Powstanie w Kronsztadzie (1906)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powstanie kronsztadzkie
Rewolucja 1905 roku
Ilustracja
Fort Konstantin, w którym poddali się ostatni uczestnicy powstania
Czas

lipiec-sierpień 1906 r.

Miejsce

Kronsztad

Przyczyna

niezadowolenie marynarzy z warunków służby, działalność organizacji rewolucyjnych

Wynik

stłumienie powstania

Strony konfliktu
 Imperium Rosyjskie zbuntowani marynarze i żołnierze
Straty
8 zabitych,
6 rannych 		20 zabitych,
48 rannych,
7 straconych
brak współrzędnych

Powstanie w Kronsztadzie (ros. Кронштадтское восстание – Kronsztadskoje wosstanije) – zbrojny bunt marynarzy Floty Bałtyckiej oraz części żołnierzy garnizonu w Kronsztadzie, jeden z buntów w armii i flocie Imperium Rosyjskiego podczas rewolucji 1905–1907 roku. Powstanie wybuchło 18 lipca?/31 lipca 1906 r. i zostało stłumione 20 lipca?/2 sierpnia 1906 r.

Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]

W 1905 r. w Kronsztadzie stacjonowało 9 tys. marynarzy Floty Bałtyckiej i 4 tys. żołnierzy[1]. Latem tego roku wśród marynarzy powtarzały się problemy z dyscypliną, wybuchały zamieszki z powodu złego wyżywienia[1]. Wydanie manifestu październikowego jesienią 1905 r. wywołało nową falę niepokojów wśród marynarzy, którzy zażądali m.in. skrócenia czasu służby, wydania lepszego umundurowania, lepszego traktowania przez oficerów i zgody na udział w wiecach politycznych. 26 października?/8 listopada 1905 r. w Kronsztadzie doszło do otwartego, zbrojnego buntu. Został on stłumiony w ciągu dwóch dni, a ponad dwa tysiące osób podejrzanych o udział w nim zostało aresztowanych[2].

 Osobny artykuł: Powstanie w Kronsztadzie (1905).

Mimo tych aresztowań, partie rewolucyjne – socjaldemokraci (bez podziału na bolszewików i mienszewików) oraz eserowcy – nadal prowadziły działalność na terenie Kronsztadu. Pod presją żołnierzy i marynarzy obydwie partie utworzyły wspólną organizację i ściśle koordynowały podejmowane działania[3]. Tak powstała Kronsztadzka Organizacja Wojskowa dążyła do wywołania kolejnego zbrojnego powstania[4] i przygotowywała się do niego od wiosny 1906 r. Impulsem do jego wybuchu stała się decyzja o rozwiązaniu Dumy Państwowej 8 lipca?/21 lipca 1906 r. Spodziewając się gwałtownej reakcji na rozwiązanie parlamentu, w przededniu ogłoszenia decyzji o rozwiązaniu Dumy Państwowej policja aresztowała większość obserwowanych wcześniej działaczy Socjaldemokratycznej Partii Robotników Rosji w Kronsztadzie. Zatrzymani zostali również marynarze i żołnierze, którzy wcześniej w imieniu swoich jednostek występowali w Kronsztadzie na zgromadzeniach i wiecach[5]. Minister marynarki wojennej zabronił również wpuszczania jakichkolwiek okrętów do kronsztadzkiego portu, chyba że za jego osobistą zgodą[5]. Zgodnie z poleceniem Organizacji Wojskowej, marynarze nie zareagowali na aresztowania, oczekując na sygnał do wszczęcia powstania[5].

Przebieg powstania[edytuj | edytuj kod]

