Przetacznik trójklapowy

Przetacznik trójklapowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	przetacznik
Gatunek	przetacznik trójklapowy
	Nazwa systematyczna
	Veronica triloba (Opiz) Opiz; Naturalientausch 9: 108 (1825)
Synonimy
	Cochlidiosperma triloba (Opiz) D.Y.Hong & S.Nilsson; Veronica hederifolia var. triloba Opiz;
	Cochlidiosperma triloba (Opiz) D.Y.Hong & S.Nilsson; Veronica hederifolia var. triloba Opiz;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przetacznik trójklapowy (Veronica triloba (Opiz) Opiz) – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae). Występuje w południowej i środkowej Europie oraz w Turcji^[3], najliczniej w rejonie Bałkanów^[4]. Na północy sięga do południowej Polski^[4] i Niemiec^[5]. Roślina została także zawleczona do Ameryki Północnej^[6]. W Polsce znany jest z pojedynczych stanowisk na Wyżynie Małopolskiej i w południowej części Niziny Śląskiej^[4]^[7].

W wyniku poliploidyzacji tego gatunku powstał przetacznik blady V. sublobata, a w wyniku skrzyżowania przetacznika trójklapowego z bladym wyewoluował przetacznik bluszczykowy V. hederifolia^[8].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o łodydze zwykle leżącej u nasady i podnoszącej się na szczycie, długości od kilku do 30 cm, mniej lub bardziej owłosiona (bez gruczołków)^[6].
Liście: Skrętoległe, grube i ciemnozielone, szerokojajowate do zaokrąglonych, zwykle z trzema (zwłaszcza górne liście), rzadko pięcioma klapami (czasem tylko dolne liście), z których klapa środkowa jest wyraźnie szersza od bocznych^[4]. Liście osiągają zwykle do 10 mm długości (rzadziej do 15 mm) i do 12 mm szerokości (rzadziej do 18 mm). U nasady blaszka jest ucięta lub nieco sercowata. Powierzchnia blaszki jest z rzadka owłosiona^[6].
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo w pachwinach liści osadzone na szypułkach krótszych od wspierających liści i osiągających co najwyżej 2,5 raza długość kielicha. Szypułka jest naga z wyjątkiem pasma krótkich włosków na górnej (doosiowej) stronie. Kielich z orzęsionymi na brzegu czterema szerokosercowatymi działkami, poza tym owłosionymi też na powierzchni. Korona czteropłatkowa, barwy ciemnoniebieskiej bądź fioletowej (tylko wnętrze gardzieli białawe), o średnicy 3–6 mm^[4]^[6]. Pręciki ciemnoniebieskie, słupek do ok. 1 mm długości^[6].
Owoce: Torebki kulistawe na przekroju, osiągające do 3 mm długości i 4–5 mm szerokości, nagie. Zawierają zwykle cztery nasiona (czasem mniej), barwy jasnożółtawobrązowej, eliptyczne i silnie urnowate, z silnie pomarszczonymi brzegami^[6].

Kwitnący pęd
Liście
Intensywnie zabarwiony okwiat
Owłosiony kielich i krótka szypułka
Owoc
Nasiono

Gatunki podobne: Może być mylony z przetacznikiem bluszczykowym i bladym od których różni się wyraźnie krótszą szypułką kwiatową (wymienione gatunki mają szypułkę ponad 3 razy dłuższą od długości kielicha), ciemnoniebieskimi kwiatami (u tamtych dwóch są jasnoniebieskie do białawych), kielichem nie tylko orzęsionym na brzegu, ale też silnie owłosionym (u obu wymienionych gatunków kielich jest tylko orzęsiony lub rzadko owłosiony), liśćmi ciemnozielonymi, zwykle z trzema klapami (przetacznik blady zwłaszcza ma liście wyraźnie jaśniejsze, często z 5–7 klapami)^[4].

Systematyka

Takson należy do rodzaju przetacznik Veronica do podrodzaju Cochlidiosperma (Rchb.) M. M. Mart. Ort. & Albach obejmującego 12 gatunków^[8]. W obrębie sekcji jest jednym z pięciu gatunków tworzących podsekcję subsect. Cochlidiosperma (Rchb.) Albach^[8], które przez znaczną część XX wieku i czasem też jeszcze w XXI wieku klasyfikowane są jako szeroko ujmowany przetacznik bluszczykowy V. hederifolia sensu lato (w takim ujęciu opisywany gatunek stanowi odmianę: V. hederifolia subsp. triloba (Opiz) Čelak^[9]).

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie wiosną, zwykle od marca (na południu zasięgu od lutego), do maja (na północy zasięgu do czerwca)^[6]. Rośnie jako chwast w uprawach na glebach wapiennych^[5], w murawach kserotermicznych^[4], na obszarach, gdzie został zawleczony rejestrowany jest w różnych siedliskach zaburzonych^[6].

Liczba chromosomów 2n = 2x = 18^[4]^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Veronica triloba (Opiz) Opiz. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Cieślak E., Mirek Z.. Representatives of the Veronica hederifolia group [Scrophulariaceae] in Poland. „Fragmenta Floristica et Geobotanica”. 41, 2, s. 935-952, 1996.
↑ ^a ^b F. Wolfgang Bomble. Veronica hederifolia (Gewöhnlicher Efeu-Ehrenpreis) und Veronica sublobata (Hain-Efeu-Ehrenpreis) in Nordrhein-Westfalen. „Jahrb. Bochumer Bot. Ver.”. 6, s. 257-264, 2015.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Veronica triloba (Opiz) Opiz. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2021-03-28].
↑ Marcin Nobis, Agnieszka Nobis, Klichowska Ewelina. A new locality of Veronica triloba (Scrophulariaceae) in Poland. „Časopis Slezského Zemského Muzea. Série A, Vědy Přírodní”. 62, 3, s. 277-279, 2013.
↑ ^a ^b ^c ^d D.C.D.C. Albach D.C.D.C. i inni, Chromosome Numbers in Veroniceae (Plantaginaceae): Review and Several New Counts 1, „Annals of the Missouri Botanical Garden”, 95 (4), 2008, s. 543–566, DOI: 10.3417/2006094 [dostęp 2021-03-28] (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 419. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-03-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-28] (ang.).

[powo-3] Veronica triloba (Opiz) Opiz. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-28].

[cieslak-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Cieślak E., Mirek Z.. Representatives of the Veronica hederifolia group [Scrophulariaceae] in Poland. „Fragmenta Floristica et Geobotanica”. 41, 2, s. 935-952, 1996.

[bomble-5] F. Wolfgang Bomble. Veronica hederifolia (Gewöhnlicher Efeu-Ehrenpreis) und Veronica sublobata (Hain-Efeu-Ehrenpreis) in Nordrhein-Westfalen. „Jahrb. Bochumer Bot. Ver.”. 6, s. 257-264, 2015.

[america-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Veronica triloba (Opiz) Opiz. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2021-03-28].

[7] Marcin Nobis, Agnieszka Nobis, Klichowska Ewelina. A new locality of Veronica triloba (Scrophulariaceae) in Poland. „Časopis Slezského Zemského Muzea. Série A, Vědy Přírodní”. 62, 3, s. 277-279, 2013.

[albach-8] D.C.D.C. Albach D.C.D.C. i inni, Chromosome Numbers in Veroniceae (Plantaginaceae): Review and Several New Counts 1, „Annals of the Missouri Botanical Garden”, 95 (4), 2008, s. 543–566, DOI: 10.3417/2006094 [dostęp 2021-03-28] (ang.).

[klucz-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 419. ISBN 83-01-14342-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]