Cierlicko
49°45′N 18°30′E/49,748333 18,500278| gmina | |||||
 Kościół Św. Wawrzyńca w Kościelcu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Kraina | |||||
| Starosta |
Martin Polášek | ||||
| Powierzchnia |
24,65 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
735 42 | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba obrębów ewidencyjnych |
9 | ||||
| Liczba części gminy |
3 | ||||
| Liczba gmin katastralnych |
3 | ||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
| 49°45′N 18°30′E/49,748333 18,500278
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Cierlicko (cz. ⓘTěrlicko, niem. Tierlitzko[2]) – wieś gminna i gmina w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Obszar gminy wynosi 24,65 km² i składa się z 9 obrębów ewidencyjnych objętych przez 3 gminy katastralne[3]:
- Cierlicko Dolne (cz. Dolní Těrlicko, niem. Nieder-Tierlitzko) – położona w północnej części gminy, ma powierzchnię 502,42 ha[4] (20,5% obszaru gminy). W 2001 mieszkało tu 407 z 4126 osób zemieszkujących całą gminę (9,9%)[5]. Z Cierlickiem Górnym połączona w jedną gminę w 1964.
- Cierlicko Górne (cz. Horní Těrlicko, niem. Ober-Tierlitzko) – położona w środkowej części gminy, ma powierzchnię 1181,51 ha[6] (47,9% obszaru gminy). W 2001 mieszkało tu 2890 osób (70%)[5]. Z Cierlickiem Dolnym połączona w jedną gminę w 1964. Większość zamieszkuje na zachód od Zalewu Cierlickiego, zaś na wschodnim brzegu znajduje się mniej ludny Kościelec (cz. Kostelec), dawniej samodzielna wieś.
- Grodziszcz (cz. Hradiště, niem. Grodischcz), gm. katastralna Hradiště pod Babí horou (Grodziszcz pod Babią Górą) – położona w południowej części gminy, ma powierzchnię 781,08 ha[7] (31,7% obszaru gminy). W 2001 mieszkało tu 829 osób (20,1%)[5]. Do 1975 roku samodzielna gmina.
Obręby ewidencyjne to: Broguvka, Dolní Těrlicko, Horní Těrlicko, Hradiště, Kamenka, Kościelec, Pacalůvka II, Rozsudek i Vrazidlo.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość położona jest nad rzeką Stonawką, który wpływa do gminy z południa w kierunku północnym i przepływa najpierw przez Grodziszcz, następnie jej wody spiętrzone są przez zaporę w Zalewie Cierlickim, który rozdziela na dwie części zarówno Cierlicko Górne jak i Dolne. Na północnym zachodzie gmina sąsiaduje z Hawierzowem (Błędowicami i Żywocicami), na północy z Olbrachcicami, na wschodzie z Czeskim Cieszynem (ze Stanisłowicami i Koniakowem), na południu z należącymi do powiatu Frydek-Mistek Trzanowicami, Domasłowicami Dolnymi, Szobiszowicami i Żermanicami.
Ludność
[edytuj | edytuj kod]W 2001 do narodowości polskiej przyznało się 12,9% mieszkańców, następne mniejszości stanowili Słowacy (2,1%), Ślązacy (1%) i Morawianie (0,9%). Osoby wierzące stanowiły 56,5%, z czego 61,7% katolicy[8].
Na obszarze gminy działają koła Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO), polskie przedszkole i szkoła.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Na przestrzeni lat różnie zapisywano nazwę wsi. W dokumentach pojawia się jako Cierlitzko (1229), Czerliczcho (1250), Sierliczko (1268), Czerlitzko (1447), Čerličko (1473), Tierlitzko (1523), Czerlisko (1652), Czerlitzko (1679) i Tierliczko (1736). Później, do 1918 roku, w pismach urzędowych stosowano formę Tierlitzko. Prawnik Ludwik Klucki stosował konsekwentnie formę Cierlicko, zyskując tym sympatię u miejscowych chłopów, nie znających języka niemieckiego[9].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Cierlicko to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w 1229 roku, w bulli papieża Grzegorza IX dla benedyktynów tynieckich, zatwierdzającej ich posiadłości w okolicy Orłowej, w tym właśnie Cierlicko jako Cierli(t)zko[10][11]. W 1268 powstał klasztor Benedyktynów w Orłowej, który odtąd miał prawo do pobierania dziesięcin w Cierlicku[12]. Benedyktyni orłowscy opiekowali się również kaplicą na Kościelcu.