Eserowcy, którzy w większości uniknęli aresztowań, zintensyfikowali przygotowania do buntu. Dążyli do tego, by powstanie marynarzy wybuchło w tym samym terminie w całej Flocie Bałtyckiej. W tym celu nawiązali kontakt z organizacjami rewolucyjnymi w twierdzy Sveaborg w Helsingforsie (w Wielkim Księstwie Finlandii), gdzie eserowcy i bolszewicy również, niezależnie od siebie, przygotowywali powstanie[5]. Rewolucjoniści ustalili, że gdy tylko będą gotowi do działania w Helsingforsie, powiadomią o tym Kronsztad, tam wybuchnie powstanie, a po przekazaniu zwrotnej informacji o jego wybuchu rozpocznie się wystąpienie również w fińskim garnizonie[6]. W tym samym czasie miały też wybuchnąć powstania w Rewlu (Estonia pod panowaniem rosyjskim) i na okrętach Floty Bałtyckiej, które następnie miały zainicjować bunt w samym Petersburgu (stolicy Imperium Rosyjskiego)[7], wymuszając na carze zwołanie Konstytuanty[6]. Plan Organizacji Wojskowych był rozwijany niezależnie od planów komitetów centralnych obydwu partii[6]. Kierownictwo partii eserowskiej zamierzało czekać z wywołaniem powstania do momentu, gdy rewolucję masowo poprą chłopi[6]. Podobnie sceptycznie do planów wystąpienia jeszcze w lipcu 1906 r. nastawione było kierownictwo partii bolszewickiej. Stało ono na stanowisku, że przygotowania do powstania należało kontynuować, natomiast podjęcie walki latem 1906 r. było przedwczesne choćby z uwagi na niedostateczne poparcie dla rewolucji wśród żołnierzy przebywających w Kronsztadzie pułków piechoty[5]. Ostatecznie powstanie wybuchło niezależnie od wątpliwości liderów obu partii, gdyż szeregowi działacze organizacji parli do szybkiego podjęcia walki, a Organizacja Wojskowa uległa ich naleganiom[5].

17 lipca?/30 lipca 1906 r. wybuchł bunt w twierdzy Sveaborg[8]. Następnego dnia marynarze dowiedzieli się o nim z gazet[9]. Do kronsztadzkich rewolucjonistów dotarł również telegram z informacją, jakoby zbuntowane załogi okrętów skierowały już okręty z Helsingforsu do Kronsztadu. Chociaż wcześniej, po spotkaniu z delegacją Petersburskiej Organizacji Wojskowej bolszewików, kronsztadzcy działacze zgodzili się odłożyć wystąpienie, teraz marynarze żądali natychmiastowego podjęcia walki[9]. W obliczu buntu w Sveaborgu zarówno partia bolszewicka, jak i eserowcy porzucili wcześniejsze wątpliwości i postanowili poprzeć bunt. Bolszewicy wezwali również swoje lokalne organizacje i sympatyków w Libawie, Rewlu i Ust'-Dwinsku do rozpoczęcia protestów ulicznych i wyprowadzenia na ulice marynarzy i żołnierzy[9]. Do Kronsztadu przybyli dwaj działacze Petersburskiej Organizacji Wojskowej bolszewików oraz przedstawiciel komitetu centralnego partii Dmytro Manuilski[4].

Bunt rozpoczęli, zgodnie z ułożonym przez eserowców planem, saperzy i minerzy[10]. Plan zakładał, iż opanują oni fort Konstanty i czterema wystrzałami z jego dział wezwą garnizon do buntu. Faktycznie minerzy i saperzy, łącznie ok. 1000 ludzi, rozpoczęli powstanie zgodnie z planem[10], zabijając przy tym dwóch oficerów[11]. Artylerzyści fortu odmówili jednak przyłączenia się do buntu, uniemożliwili powstańcom użycie dział i przejęcie zapasów amunicji artyleryjskiej w forcie[11][10].

Grób pułkownika Aleksandrowa i kapitana Wroczinskiego, zabitych przez zbuntowanych żołnierzy podczas powstania

Mimo braku sygnału z fortu powstanie wszczęło również ok. 6000 marynarzy 1 i 2 dywizji Floty Bałtyckiej. Powstańcami z 1 dywizji dowodził Fiodor Onipko, były deputowany do Dumy (frakcja trudowików), w 2 dywizji dowództwo przejął marynarz, eserowiec Jegorow[10]. Zadaniem marynarzy z 1 dywizji było przejęcie poczty, telegrafu, arsenału, komisariatów policji w Kronsztadzie oraz budynku dowództwa twierdzy. Planowano również, że przekonają oni żołnierzy 94 Jenisejskiego pułku piechoty do przyłączenia się do powstania[10]. Marynarze 2 dywizji zamierzali opanować pozostałe forty twierdzy kronsztadzkiej[10]. Buntownicy uwięzili oficerów[4], a pięciu z nich zabili[11]. Z rąk marynarzy zginął m.in. kapitan I rangi Aleksandr Rodionow[12]. Do marynarzy przyłączył się szkolny oddział artylerzystów oraz drużyny robotników w sile ok. 400 osób[4][11]. Powstańcy byli bardzo słabo uzbrojeni i źle dowodzeni[10].

