Parzydło leśne
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | różowe | |
| Rząd | różowce | |
| Rodzina | różowate | |
| Rodzaj | parzydło | |
| Gatunek | parzydło leśne | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Aruncus dioicus (Walter) Fernald. Rhodora 41: 423. 1939[2] | ||
| Synonimy | ||
| ||
Parzydło leśne (Aruncus dioicus) – gatunek rośliny należący do rodziny różowatych. Według starszych ujęć taksonomicznych stosowano nazwę Aruncus sylvestris Kostel[3]. Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce objęta ochroną. Jest uprawiana jako roślina ozdobna.
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Dziko rośnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej zwłaszcza w górskiej umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce roślina pospolita w Sudetach i Karpatach[4]. Poza górami występuje także w pasie wyżyn i w rozproszonych stanowiskach w środkowej Polsce. W północnych regionach kraju jest bardzo rzadka, występuje tylko sporadycznie.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Roślina o wysokości dochodzącej do 2 m[4], tworząca skupiska w postaci kęp o średnicy około 1,2 m.
- Łodyga
- Kilkanaście w kępie, wzniesione nierozgałęziające się, dochodzące do 2 m wysokości.
- Liście
- Łodygowe i odziomkowe długoogonkowe, o blaszkach pomarszczonych, duże, szeroko-jajowate, zaostrzone[4]. Podwójnie, czasem potrójnie trójsiecznie pierzaste. Pojedyncze listki podłużne, jajowate, zaostrzone i ząbkowane.
- Kwiaty
- Drobne o średnicy 2–4 mm, na krótkich szypułkach, zebrane w wiechowatych kwiatostanach z przewieszającymi się wierzchołkami, o długości do 50 cm[4]. Sprawiają wrażenie puszystości. Roślina dwupienna. Kwiatostany męskie są koloru białokremowego, a żeńskie czysto białe. Kwiaty męskie i żeńskie są podobne do siebie.
- Owoce
- Zwieszone i błoniasto obrzeżone mieszki o długości do 3 mm. Nasiona bardzo lekkie.
- Korzeń
- Roślina dobrze ukorzeniona, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym.
Pokrój
Liście
Kwiaty pręcikowe
Owoce
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty zapylane są przez drobne chrząszcze. Jest rośliną trującą – w nasionach zawiera trujące saponiny, zaś w liściach pochodne cyjanowodoru. Liczba chromosomów 2n= 14, 18[5].
Rośnie w lasach górskich na cienistych, stromych zboczach, na glebach wilgotnych i próchnicznych od regla dolnego po piętro kosówki. W Karpatach jej pionowy zasięg sięga po 1540 m n.p.m. (Miedziane w Tatrach), zaś w Sudetach dochodzi do 1200 m n.p.m. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Arunco-Doronicetum austriaci[6].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Od 2014 roku gatunek jest objęty w Polsce ochroną częściową (jako Aruncus sylvestris)[7]. W latach 1983–2014 gatunek podlegał ochronie ścisłej[8]. Zagrożone są głównie stanowiska tej rośliny na niżu. W górach niszczeniu ulegają niektóre stanowiska podczas zrywki drewna, a w dolinach rzek, potoków i w wąwozach wskutek tworzenia nielegalnych wysypisk śmieci. Liczne stanowiska są dobrze chronione w parkach narodowych i rezerwatach przyrody[9].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina ozdobna o bardzo dużych walorach dekoracyjnych, do wysadzania w grupach na rabatach. Stosowana także jako roślina okrywowa pod drzewami w miejscach półcienistych i cienistych. Jest mrozoodporna, bez okrywy śnieżnej znosi dobrze mrozy.
- Uprawa: Wymaga stanowiska o lekkim zacienieniu (najlepiej półcień), wilgotnej próchnicznej gleby. Nie znosi suszy. Jest cieniolubna.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-29].
- ↑ Aruncus dioicus (ang.). W: International Plant Names Index [on-line]. [dostęp 2014-11-08].
- ↑ Aruncus dioicus (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2014-01-23].
- ↑ a b c d Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 103. ISBN 83-217-2710-7.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 93. ISBN 978-83-7073-444-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.