Reden (szyb)

Pamiątkowa tablica
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Data budowy	1973
Położenie na mapie Radlina
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego
50°03′09,7″N 18°27′42,4″E

Reden – szyb kopalniany znajdujący się w Radlinie w województwie śląskim, używany od 1892 r. do marca 1905 r. W czasie II wojny światowej był on miejscem nazistowskiego mordu na mieszkańcach terenów ziemi rybnicko-wodzisławskiej.

Szyb położony w pobliżu byłej wsi Biertułtowy (obecnie tę część Radlina określa się mianem Reden) należał do kopalni węgla kamiennego „Reden” i posiadał pierwotną głębokość 204,5 m. Kopalnia ta istniała od 1842 r. Po zamknięciu kopalni jej majątek został przejęty przez Rybnickie Gwarectwo Węglowe, sam szyb został przekształcony w szyb wentylacyjny kopalni „Emma” (obecnie „Marcel”) i pogłębiony do około 300 m, w połowie lat 30. XIX w. ponownie zamknięty. Po ostatecznym zamknięciu szyb został zalany wodą do głębokości 70 m.

W latach 1939–1945 hitlerowcy wrzucali żywcem do nieczynnego szybu Reden pojmane osoby z okolicznych terenów. Po zajęciu Radlina przez Armię Czerwoną w marcu 1945 r. powołano komisję do zbadania tej zbrodni i wysłano specjalną ekspedycję złożoną z pracowników kopalni „Marcel” w Radlinie. Spuszczony do szybu na linie górnik, dawny powstaniec śląski Alojzy Mika rozświetlając ciemność przy pomocy górniczej lampki zauważył na dnie pływające martwe korpusy ludzkie. Ostatecznie zdołano wydobyć z głębi szybu zwłoki 2 mężczyzn i 6 kobiet.

Zidentyfikowano 5 osób:

• Franciszek Kin, ur. 1909 r. w Skrzyszowie górnik kopalni „Emma”, przedwojenny działacz PPS.
• Alojzy Lasota, ur. 1909 r., górnik, członek Armii Krajowej, niepodległościowiec. Kiedy żona ostrzegała go przez zagrożeniami mówił „Najpierw Ojczyzna, a potem rodzina”.
• Stanisława Biała, matka z Popielowa
• Henryka Biała, córka Stanisławy
• Marta Hała z Marklowic.

Jedną z ofiar nierozpoznanych była Żydówka, uciekinierka z transportu oświęcimskiego, który przechodził przez Biertułtowy do Wodzisławia.

Niektóre źródła mówią o dwóch kolejnych wydobytych ciałach – jedną z ofiar miał być żołnierz radziecki, najprawdopodobniej jeniec z obozu pracy przy kopalni Marcel. Wydobyto także ciało niemieckiego policjanta, który miał urwany rękaw munduru – rękaw ten znaleziono później nieopodal szybu. Ostateczna liczba osób wrzuconych do szybu nie jest znana, gdyż część ciał opadła na dno szybu.

Ofiary pochowano na cmentarzu parafialnym w Radlinie-Biertułtowach i początkowo wzniesiono świecki nagrobek, który zastąpiono w połowie lat 90. nowym w formie krzyża, niosącym tę samą inskrypcję:

„CZEŚĆ POLEGŁYM BOHATEROM
ŻYWCEM WRZUCONYM
DO SZYBU „REDEN”
PRZEZ ZBIRÓW HITLEROWSKICH”

W 1973 roku na terenie byłego szybu Reden postawiono w czynie społecznym pomnik upamiętniający zbrodnię. Stoi w Radlinie do dziś. W 2024 roku na terenie dawnych szybów kopalni Reden utworzono Park Jordanowski w Radlinie.

Bibliografia

• Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.
• Piotr Hojka, Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śląski 2011.

Linki zewnętrzne

• Szyb „Reden” – Szlak Emmy i Marcela
• Artykuł o historii Radlina (również o szybie „Reden”) na stronie internetowej Miasta Radlin. um.radlin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-18)].