodoru. Liczba chromosomów 2n= 14, 18^[8].

Rośnie w lasach górskich na cienistych, stromych zboczach, na glebach wilgotnych i próchnicznych od regla dolnego po piętro kosówki. W Karpatach jej pionowy zasięg sięga po 1540 m n.p.m. (Miedziane w Tatrach), zaś w Sudetach dochodzi do 1200 m n.p.m. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Arunco-Doronicetum austriaci^[9].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku gatunek jest objęty w Polsce ochroną częściową (jako Aruncus sylvestris)^[10]. W latach 1983–2014 gatunek podlegał ochronie ścisłej^[11]. Zagrożone są głównie stanowiska tej rośliny na niżu. W górach niszczeniu ulegają niektóre stanowiska podczas zrywki drewna, a w dolinach rzek, potoków i w wąwozach wskutek tworzenia nielegalnych wysypisk śmieci. Liczne stanowiska są dobrze chronione w parkach narodowych i rezerwatach przyrody^[12].

Zastosowanie

Roślina ozdobna o bardzo dużych walorach dekoracyjnych, do wysadzania w grupach na rabatach. Stosowana także jako roślina okrywowa pod drzewami w miejscach półcienistych i cienistych. Jest mrozoodporna, bez okrywy śnieżnej znosi dobrze mrozy.
Uprawa: Wymaga stanowiska o lekkim zacienieniu (najlepiej półcień), wilgotnej próchnicznej gleby. Nie znosi suszy. Jest cieniolubna.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ Aruncus dioicus. [w:] International Plant Names Index [on-line]. [dostęp 2014-11-08]. (ang.).
↑ ^a ^b Aruncus dioicus (Walter) Fernald, [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-07] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 36, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 103. ISBN 83-217-2710-7.
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 74, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 93. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia

Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[ipni-3] Aruncus dioicus. [w:] International Plant Names Index [on-line]. [dostęp 2014-11-08]. (ang.).

[powo-4] Aruncus dioicus (Walter) Fernald, [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-07] .

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM., Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 36, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[golebiowski-6] Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 103. ISBN 83-217-2710-7.

[7] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 74, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[matuszkiewicz-9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-11] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[mirkowa-12] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 93. ISBN 978-83-7073-444-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]