Lipawa
56°31′N 21°01′E/56,516667 21,016667 Widok miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Region |
Lipawa | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
60,4 km² | ||||
| Wysokość |
7 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2014) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
LV-34(01-17) | ||||
Położenie na mapie Łotwy  | |||||
| 56°31′N 21°01′E/56,516667 21,016667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Lipawa (łot. Liepāja, niem. Libau, lit. Liepoja, ros. Либава (do 1920), teraz Лиепая, est. Liibavi, jid. ליבאַװע) – miasto w zachodniej części Łotwy, w Kurlandii, nad Morzem Bałtyckim i Jeziorem Lipawskim, miasto wydzielone, 78 144 mieszkańców (2014), trzecie co do wielkości łotewskie miasto, drugie pod względem wielkości miasto portowe Łotwy (za Rygą), największe miasto Kurlandii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
_-_400_(49991340761).jpg)
Lipawa została założona przez plemiona Kurów zajmujące się rybołówstwem w 1253 r. jako Lyva. W 1263 r. zakon kawalerów mieczowych, po połączeniu się z zakonem krzyżackim założył tutaj osadę Libau. Nazwa Liepāja weszła do powszechnego użycia po 1560. W 1625 r. książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler nadał osadzie prawa miejskie, potwierdzone przez króla Polski Zygmunta III Wazę w 1626 r. Od II rozbioru Polski w 1793 r. był to jedyny port I Rzeczypospolitej. Podczas powstania kościuszkowskiego wybuchło tu powstanie kurlandzkie.
W roku 1795, po upadku księstwa Kurlandii w wyniku III rozbioru Polski, Lipawa została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego, tą drogą sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m.in. sztucery z Belgii). W XIX wieku miasto szybko rozwijało się jako główny bałtycki port Rosji, a na początku XX stało się miejscem, z którego wielu obywateli rosyjskich udawało się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1876 r. doprowadzono tutaj kolej, dzięki czemu jeszcze bardziej rozwinął się port, zdolny przyjmować towary z całej Rosji. W 1900 r. 7% rosyjskiego eksportu przypadało na port w Lipawie.
W ostatniej dekadzie XIX w. na północ od Lipawy wzniesiono port Aleksandra III – wojenny port Floty Bałtyckiej, miasteczko wojskowe i fortyfikacje[2][3]. Jego budowniczym był pułkownik (potem generał) Iwan Alfred MacDonald[4] (absolwent kaliskiego Gimnazjum Filologicznego[5]).
W 1905 r., podczas rewolucji, która ogarnęła też ziemie łotewskie, w Lipawie doszło do protestów robotniczych, a rewolucjoniści na pewien czas przejęli faktyczną kontrolę nad miastem[6].
Podczas I wojny światowej Lipawa była okupowana przez Niemcy. Po zakończeniu wojny i ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę przez 6 miesięcy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy. Tymczasowy rząd niepodległej Łotwy, kierowany przez Karlisa Ulmanisa, musiał bowiem w grudniu 1918 r. ewakuować się z Rygi w obliczu ofensywy Armii Czerwonej[7]. Lipawa była jedynym większym miastem Łotwy, które w toku tej ofensywy nie zostało opanowane przez bolszewików. Na początku r. 1919 łotewski rząd, ochraniany przez Bałtycką Landeswehrę i popierany przez Ententę, miał pod kontrolą jedynie Lipawę oraz sąsiednie powiaty Grobiņa i Aizpute[8]. Stąd w marcu 1919 r. rozpoczęta została kontrofensywa Bałtyckiej Landeswehry[9].
2 listopada 1920 podpisano w Lipawie umowę o rozejmie i preliminariach pokoju w Rydze[10].
W 1940 r. Lipawę włączono do ZSRR. Planując napaść na zachód Europy, w porcie zgromadzono 3/4 zapasów paliwa Floty Bałtyckiej. 22 czerwca 1941 miasto znalazło się w ogniu walk z Wehrmachtem, który zdobył Lipawę wraz ze znajdującymi się tutaj materiałami pędnymi[11].
Podczas II wojny światowej Lipawa uległa znacznym zniszczeniom, a terror okresu stalinowskiego sprawił, że została częściowo wyludniona, głównie przez deportacje na Syberię, ale również przez ucieczki mieszkańców miasta na zachód. Niemcy wymordowali miejscowych Żydów (ok. 6500) w 1942 r.
Podczas okupacji sowieckiej w latach 1945–1991 port w Lipawie przestał pełnić funkcje handlowe, gdyż dawny port marynarki rosyjskiej, a następnie łotewskiej został przekształcony w bazę Floty Bałtyckiej ZSRR i bazę okrętów podwodnych. Dzielnica Karosta, zamieszkiwana przez 20 tys. ludzi, stała się obszarem zamkniętym[12].
W 1991 r. port ponownie otwarto dla statków handlowych, zaś ostatni żołnierze sowieccy opuścili Lipawę w 1994 r. W 1997 r. na terenie Lipawy utworzono specjalną strefę ekonomiczną, która spowodowała szybki rozwój gospodarczy portu i miasta.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- kościół luterański św. Trójcy z lat 1742–1758 wyposażony w największe na świecie w pełni mechaniczne organy (131 głosów, 4 manuały) rozbudowane w 1885 przez firmę B. Grüneberg aus Stettin (do początków XX największymi na świecie); pierwotny instrument wykonany był przez Serfensa Młodszego
- kościół św. Anny z 1587 z ołtarzem z 1697 i organami
- Katedra katolicka Świętego Józefa z 1894
- latarnia morska
- Dworzec kolejowy z 1871
- Pētertirgus – hale targowe
- cerkwie: Trójcy Świętej z 1867, św. Aleksandra Newskiego z 1896 r.[13], św. Aleksego metropolity moskiewskiego z lat 1905–1907[14].
