Polski Związek Kulturalno-Oświatowy

Męski chór Gorol z Jabłonkowa podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO w 2007 w Karwinie

Budynek PZKO w Czeskim Cieszynie, wcześniej znajdowała się tu jedyna przetrwała w mieście synagoga

Polski Związek Kulturalno-Oświatowy (cz. Polský kulturně-osvětový svaz, w skrócie PZKO) – organizacja społeczna w Czechach mająca na celu razem z Kongresem Polaków reprezentować mniejszość polską w państwie czeskim. Jest to największa pod względem liczby członków (obecnie 12 300) polska organizacja w Czechach, choć liczba ta systematycznie się zmniejsza wraz z kurczącą się mniejszością polską.

Historia

Przed II wojną światową na miejscu funkcjonowało wiele polskich organizacji, kiedy jednak w 1947 zakładano PZKO, powstanie innych było niemożliwe. Była to więc w okresie komunizmu jedyna organizacja reprezentująca mniejszość polską, do tego pod silnym wpływem Komunistycznej Partii Czechosłowacji. PZKO zyskało pozycję monopolistyczną i stało się odpowiedzialne za wszelką działalność Polaków, którzy nie mogli zrzeszać się w innych zakazanych organizacjach. W miarę upływu czasu PZKO jeszcze silniej ulegało wpływom Partii, będąc przez władze w latach 50. XX wieku wcielonym do Frontu Narodowego Czechów i Słowaków. W latach 60. do głosu dochodzili reformiści, ale po Praskiej Wiośnie w 1968 przeprowadzono czystki i pozwalniano ich ze stanowisk. Ówczesny prezes PZKO, Ernest Sembol również został zwolniony. Zaczęła się tak zwana era normalizacji, a PZKO pogrążyła się w sidłach komunistów. Po aksamitnej rewolucji w 1990, PZKO oczyściła osoby dyskryminowane po 1968, włącznie z najbardziej znaczącymi postaciami jak: Jan Rusnok, Henryk Jasiczek, Wiesław Adam Berger, Tadeusz Siwek i Ernest Sembol.

Działalność

Celem PZKO jest promocja i patronat możliwie nad wszelką kulturalną i edukacyjną aktywnością polskiej mniejszości. PZKO organizuje i wspiera kluby sportowe (kobiet, seniorów, juniorów), publikacje, koncerty, wycieczki, bale, grupy folklorystyczne i muzyczne, chóry, grupy artystyczne, wystawy, różne imprezy sportowe czy społeczne itd. Największą i najbardziej znaną imprezą pod patronatem PZKO jest coroczne Gorolskie Święto w Jabłonkowie, wśród innych największym wydarzeniem jest Festiwal PZKO. Organizacja ściśle współpracuje z polskimi szkołami na Zaolziu i ze Sceną Polską w Teatrze Cieszyńskim w Czeskim Cieszynie.

Za swoją działalność PZKO zostało uhonorowane kilkoma nagrodami, m.in. Nagrodą im. Wojciecha Korfantego nadaną w 2001 przez Związek Górnośląski za osiągnięcia i zasługi w pielęgnacji polskości na Śląsku, natomiast w 2006 – Nagrodą im. ks. Leopolda Jana Szersznika.

PZKO składa się z Miejscowych Kół, które obecne są w prawie wszystkich gminach i wsiach na Zaolziu. Większość tych placówek posiada własne budynki, tzw. Domy PZKO (lub Domy Polskie PZKO), które służą jako miejsce spotkań i różnych wydarzeń, np. kulturalnych.

Obecnym prezesem PZKO jest Helena Legowicz. Zarząd Główny mieści się w Czeskim Cieszynie, na ulicy Strzelniczej 28. W tym samym miejscu ma swoją redakcję oficjalny organ prasowy Związku – miesięcznik „Zwrot”, który jest wydawany od grudnia 1949 roku.

• 
  Dom PZKO w Jabłonkowie
• 
  Dom Polski Żwirki i Wigury w Cierlicku
• 
  Dom PZKO w Błędowicach Dolnych
• 
  Dom PZKO w Karwinie-Raju
• 
  Dom Polski w Karwinie Frysztacie
• 
  Dom PZKO Karwina-Sowiniec

Statystyki

Rok	Miejscowe koła	Członkowie
1947	79	7296
1949	79	11 214
1952	80	13 046
1955	–	16 170
1960	92	17 780
1965	92	19 994
1967	92	20 656
1970	92	20 858
1975	94	23 449
1980	94	24 237
1985	95	23 701
1988	95	23 171
1990	95	23 070
1993	93	20 825
1995	92	20 200
1996	91	19 573
2007	84	12 300

Prezesi

• Jan Pribula (1950–1951)
• Józef Kula (1951–1953)
• Karol Mrózek (1953–1955)
• Józef Mrózek (1955–1957)
• Adolf Kubeczka (1957–1959)
• Bogumił Goj (1959–1962)
• Eugeniusz Suchanek (1962–1968)
• Ernest Sembol (1968–1970)
• Jan Pribula (1970–1971)
• Eugeniusz Suchanek (1971–1975)
• Stanisław Kondziołka (1975–1987)
• Roman Suchanek (1987–1990)
• Władysław Młynek (1990–1993)
• Jerzy Czap (1993–1999)
• Zygmunt Stopa (1999–2009)
• Jan Ryłko (2009–2017)
• Helena Legowicz (2017)

Odznaczenia

• Odznaka Honorowa za Zasługi dla Polonii i Polaków za Granicą (2023)

Bibliografia

• PZKO w roku 2007. Aneks do Leksykonu. Franciszek Bałon (edycja). Czeski Cieszyn: ZG PZKO, 2007. ISBN 978-80-254-0121-7. Brak numerów stron w książce

• Martyna Radłowska-Obrusnik, Otylia Toboła: Leksykon PZKO. Czeski Cieszyn: Zarząd Główny PZKO, 1997. OCLC 189531468. Brak numerów stron w książce

• Kolejny jubileusz PZKO. W: Zygmunt Stopa: Kalendarz Śląski 2007. Daniel Kadłubiec (redakcja). Czeski Cieszyn: ZG PZKO, 2006. ISBN 80-239-8132-3. Brak numerów stron w książce

• Stanisław Zahradnik, Marek Ryczkowski: Korzenie Zaolzia. Warszawa – Praga – Trzyniec: PAI-press, 1992. OCLC 177389723. Brak numerów stron w książce

• Zwrot. Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w RC: Jak powstawał, rozwijał się i przekształcał. „Zwrot”. Listopad 2009, s. 26, styczeń 2007. 

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna