Rewolucja w Mongolii (1911)
.jpg) Dowódcy mongolscy Togtokh i Bayar (1913) | |||
| Czas |
1911 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
niezadowolenie z 200-letniego chińskiego ucisku | ||
| Wynik |
odzyskanie niepodległości i utworzenie feudalno-teokratycznego rządu | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Położenie na mapie Mongolii  | |||
 47°54′48,6″N 106°54′23,9″E/47,913500 106,906639
| |||
Rewolucja w Mongolii w 1911 roku – mongolskie powstanie niepodległościowe przeciwko Cesarstwu Chin z 1911 roku, w wyniku którego utworzono Chanat Mongolii.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Do 1911 roku Mongołowie niemal całkowicie stracili kontrolę polityczną, militarną i ekonomiczną nad swoim terytorium etnicznym na rzecz Mandżurów i chińskich kupców[1]. Rewolucja Xinhai, która ostatecznie doprowadziła do obalenia dynastii Qing[2], miała bezpośredni wpływ na wydarzenia w Mongolii i doprowadziła do proklamowania niepodległości tego kraju, co nastąpiło w Urdze[3] 18 listopada 1911 roku[2].
Rewolucję poprzedziła tajna narada świeckich i religijnych dygnitarzy w Urdze w lipcu 1911 roku, której przewodniczył bogd gegeen[4]. Ustalono na niej, że sytuacja polityczna sprzyja odzyskaniu niepodległości przez Mongolię[4]. O postanowieniach narady poinformowano rosyjskiego konsula i wystosowano poselstwo do Rosji[4]. Mongolskie działania rewolucyjne zostały poparte przez Imperium Rosyjskie[2] (ale dopuszczano jedynie autonomię Mongolii w ramach Chin[5]), na co wpłynęła mongolska delegacja do Petersburga[6], która wyruszyła latem 1911 roku[5].
Przebieg[edytuj | edytuj kod]
Obalenie władzy dynastii Qing oraz powstanie niezależnego państwa mongolskiego ogłoszono w listopadzie 1911 roku[5]. Oficjalna proklamacja niepodległości została opublikowana 1 grudnia 1911 roku[7]. Nowe państwo nazwano Imperium Mongolii[8] (Chanat Mongolii), a 8. dżawdzandamba[9] został ogłoszony Bogda Chanem – władcą Mongolii Zewnętrznej[2]. Jego intronizacja nastąpiła 16 grudnia 1911 roku w klasztorze Da Chüree w Urdze, przyjął on wówczas tytuł „Wyniesionego przez wielu”[5]. Urga została stolicą państwa, zmieniono jej nazwę na Nijslel Chüree[5]. Ustanowiono nową flagę z symbolem sojombo[5].
Utworzono armię, która składała z 20 000 żołnierzy, w Urdze szkoliło ją wojsko rosyjskie[2].
Chiny nie uznały niepodległości Mongolii, ale na skutek zaangażowania w wewnętrzne konflikty nie podjęły od razu żadnych działań w celu wzmocnienia jedności terytorialnej[2]. 3 listopada 1912 roku podpisano traktat mongolsko-rosyjski, w którym Rosja uznała oddzielenie się Mongolii od Chin, jednak de facto nie uznała niepodległości Mongolii z uwagi na obawy ewentualnych negatywnych reakcji innych imperiów[4], co sprowadzało się w praktyce do uznania Mongolii Zewnętrznej za terytorium objęte rosyjskim protektoratem[2].
Następstwa[edytuj | edytuj kod]
Urzędnicy chińscy zostali wydaleni z terytorium Mongolii[10], w końcu listopada 1911 roku mandżurski namiestnik z Urgi opuścił Mongolię[4], natomiast namiestnik z Kobdo nie uznał nowej mongolskiej władzy, co doprowadziło do oblężenia jego twierdzy w 1912 roku przez wojska mongolskie pod dowództwem Maksordżaba i Manlaibaatara Damdinsürena[11].
Mongolia odzyskała niepodległość po ponad 200 latach chińskiej niewoli i stała się państwem teokratycznym[11] i feudalnym[12]. Utworzony w grudniu 1911 roku rząd był zarządzany przez wysokiej rangi duchownego Cerena Czimida, natomiast ministrem spraw zagranicznych mianowano Chandę Dordżiego[13]. Rząd chiński podpisał w listopadzie 1913 roku deklarację rosyjsko-chińską, w której uznawał autonomię okręgu kobdoskiego oraz czterech chałchaskich ajmaków[11]. Władze Mongolii dążyły jednak do przyłączenia Mongolii Wewnętrznej[14]. Ostatecznie zawarto trójstronne mongolsko-chińsko-rosyjskie porozumienie w maju 1915 roku w Kiachcie, które potwierdzało autonomiczny statut Mongolii Zewnętrznej na arenie międzynarodowej[14], jednak pod formalnym zwierzchnictwem Chin[12] – Mongolia ponownie stanowiła część Chin[5].
Pomimo przejęcia władzy przez Mongołów sytuacja Mongolii nie uległa znaczącej poprawie: sądownictwo działało na wcześniejszych zasadach, a wysocy dostojnicy religijni dążyli do osiągnięcia własnych korzyści materialnych; doszło także do otrucia premiera Sajn-nojon-chana i ministra Chandy Dordżiego[14]. Z pozytywnych zmian należy wymienić poprawę losu aratów, którzy już nie musieli utrzymywać obcego aparatu państwowego i wojsk mandżurskich, a także przerwanie akcji kolonizacyjnej[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Onon, Pritchatt 1989 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g Trevor Nevitt Dupuy i inni, Area Handbook for Mongolia, U.S. Government Printing Office, 1970, s. 61 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ Mahesh Ranjan Debata, Selbi Hanova, India and Inner Asia: Commerce, Culture and Connectivity, Taylor & Francis, 13 lutego 2024, ISBN 978-1-003-85237-7 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ a b c d e Kałużyński 1965 ↓, s. 68.
- ↑ a b c d e f g Bałdangijn Gungaadasz, Mongolska Republika Ludowa, Wyd. 2 zm, Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe, 1986, s. 98, ISBN 978-83-01-05616-2.
- ↑ Onon, Pritchatt 1989 ↓, s. 9.
- ↑ Onon, Pritchatt 1989 ↓, s. 15.
- ↑ Sharad Kumar Soni, Mongolia-China Relations in Historical Perspective (1691-1911), Maulana Abul Kalam Azad Institute of Asian Studies, 2004, s. 47 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ Mongolia’s National Revolution of 1911 and the last emperor of Mongolia VIII Bogdo Jetsundamba Khutukhtu [online], web.archive.org [dostęp 2024-01-27] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-13] (ang.).
- ↑ Zhou Xujun Bai Jianguang, 《库伦独立始末记》订误-中国边疆网, wyd. 6, bianjiang.cssn.cn, 29 października 2015 [dostęp 2024-01-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-22] (chiń.).
- ↑ a b c Kałużyński 1965 ↓, s. 69.
- ↑ a b Stefan Kojło, Mongolia. Informator turystyczny, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 8.
- ↑ Kałużyński 1965 ↓, s. 89.
- ↑ a b c d Kałużyński 1965 ↓, s. 70.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Kałużyński, Mongolia, Waszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
- Urgunge Onon, Derrick Pritchatt, Asia's first modern revolution: Mongolia proclaims its independence in 1911, Leiden: Brill, 1989, ISBN 978-90-04-08390-5 [dostęp 2024-01-27].