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazło się również Cierlicko. Od 1327 Księstwo Cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). W połowie XV wieku benedyktyni orłowscy nie mieli już żadnych praw do pobierania czynszów z Cierlicka, który był już wsią szlachecką[13]. Przez następne stulecia wieś miała wielu właścicieli, ale od 1731 roku stała się własnością wpływowego rodu Larisch-Mönnich. Rodzina ta uruchomiła pierwszą kopalnię węgla kamiennego w Karwinie w 1798, a wielu mieszkańców Cierlicka właśnie tam zaczęło pracować (niektórzy byli do tego wręcz zmuszeni). W Cierlicku Larischowie wybudowali swoją letnią rezydencję[14].
Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Cieszyn, w powiecie politycznym Cieszyn. Położona była na pograniczu dwóch grup etnograficznych Lachów i Wałachów, posługujących się odmianą polsko-śląskiej gwary cieszyńskiej.
Według austriackiego spisu ludności z 1910 Cierlicko Dolne miało 617 mieszkańców, z czego 611 (99%) było polsko-, a 6 (1%) niemieckojęzycznymi, 278 (45.1%) było katolikami a 339 (54,9%) ewangelikami, Cierlicko Górne miało 1390 mieszkańców, z czego 1387 było zameldowanych na stałe, 1368 (98,6%) było polsko-, 10 (0,7%) niemiecko- a 9 (0,6%) czeskojęzycznymi, 925 (66,5%) było katolikami a 464 (33,4%) ewangelikami, zaś w Grodziszczu mieszkało 785 osób, z czego 756 było zameldowanych na stałe, 735 (97,2%) było polsko-, 13 (1,7%) niemiecko-, a 8 (1,1%) czeskojęzycznymi, 370 (47,1%) było katolikami, 398 (50,7%) ewangelikami, 8 (1%) wyznawcami judaizmu, a 9 osób innej religii lub wyznania. Były to 3 niezależne gminy, a łącznie miały 2792 mieszkańców. Wśród nich 98,3% stanowiły osoby polsko-, 1,1% niemiecko-, a 0,6% czeskojęzyczne, 56,3% katolicy, 43% ewangelicy[2].
Po I wojnie światowej doszło do wybuchu polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. Według porozumienia lokalnych organów władzy, RNKC i ZNV, Cierlicko, jako miejscowość blisko w stu procentach polskojęzyczna, w około 60% orientacji narodowo-polskiej[15], została podporządkowana administracji polskiej. Po wybuchu wojny polsko-czechosłowackiej 23 stycznia 1919 miejscowość została zajęta przez Czechosłowację. 3 lutego 1919 wyznaczono nową linię demarkacyjną, która dawała Czechosłowacji kontrolę również nad Cierlickiem. Ostatecznie miejscowość znalazła się w granicach Czechosłowacji zgodnie z arbitralną decyzją podziału Rady Ambasadorów w lipcu 1920 roku. Należała do powiatu Czeski Cieszyn. Od roku 1926 miejscowości nie mogły być już dłużej własnościami rodów pokroju Larischów, zaczęła się więc nowa era w historii Cierlicka.
W październiku 1938 r. Cierlicko Górne, Cierlicko Dolne i Grodziszcz zostały wraz z resztą tzw. Zaolzia zaanektowane przez Polskę. W miejscowości sformowano komisariat Straży Granicznej[16].
Podczas II wojny światowej zajęta przez nazistowskie Niemcy, w powiecie Teschen. Po wojnie pod naciskiem Józefa Stalina została przywrócona granica sprzed aneksji Zaolzia. W 1960 r. powiat czeskocieszyński przestał istnieć, a obszar gminy wszedł w skład powiatu Karwina.
W 1963 roku oddano do użytku Zaporę Cierlicką (wówczas największą tamę sypaną w Europie Środkowej), a woda zalała 141 budynków, w tym wiele użyteczności publicznej wraz z kościołem.
W 1964 r. połączono Cierlicko Dolne i Górne w jedną gminę, zaś Grodziszcz dołączono do nich w 1975 r. Dzięki Zalewowi Cierlickiemu gmina przeobraziła się w popularny ośrodek sportów wodnych i lokalny ośrodek rekreacji.
Szkoły i kościoły
[edytuj | edytuj kod]Pierwszą szkołą na terenie gminy była założona przez benedyktynów w XIII wieku. W 1705 postawiono pierwszy drewniany kościół, a w 1794 nową szkołę. Szkoła ewangelicka powstała w 1852, a lekcje były wykładane w językach niemieckim i polskim. Szkołę czeską uruchomiono w 1920.
W Cierlicku znajdował się drewniany katolicki kościół pw. św. Trójcy, zastąpiony ceglanym wybudowanym w latach 1769-1772 w stylu barokowym. Świątynia ta została zniszczona w trakcie budowy tamy. W Kościelcu znajduje się kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca, całkowicie przebudowany w 1908.
W latach 1966–1967 zbudowano w Cierlicki kościół ewangelicki, do którego została po aksamitnej rewolucji dobudowana wieża.
Żwirkowisko
[edytuj | edytuj kod]
11 września 1932 w Cierlicku rozbił się samolot polskich pilotów Stanisława Wigury i Franciszka Żwirki, 2 tygodnie wcześniej biorących udział w prestiżowych zawodach lotniczych Le Challenge International Avions de Tourisme. W miejscu ich rozbicia w 1935 wybudowano mauzoleum i postawiono krzyż, w 1940 zniszczone przez nazistów. W 1950 postawiono nowe mauzoleum nazwane Żwirkowiskiem. Obecnie zarządzane jest przez Miejscowe Koło PZKO Kościelec (cz. Kostelec).
Osoby urodzone w Cierlicku
[edytuj | edytuj kod]- Wacław Aleksander Maciejowski – prawnik
- Ernest Farnik – nauczyciel, publicysta, działacz oświatowy i kulturalny
- Karol Chmiel – działacz oświatowy i biliotekarz
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół ewangelicki -
-
Sierociniec -
Polska szkoła podstawowa -
Dom Polski PZKO Kościelec -
Pomnik na Żwirkowisku -
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
- ↑ a b Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Územně identifikační registr ČR: Obce. [dostęp 2010-10-07]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Dolní Těrlicko. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ a b c Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 - 2005 - 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Horní Těrlicko. [dostęp 2010-10-07]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Hradiště pod Babí horou. [dostęp 2010-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-08)]. (cz.).
- ↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-16]. (cz.).
- ↑ E. Buława, Ludwik Klucki, "Kalendarz Cieszyński 2001", Cieszyn 2000, s. 238.
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 286, 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego (online). (Wyd.) Wojciech Kętrzyński, Stanisław Smolka. Lwów: 1875, s. XIa, XIb.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 430
- ↑ I. Panic, 2010, s. 432
- ↑ Larischův letohrádek: O obci: Těrlicko [online], www.terlicko.cz [dostęp 2021-11-13].
- ↑ Map of the population of the Manufacturing District of Eastern Moravia and Silesia, according to the official results of the census of 1910
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 130. ISBN 83-87424-77-3.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ladislav Hosák, Rudolf Šrámek: Místní jména na Moravě a ve Slezsku I, A-L. Praha: Academia, 1970.
- Irena Cicha: Stonawka od źródła do ujścia. Český Těšín: Regio, 2004. ISBN 80-239-3850-9.
- Martyna Radłowska-Obrusnik. Ani mogiła, ani pojednanie. „Głos Ludu”, s. 3, 28 września 2007.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Cierlicko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 691.
- Oficjalna strona miejscowości. cierlicko.unas.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-17)]. (cz. • pol.)