Szczaw rozpierzchły

Szczaw rozpierzchły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	rdestowate
Rodzaj	szczaw
Gatunek	szczaw rozpierzchły
	Nazwa systematyczna
	Rumex thyrsiflorus Fingerh.; Linnaea 4: 380 1829
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szczaw rozpierzchły (Rumex thyrsiflorus Fingerh.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Pochodzi z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Syberii, z zasięgiem naturalnym przedstawianym jako sięgającym na zachodzie do Danii i Holandii^[4], ale status w Polsce jest określany jako niepewny, przynajmniej w części obszaru^[5]. Gatunek bardzo ekspansywny^[6], rozprzestrzeniający się inwazyjnie w Europie Zachodniej^[7]. Zawleczony też został do Ameryki Północnej^[8]. W Polsce pospolity z wyjątkiem obszarów górskich, łódzkiego i krańców północno-wschodnich, gdzie jest rzadszy^[9]. Często rośnie na siedliskach zaburzonych – na trawnikach, przydrożach i innych terenach ruderalnych^[6].

Gatunek wykorzystywany jest jako roślina jadalna i lecznicza^[10].

Morfologia

Pokrój: Roślina wieloletnia, osiąga 30–100 (rzadko do 120) cm wysokości. Wykształca tęgi i długi korzeń palowy z rozgałęziającą się szyją korzeniową wydającą do kilku łodyg kwiatonośnych. Łodygi wzniesione, niemal pełne, obłe i wyraźnie żeberkowane^[6].
Liście: Szaro- lub sinozielone. Odziomkowe na długich ogonkach, lancetowate, u nasady strzałkowate, z ostrymi klapami^[6]. Są 3–4 razy tak długie jak szerokie^[7]. Liście łodygowe w liczbie 4–6, ku górze coraz mniejsze i węższe, z coraz krótszym ogonkiem (najwyższe siedzące). Ich klapy u nasady są długie i wąskie, obcęgowato obejmują łodygę, często odgięte są prostopadle do blaszki. Ta w najwyższych liściach równowąska i tylko u nasady rozszerzona (liście są do 14 razy dłuższe niż szerokie^[7])^[6]. Blaszka liści jest sztywna, często nieco kędzierzawa na brzegu, od spodu naga do gęsto brodawkowanej^[6]. Przylistki zrośnięte są w postrzępioną gatkę^[5].
Kwiaty: Roślina dwupienna. Kwiaty małe, jednopłciowe, skupione po kilka (zwykle 4–8^[8]) w pęczkach, a te w wiechach obficie rozgałęzionych, przy czym przynajmniej gałązki w dolnej i środkowej części kwiatostanu są rozgałęzione powtórnie. Kwiaty wyrastają na szypułkach zbliżonych długością do okwiatu, członowanych poniżej połowy. Okwiat składa się z 6 listków w dwóch okółkach. Działki okółka zewnętrznego odgięte są do tyłu. Błoniasty okwiat okółka wewnętrznego osiąga w czasie owocowania do 3, rzadziej 3,5 mm średnicy, ma kształt okrągławoeliptyczny o nasadzie szerokosercowatej, kolor żółtobrązowy, w różnym stopniu zaczerwieniony, z ciemniejszymi żyłkami przewodzącymi przy krawędziach listków^[6]. Kwiaty męskie mają 6 pręcików, kwiaty żeńskie pojedynczy słupek z trójgraniastą zalążnią i trzema szyjkami^[5].
Owoce: Trójgraniaste niełupki o długości 2 mm, ciemnobrązowe, o wąskich, wystających kantach^[6].
Gatunki podobne: Szczaw ogrodowy i szczaw zwyczajny – oba mają liście trawiastozielone i co najwyżej 4 razy tak długie jak szerokie. Szczaw zwyczajny rzadko, tylko u większych okazów i tylko na 1–3 gałązkach w obrębie kwiatostanu ma wtórne rozgałęzienia w dolnej ich części. Szczaw ogrodowy ma odgałęzienia kwiatostanu często wtórnie rozgałęzione, ale ma grubą, pustą w środku łodygę, silnie żebrowaną do kanciastej^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia^[11], 2 do 6 tygodni po szczawiu zwyczajnym^[7]. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Rośnie w miejscach suchych^[11]^[7]. Na murawach i łąkach, zwykle w miejscach zburzonych antropogenicznie – na siedliskach ruderalnych: przydrożach, nasypach, trawnikach^[11]^[6], terenach kolejowych^[5].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej gatunek charakterystyczny dla klasy zespołów (Ass.) Arrhenatheretum elatioris (łąka rajgrasowa) i zespołu Echio-Melilotetum^[12].

Liczba chromosomów 2n = 14 (rośliny żeńskie) i 2n = 15 (rośliny męskie)^[11]^[6].

Zmienność

Tworzy mieszańce ze szczawiem zwyczajnym^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-19] (ang.).
↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-19].
↑ Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2020-10-19].
↑ ^a ^b ^c ^d Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 157. ISBN 978-83-7073-514-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe.T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 112-113. ISBN 83-85444-06-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 85.
↑ ^a ^b Rumex thyrsiflorus Fingerhuth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-19].
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 484. ISBN 83-915161-1-3.
↑ Katarzyna Dziedzic, Agnieszka Szopa, Piotr Waligórski, Halina Ekiert, Halina Ślesak. Sex-related differences in the dioecious species Rumex thyrsiflorus Fingerh. – analysis of the content of phenolic constituents in leaf extracts. „Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica”. 62/1, s. 43–50, 2020. DOI: 10.24425/abcsb.2020.131663.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 114. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-19] (ang.).

[tpl-3] Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-19].

[floran-4] Rumex thyrsiflorus Fingerh.. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2020-10-19].

[sudnik-5] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 157. ISBN 978-83-7073-514-2.

[jasiewicz-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe.T. III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 112-113. ISBN 83-85444-06-8.

[tutin-7] Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 85.

[america-8] Rumex thyrsiflorus Fingerhuth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-19].

[9] Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 484. ISBN 83-915161-1-3.

[10] Katarzyna Dziedzic, Agnieszka Szopa, Piotr Waligórski, Halina Ekiert, Halina Ślesak. Sex-related differences in the dioecious species Rumex thyrsiflorus Fingerh. – analysis of the content of phenolic constituents in leaf extracts. „Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica”. 62/1, s. 43–50, 2020. DOI: 10.24425/abcsb.2020.131663.

[klucz-11] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 114. ISBN 83-01-14342-8.

[12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]