Powstańcom udało się opanować niewielki arsenał[9], gdzie zdobyli znacznie mniej broni, niż się spodziewali[10]. Uderzenie na budynek poczty i telegrafu zostało odparte[4]. Lokalne władze w Kronsztadzie poznały plan powstania na krótko przed jego wybuchem[9]. 94 Jenisejski pułk piechoty zachował lojalność wobec cara. Pułk ten oraz Finlandzki pułk lejbgwardii[4] uderzyły na zbuntowanych marynarzy niemal natychmiast po tym, gdy ci wyszli z koszar[9]. Marynarze poddali się niemal bez walki[11]. Podobnie poddali się saperzy i minerzy w forcie Konstanty, widząc, że zostali otoczeni[11].

Powstanie zostało całkowicie stłumione do 20 lipca?/2 sierpnia 1906 r. W tym samym dniu upadło powstanie w Sveaborgu. Klęską zakończył się również bunt marynarzy na krążowniku Pamiat’ Azowa[13].

Skutki[edytuj | edytuj kod]

Pomnik marynarzy-rewolucjonistów

Podczas powstania zginęło 20 marynarzy, zaś 48 zostało rannych. Z rąk powstańców zginęło 8 osób, w tym siedmiu oficerów, pięciu innych oficerów oraz jeden z kapelanów okrętowych zostało rannych[10]. Ponad trzy tysiące osób – w większości marynarzy, ale również 80 osób cywilnych[10] – podejrzewanych o udział w buncie zostało aresztowanych. Z tej liczby 130 osób zostało skazanych na katorgę, 316 – na kary więzienia, 935 – skierowane do oddziałów karnych[10]. Spośród minerów, którzy poddali się w forcie Konstanty, siedmiu zostało skazanych na śmierć przez sąd polowy tego samego dnia, 20 lipca?/2 sierpnia 1906 r., i natychmiast straconych[14].

Uczestników powstań w Kronsztadzie w 1905 i 1906 r., którzy zginęli podczas walk lub zostali skazani na śmierć i straceni, upamiętnia pomnik z wiecznym ogniem w centrum Kronsztadu, odsłonięty w 1975 r. Jest on zarazem upamiętnieniem marynarzy, którzy walczyli po stronie bolszewików podczas rewolucji październikowej i wojny domowej w Rosji[15].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 82–83.
  2. ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 85–86.
  3. ↑ J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 167–168.
  4. ↑ a b c d e f КРОНШТАДТСКИЕ ВОССТАНИЯ 1905 И 1906 • Большая российская энциклопедия – электронная версия [online], old.bigenc.ru [dostęp 2024-01-07].
  5. ↑ a b c d e f J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 214–216.
  6. ↑ a b c d J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 215.
  7. ↑ Wadim Musajew, Свеаборгское восстание 1906 года и оппозиционное движение в Финляндии [online], ВОЕННО-ИСТОРИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ, 10 października 2011 [dostęp 2023-09-06] (ros.).
  8. ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 227–228.
  9. ↑ a b c d e f J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 218–219.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k Истории немеркнущие строки «Жаркий» июль 1906 года. Кронштадт [online], www.kotlin.ru [dostęp 2024-02-04].
  11. ↑ a b c d e f J. Bushnell, Mutiny amid Repression, s. 220.
  12. ↑ Жертвы политического террора в России (1901–1912) [online], web.archive.org, 17 października 2013 [dostęp 2024-02-04] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-17].
  13. ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, s. 232.
  14. ↑ Советская историческая энциклопедия. КРОНШТАДТСКИЕ ВОССТАНИЯ 1905 И 1906 [online], history.niv.ru [dostęp 2024-02-03].
  15. ↑ Якорная пл. (Кронштадт), Кронштадтский район. Портал GradPetra [online], history.gradpetra.net [dostęp 2024-02-04].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, Stanford University Press, Stanford 1988, ISBN 978-0-8047-2327-5.
  • A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, Stanford University Press, Stanford 1992, ISBN 978-0-8047-2327-2.
  • J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_w_Kronsztadzie_(1906)&oldid=73193231”