Purchatnica piaskowa
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
purchatnica piaskowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Pisolithus arhizus (Scop.) Rauschert Z. Pilzk. 25(2): 50 (1959) | |
Purchatnica piaskowa (Pisolithus arhizus (Scop.) Rauschert – gatunek grzybów z rodziny tęgoskórowatych (Sclerodermaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pisolithus, Sclerodermataceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1786 r. J.A. Scopoli jako gatunek purchawki nadając mu nazwę Lycoperdon arrizon. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu S. Rauschert w 1959 r.[1]
Nazwę polską nadał Franciszek Błoński w 1896 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami purchatnica bulwiasta i grochówka bulwiasta[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnica 3–13 cm, kształt maczugowaty, lub odwrotnie gruszkowaty, z długą, płonną podstawą, często w kształcie trzonu. Ma ona długość 2–18 cm i szerokość 1–8 cm, nieregularny kształt, dołem jest zaokrąglona, klinowata lub korzeniowata, przerastająca podłoże. Młode okazy są mięsiste, prawie całkowicie zagłębione w podłożu, dojrzałe wystają z niego. Perydium jednowarstwowe, cienkie, o powierzchni gładkiej lub chropowatej, czasami z garbkiem na szczycie. Młode osobniki mają barwę ochrowożółtą, starsze ciemnobrązową. Gleba początkowo jasnożółta, potem siarkowożółta, w końcu brązowa. W młodych owocnikach jest marmurkowata, podzielona strzępkami tramy na komory tworzące perydiole. W perydiolach tych powstają podstawki i zarodniki. W dojrzałych owocnikach perydium rozpada się, uwalniając zarodniki[4].
Zmienność kształtu w obrębie gatunku jest bardzo duża[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki maczugowate, 4-zarodnikowe z krótkimi sterygmami. Zarodniki kuliste, o średnicy 9–10,5 μm, powierzchni gęsto pokrytej brodawkami i barwie ciemnobrązowej lub czekoladowo-brunatnej. Włośni brak, występuje natomiast nibywłośnia o hialinowych septowanych strzępkach[4].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą, zarówno w strefach o klimacie umiarkowanym, jak i tropikalnym[4]. W Europie na północy sięga po 64,3 stopień szerokości geograficznej na Półwyspie Skandynawskim[5]. W polskim piśmiennictwie naukowym do 2003 r. gatunek notowany na kilkunastu stanowiskach w różnych miejscach Polski[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[6].
Owocniki pojawiają się pojedynczo lub gromadnie w świetlistych lasach i na ich obrzeżach, leśnych drogach, wrzosowiskach, a nawet na wydmach. Rośnie na podłożu piaszczystym lub krzemionkowej glebie[4].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Purchatnica piaskowa jest w leśnictwie jednym z grzybów stosowanych do sztucznej mikoryzacji sadzonek drzew. Wchodzi z nimi w mikoryzę, przyspieszając wzrost sadzonek[7].
Dawniej była używana jako naturalny barwnik do farbowania tkanin[8].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2017-09-20]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2019-09-20]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2017-09-20].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Ektomikoryzy. Nowe biotechnologie w polskim szkółkarstwie leśnym. [dostęp 2017-09-20].
- ↑ Roberts P, Evans S. (2011). The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. p. 525. ISBN 978-0-226-72117-0