Piaskowiec wąchocki
Piaskowiec wąchocki – dolnotriasowy piaskowiec wydobywany w kilku kamieniołomach w okolicach Wąchocka, w województwie świętokrzyskim, w Polsce.
Skład mineralogiczny
[edytuj | edytuj kod]Głównym minerałem budującym piaskowiec wąchocki jest kwarc. Spoiwo ilasto-żelaziste, krzemionkowo-żelaziste, krzemionkowo-ilaste lub podobne. Występują w nim okruchy skał krzemionkowo-żelazistych i wylewnych, a także agregaty kaolinowe, hematyt, cyrkon, turmalin, rutyl i łyszczyki[1].
Geneza i paleontologia
[edytuj | edytuj kod]Piasek, z którego powstał piaskowiec wąchocki, pochodzi z istniejącej ok. 250-240 milionów lat temu, w olenku (w stratygrafii lokalnej w pstrym piaskowcu), pustyni z ruchomymi wydmami, znajdującej się w rejonie zwrotnika Raka. Panował na niej klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy, który sprzyjał utlenianiu się żelaza, co nadało piaskowcowi charakterystyczną barwę. Pod koniec wczesnego triasu pustynia ta została zalana przez morze[2].
Na dolnych powierzchniach ławic sporadycznie można zaobserwować ślady opływania, wleczenia i działalności organizmów żywych. Na górnych powierzchniach ławic spotyka się ślady żerowania[1].
Cechy fizyczne
[edytuj | edytuj kod]Piaskowiec wąchocki posiada strukturę średnioziarnistą; barwę ciemnowiśniową. Jest twardy i odporny na wietrzenie oraz warunki atmosferyczne. Trudniejszy w obróbce od innych piaskowców[2][3][4].
Podobny jest do pochodzącego z tego samego okresu, nieco starszego piaskowca tumlińskiego[2][4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początek eksploatacji sięga XII w. Współcześnie większość złóż jest nieczynnych, a wydobycie prowadzi się jedynie w niewielkich łomach, na niewielką skalę[2][4].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]
Piaskowiec wąchocki stosuje się w budownictwie jako kamień budowlany i dekoracyjny[2][4].
Przykłady zastosowania
[edytuj | edytuj kod]Wybrane obiekty, w których wykorzystany był piaskowiec wąchocki[2]:
- Bazylika na Świętym Krzyżu
- Warszawa:
- pomnik Fryderyka Chopina – cokół
- gmach Towarzystwa Zakładów Gazowych – fasada
- nagrobki na Cmentarzu Powązkowskim
- Wąchock – Opactwo Cystersów – mury obwodowe, kapitularz, konstrukcja krzyżowo-żebrowa sklepienia późnoromańskiego
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Hanna Senkowicz, Andrzej Ślączka, O wieku piaskowców z Wąchocka, „Geological Quarterly”, Państwowy Instytut Geologiczny.
- ↑ a b c d e f Triasowe piaskowce Gór Świętokrzyskich. Żywa Pleneta. [dostęp 2024-04-14]. (pol.).
- ↑ Skały średniookruchowe (psamity). Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. [dostęp 2024-04-14]. (pol.).
- ↑ a b c d Świętokrzyskie piaskowce – mały przewodnik po polskich zabytkach. surowce-naturalne.pl. [dostęp 2024-04-14]. (pol.).