Prasa na ziemiach polskich w latach 1815–1830

Prasa na ziemiach polskich w latach 1815–1830

Prasa w Królestwie Polskim

Art. 16 Konstytucji Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r. gwarantował wolność druku, nie istniała cenzura prewencyjna, choć dopuszczano taką możliwość, prasa nie mogła jedynie publikować tekstów atakujących władzę państwową, zasad moralności i religii oraz uwłaczających cudzej czci.

Przeciwny konstytucyjnym swobodom Polaków, rosyjski komisarz Nikołaj Nowosilcow informował Petersburg o rewolucyjnych zamysłach Polaków, dzięki rozbudowanej sieci tajnej policji. Pretekstem do zawieszenia zasad wolności słowa było wygwizdanie pewnej aktorki, o której w swojej publikacji Marian Brandys napisał, że zyskała względy Konstantego „zaletami natury poza aktorskiej”. Konstanty wydał dekret zakazujący ubliżać aktorom, a po krytyce w „Gazecie Codziennej Narodowej i Obcej”, gen. Józef Zajączek wydał sprzeczny z konstytucją dekret o objęciu rygorami cenzury prewencyjnej wszystkich gazet i pism periodycznych. Cenzura ta trwała do końca Królestwa.

Prasa informacyjna

Mimo tych ograniczeń w krótkim okresie lat 1815-30 na terenie Królestwa ukazywało się 2/3 wszystkich gazet i czasopism wydawanych wówczas na polskich ziemiach przedrozbiorowych. Około 1650 tytułów o nakładzie, który w tym okresie wzrósł ze 140 tys. do 2 mln egz. W latach Królestwa ukazywały się w Warszawie dwie gazety informacyjne: Gazeta Warszawska oraz Gazeta Korespondenta Warszawskiego, od 1818 z tygodniowym dodatkiem literackim Rozmaitości. Pod koniec lat 20. obie były już dziennikami, drogimi, ostrożną informację dominowały ogłoszenia, mocną stroną były recenzje teatralne podpisywane przez słynnych Iksów (Niemcewicz, Koźmian i in.)

W 1818 ukazała się Gazeta Codzienna Narodowa i Obca nawiązująca tytułem do wielkiej poprzedniczki sprzed 26 lat, tania, wychodziła 6 razy w tygodniu, wyróżniała się atrakcyjną grafiką i odważną publicystyką. Wydawca i redaktorem był Bruno Kiciński. Kres gazety nastąpił po incydencie z ulubioną aktorką Księcia Konstantego.

Kiciński rozpoczął wydawanie Kroniki Drugiej Połowy roku 1819, po 7 numerach przekształcił tytuł w Orła Białego (3 razy w tygodniu, niewielki format, jednoszpaltowy układ, podobny do druku zwartego). Głosił idee demokratyczne, wolność słowa; w wyniku utarczek z cenzurą zamknięto ją po roku. W 1821 założył Kurier Warszawski, w 1847 tytuł kupił Ludwik Adam Dmuszewski, aktor i dramatopisarz. Kurier… przetrwał na rynku niemal 120 lat, był to jeden z popularniejszych dzienników, najtańszy, pisany prostym językiem, zawierający krótkie teksty bulwarowej treści. Pisano o nim, że „tysiące ludzi nauczył czytać”, rekordowy nakład wyniósł 2 tys. egz.

Kiciński jest uważany za twórcę pierwszego koncernu prasowego, wydającego cały wachlarz różnorodnych tytułów, przyczynił się do rozwoju warszawskiej prasy literackiej i politycznej.

Pomyślna koniunktura Warszawy zwiększała zapotrzebowanie na prasę informacyjną. Bank Polski wydawał od 1830 Wiadomości Handlowe 3 razy w tygodniu. Gazetę swoją uzyskała mniejszość żydowska Dostrzegacz nadwiślański – Der Beobachter an der Weichesel, przez pewien czas ukazywała się prasa niemieckojęzyczna. Swój tytuł po raz pierwszy miał także rząd - finansował Monitor Warszawski (wyd. przez Komisję Wyznań i Oświecenia, nie zyskał uznania czytelników), potem Dziennik Powszechny Krajowy (stał się nieformalnym organem literackiej młodzieży Warszawy, pod wpływami prądów romantycznych).

W 1826 ukazała się Gazeta Polska – tygodnik, mały nakład, znakomite nazwiska (Tomasz Gębka, Ksawery Bronikowski, Maurycy Mochnacki, Jan N. Janowski), wysoki poziom. Twórcy Gazety… zaczęli wydawać Kurier Polski w 1829 – świetna krytyka literacka.

Periodyki

Sukcesowi prasy informacyjnej, nie sprostały tygodniki społeczno-kulturalne i literackie, najwyżej kilkuset egzemplarzy, szybko padały. Wyjątkiem Pamiętnik warszawski, czyli dziennik nauk i umiejętności (1815-25), red. Feliks Bentkowski pozyskał literatów Królestwa i uczonych z kręgu UW, przedruki z pism europejskich.

Kiciński przez 2 lata wydawał popularny literacki magazyn Tygodnik Polski i Zagraniczny, kontynuacją byłą Wanda (dla kobiet).

Rekordowe nakłady, do 2,5 tys. egzemplarzy, uzyskał miesięcznik Piast, czyli pamiętnik technologiczny obejmujący przepisy dla gospodarstwa domowego i wiejskiego, ogrodnictwa, sztuk pięknych i rzemiosł – dla bogatego ziemiaństwa. Upadł z chwilą wybuchu powstania listopadowego.

Poza tym Tygodnik Muzyczny (1820-21, K. Krupiński), Gazeta Literacka (1821-22), Biblioteka Polska (1825-26, F. Dmochowski), Dziennik warszawski (1825-29, literacko-historyczny)

Mimo wysokiego poziomu merytorycznego, były nieatrakcyjne edytorsko, bibulasty papier, książkowa technika druku, rzadkie ilustracje.

Prasa na ziemiach zabranych

Na ziemiach zabranych liczącym się, dzięki uniwersytetowi, ośrodkiem prasowym było Wilno. Obok gazety infromac. Kurier Litewski ukazywał się miesięcznik literacki i naukowy Dziennik Wileński. W latach 1815–22 dzięki Joachimowi Lelewelowi wychodził „Tygodnik Wileński”, nasycony historią (wydrukował pierwszy wiersz Adama Mickiewicza). Popularnością cieszyły się „Wiadomości Brukowe” – dzieło literatów z kręgu Towarzystwa Szubrawców (Kazimierz Kontrym, Jerzy Śniadecki), ironiczna konwencja, piętnowali przywary społ, relikty feudalizmu.

Galicja

Gazeta Krakowska 1796-1849, 6 razy w tygodniu, Konstanty Majenarowski Gazeta Lwowska 1811, publicystyczno-informacyjna

Wielkie Księstwo Poznańskie

Najsłabszy ośrodek prasowy, 1815 Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Zobacz też

• Prasa tajna 1861-1864