- sobór św. Mikołaja z 1903
- Uniwersytet w stylu socrealistycznym
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Port w Lipawie jest trzecim co do wielkości w kraju. Mieści się on w specjalnej strefie gospodarczej. Strefa zajmuje 37 km². Na jej terenie działa 19 spółek, w tym największa: zakłady metalurgiczne Liepājas metalurgs. W porcie przeładowuje się głównie drobnicę, drewno i ładunki metalowe. Lipawa posiada połączenia promowe z Karlshamn w Szwecji i Rostockiem. Znajduje się tutaj również międzynarodowy port lotniczy.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Tramwaje
[edytuj | edytuj kod]
Lipawa jest najmniejszym łotewskim miastem posiadającym komunikację tramwajową (sieci tramwajowe posiadają jeszcze Ryga i Dyneburg). Sieć została uruchomiona w 1898. Od początku tramwaje kursują po torach o prześwicie 1000 mm. Szczytowym okresem rozwoju było lato 1972 kiedy długość sieci wynosiła 16 km. Wówczas to w czerwcu otwarto przedłużenie linii na południe oraz w październiku zlikwidowano linię nr 2. Od tej pory w Lipawie istnieje tylko jedna linia łącząca pętle Brîvîbas iela (na północy) z Centrâlkapi (na południowym wschodzie). Sieć lipawska jest całkowicie dwutorowa. Tabor stanowią wyłącznie tramwaje Tatra KT4[15].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]W Lipawie znajduje się wiele zabytków architektury, sztuki i kultury. Kultywowane są tutaj dawne tradycje morskie i kulturalne. Lipawa to również ośrodek edukacyjny, działa tutaj najstarsza na Łotwie orkiestra symfoniczna, odbywają się festiwale muzyki rockowej Liepājas dzintars („Bursztyn Lipawy”). W mieście występuje klub hokejowy i piłkarski Liepājas Metalurgs (mistrz kraju w piłce nożnej).
Sport
[edytuj | edytuj kod]- HK Liepājas Metalurgs – klub hokejowy
- FK Liepājas Metalurgs – klub piłkarski
- Rajd Lipowa – rajd samochodowy zaliczany do mistrzostw Europy
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Nynäshamn
Elbląg
Bellevue
Darmstadt
Nykøbing Falster- Karlshamn
Kłajpeda- Gdynia
Homel
Rogaland- Bergen (dzielnica Årstad)
- Połąga
Obwód moskiewski (część zachodnia)- Helsingborg
Urodzeni w Lipawie
[edytuj | edytuj kod]- Franciszek Adamanis – farmaceuta, autor podręczników akademickich
- Stanisław Hejmowski – prawnik, adwokat, obrońca w procesach Poznańskiego Czerwca 1956
- Stanisław Jaśkiewicz – aktor i reżyser teatralny
- Siemion Nachimson – bolszewik, pierwszy komisarz czerwonych strzelców łotewskich
- Kristaps Porziņģis – koszykarz, Dallas Mavericks
- Eugeniusz Romiszewski – pisarz, poeta, publicysta Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
- Julian Rummel – inżynier budowy okrętów, budowniczy Gdyni
- Alina Wawrzyńczykowa – historyk, profesor w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Gimnazjum w Lipawie
- Synagoga w Lipawie
- Stacja kolejowa Lipawa
- Katedra Świętego Józefa w Lipawie
- Cerkiew św. Mikołaja w Lipawie
- Pomnik żeglarzy i rybaków w Lipawie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)]..
- ↑ Karosta [online], liepaja.travel [dostęp 2019-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-26].
- ↑ Новости [online], Karosta Prison [dostęp 2019-04-26] (ros.).
- ↑ Макдональд Иван-Альфред Георгиевич. libava.ru. [dostęp 2021-01-03]. (ros.).
- ↑ Edward Polanowski (red.): Szkoła kaliska. Dzieje I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu. Krzysztof Płociński (wydanie internetowe), 1993. [dostęp 2021-01-03]. (pol.).
- ↑ P. Łossowski, Rewolucja 1905 roku w guberniach nadbałtyckich, "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t. 2 (1967), s. 66.
- ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 138-139.
- ↑ D. Bleiere, I. Butulis, I. Feldmanis, A. Stranga, A. Zunda, History of Latvia. The 20th Century, Jumava, Riga 2006, ISBN 9984-38-038-6, s. 130-131.
- ↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 157.
- ↑ Protokół wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (Dz. U. 1921 nr. 28, poz. 162).
- ↑ Wiktor Suworow „Dzień M”, Rebis Poznań 2008, s. 87.
- ↑ From war port to artistic hub: The transformation of Latvia’s Karosta [online], euronews, 14 listopada 2018 [dostęp 2019-04-26] (ang.).
- ↑ Из истории Лиепаи: храмы для всех конфессий [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-03] (ros.).
- ↑ Официальный сайт Латвийской Православной Церкви [online], pareizticiba.lv [dostęp 2020-05-03].
- ↑ Piotr Tomasik. Tramwaje na Łotwie. „Świat Kolei”. 7/2012, s. 48–53. Łodź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Libawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 202.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
