Sosna pinia

Sosna pinia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna pinia
	Nazwa systematyczna
	Pinus pinea L.; Sp. Pl. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna pinia (Pinus pinea L.) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Pinia występuje na północnym wybrzeżu Morza Śródziemnego, od Hiszpanii po Cypr oraz na południowym wybrzeżu Morza Czarnego.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Drzewo iglaste z gęstą, szeroką koroną. Starsze okazy przybierają pokrój parasolowaty.
Pień: Pień stosunkowo prosty, od pewnej wysokości rozwidlony. Osiąga wysokość 25–30 m. Gałęzie wyrastają z górnej części pnia, wznoszące się pod kątem ostrym. Kora szarobrązowa, u młodych drzew pokryta rysami, u starszych głęboko bruzdowata. Pączki o długości 6–14 mm, bez żywicy.
Liście: Występują dwa rodzaje igieł: młodociane (juwenilne) – koloru niebieskozielonego i długości 2–4 cm i właściwe – zebrane w pęczki po 2 w przezroczystej pochewce, sztywne i spiczaste, długości 12–15(18) cm, grubości 2 mm. Są lekko zakrzywione, od jasnozielonych do ciemnozielonych.

Kwiaty: Męskie kwiatostany są podłużne, żółte, długości 1–1,5 cm. Wyrastają u podstawy młodych pędów. Żeńskie szczytowe, kuliste, długości 1–1,5 cm, rosną pojedynczo lub po 3. Dojrzewające szyszki żeńskie są masywne, siedzące, jajowate, długości 12 a szerokości 10 cm, z silnie zdrewniałymi łuskami. Początkowo zielone, dojrzewając, brązowieją. Grube i zdrewniałe łuski szyszek mają zaokrąglone końce, zawierają po 2 ciemnobrązowe nasiona długości do 2 cm, z 4–8 mm skrzydełkiem. Tarczki łusek wypukłe, z dużą piramidką bez kolca. Kwitnie od czerwca do lipca.
Gatunki podobne: Sosna wydmowa, sosna czarna.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Drzewo jednopienne. Szyszki nasienne dojrzewają po 36 miesiącach. Najniższe łuski odpadają, zaś szyszki pozostają na gałęzi. Skrzydełka nasion są zbyt kruche i nie pozwalają na rozsiewanie przez wiatr. Nasiona przeważnie roznoszą zwierzęta, w tym ptak Cyanopica cyana.

Igły pozostają na drzewie 2–4 lata. Igły młodociane zostają całkowicie zastąpione przez właściwe w wieku ok. 10 lat.

Pinia ze swoją szeroką, parasolowatą koroną uchodzi za charakterystyczne drzewo krajów śródziemnomorskich i tworzy tam malownicze gaje, kształtujące krajobraz. Od starożytności była też sadzona wzdłuż ulic dla ich ocienienia. W przeciwieństwie do innych gatunków sosen, pinie są mało wrażliwe na działanie wiatru. Stały wiatr z jednego kierunku deformuje koronę, powodując jej jednostronne wyciągnięcie^[5].

Siedlisko: Rośnie na wybrzeżu do wysokości 600 m n.p.m., na lekkich, kwaskowych, suchych glebach. Często porasta wydmy, tworząc gęste, czysto piniowe lasy lub lasy mieszane wraz z sosną nadmorską, dębem bezszypułkowym, jesionem i wiązem. Rośnie na obszarach o łagodnych zimach i ciepłych, suchych latach. Jest niewrażliwa na długotrwałe susze.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Drzewo ozdobne – w obszarze śródziemnomorskim często sadzona wzdłuż ulic, w parkach i ogrodach.
Nasiona, po obraniu z łusek, są jadalne i znane jako orzeszki piniowe, lub pinocchi. Orzeszki piniowe są jednym ze składników oryginalnego włoskiego sosu pesto, a także służą do wyrobu sałatkowego oleju piniowego.
W czasach antycznych duże nasiona pinii (orzeszki piniowe, inaczej piniole) były ważnym składnikiem pożywienia. Z tego względu często uprawiano ją na wybrzeżu Morza Śródziemnego, zakładając lasy piniowe. Współcześnie piniole są np. składnikiem sosów.
Z pinii produkowany jest miód piniowy o dużych walorach smakowych.
Drewno – jest bardzo mocne i twarde. Zawiera ono, w porównaniu z innymi gatunkami, mało żywicy i stosowane jest chętnie jako drewno budulcowe przy wyrobie okien, schodów, drzwi, oraz coraz częściej do produkcji mebli kuchennych^[5].

Udział w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Według znawców roślin biblijnych sosna pinia to roślina opisana w Księdze Ozeasza (14,9) słowami: „Ja jestem jak cyprys zielony i Mnie zawdzięcza swój owoc"^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus pinea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-02-24] (ang.).
↑ ^a ^b Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 52-53. ISBN 83-7129-141-8.
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Pinus pinea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-02-24] (ang.).

[Kremer-5] Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 52-53. ISBN 83-7129-141-8.

[rb-6] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]