Siły Zbrojne Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żołnierze azerscy

Siły Zbrojne Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu (azer. Azərbaycan Milli Ordusu, ros. Национальная армия Азербайджана) – oficjalna nazwa wojska Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, istniejącej w latach 1918–1920.

Historia i organizacja armii azerbejdżańskiej[edytuj | edytuj kod]

28 maja 1918 r. została proklamowana niepodległość Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Stolicą zostało ogłoszone Baku, ale z powodu trwających tam walk z bolszewikami, siedzibą władz stała się Gandża. 4 czerwca tego roku w Batumi została podpisana umowa o współpracy z Imperium Osmańskim. Na jej podstawie Turcy zobowiązali się do udzielenia pomocy militarnej Azerom. W tym celu do Gandży przybyły 5 i 15 Dywizje Piechoty armii tureckiej, liczące ogółem ok. 15 tys. żołnierzy. Na ich czele stał gen. Nuri-Pasza Kiligil. 26 czerwca władze azerbejdżańskie z pomocą Turków postanowiły sformować dywizję piechoty. Pierwsze azerbejdżańskie oddziały wojskowe zgrupowane w Korpusie Muzułmańskim połączone z wojskami tureckimi utworzyły Kaukaską Armię Islamu pod dowództwem gen. Nuri-Paszy Kiligila. Liczyła ona ok. 12-18 tys. ludzi. Około 1/3 stanu liczebnego stanowili Turcy, pozostałą część Azerowie, Dagestańczycy i przedstawiciele innych ludów południowego Kaukazu. Główny zadaniem formacji było zajęcie Baku, które kontrolowali bolszewicy i ormiańscy dasznaków. 1 lipca oddziały turecko-azerbejdżańskie zdobyły Göyçay, zadając wojskom Komuny Bakijskiej duże straty, dzięki czemu inicjatywę strategiczną przejęła Kaukaska Armia Islamu. 10 lipca został zdobyty Kürdəmir. W tym czasie władzę w Baku objęła eserowsko-mienszewicko-dasznacka tzw. Dyktatura Centrokaspia, która wystąpiła o wsparcie militarne Wielkiej Brytanii. W I poł. sierpnia do miasta przybyły morzem nieduże brytyjskie siły wojskowe, nazwane Dunsterforce. 15 września musiały one jednak ewakuować się z miasta wraz z władzami Centrokaspia, gdyż do miasta wkroczyły silniejsze wojska turecko-azerbejdżańskie. 17 września do Baku przybył rząd Azerbejdżanu.

Minister obrony Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu generał lejtnant Samed-bek Sadych-bek ogły Mehmandarow

Sytuacja Azerów pogorszyła się wkrótce w związku z pokonaniem Imperium Osmańskiego i Niemiec na frontach I wojny światowej. Na mocy rozejmu podpisanego przez Turków z Ententą w Mudros 31 października, zobowiązali się oni wyprowadzić swoje wojska z południowego Kaukazu, zaś na ich miejsce miały wkroczyć oddziały brytyjsko-francuskie. Wylądowały one w Baku 17 listopada w liczbie ok. 5 tys. żołnierzy. Pozbawieni tureckiego wsparcia wojskowego Azerowie zintensyfikowali działania zmierzające do formowania własnych sił zbrojnych. 28 października postanowiono o utworzeniu ministerstwa obrony, powołanego 7 listopada. Jego siedzibą 22 listopada stała się Gandża, gdzie przystąpiono do formowania regularnej armii azerbejdżańskiej na bazie oddziałów wchodzących wcześniej w skład Kaukaskiej Armii Islamu. Na czele ministerstwa 25 grudnia stanął gen. Samed-bek Sadyh-bek ogły Mehmandarow, zaś 29 grudnia funkcję jego zastępcy objął gen. Ali-Aga Ismaił-Aga ogły Szichlinski. 15 stycznia 1919 r. został powołany sztab główny armii z oddziałami: artyleryjskim, intendenckim, inżynieryjnym, generał kwatermistrza, dyżurnego generała, wojenno-sanitarnym, wojenno-szkoleniowym, topograficznym i kontrolnym. W marcu tego roku sztab przeszedł reorganizację, w wyniku której na bazie wydziału generał kwatermistrza powstał główny zarząd sztabu generalnego, podzielony na oddziały: generał kwatermistrza, wojskowo-topograficzny, wydział dowódcy transportu wojskowego i dowódcy przemieszczania wojsk. Przy sztabie istniały też sąd wojenny i nadzór wojskowo-prokuratorski. Szefem sztabu został gen. Matwiej Sulejman Sulkiewicz, następnie gen. Habib-bek Salimow, zaś w połowie grudnia gen. Abdulhamid-bej Szarif-bej ogły Gaitabaszi. W tym czasie powołano przy ministerstwie obrony radę wojskową złożoną z wyższych wojskowych, pełniącą rolę pomocniczą w sprawach administracyjno-finansowych. Rozpoczęto formowanie, podporządkowanej ministerstwu, tzw. Zielonej Gwardii spośród studentów i młodzieży, na czele której stanął płk Israfił-bek Israfiłow. W Baku utworzono z powodu strategicznego położenia miasta generał-gubernatorstwo bakińskiego rejonu umocnionego na czele z gen. Muradem Girejem Tlechasem. Rozwijało się szkolnictwo wojskowe. W listopadzie 1919 r. na bazie dotychczasowej szkoły praporszczików, utworzonej w porozumieniu z Turkami jeszcze w czerwcu 1918 r. w Gandży, powstała akademia wojskowa z 3 wydziałami: ogólnym, artyleryjskim i inżynieryjnym. Funkcję komendanta objął płk Szirin-bek Kesamanski. Kolejnymi komendantami byli płk Rustam-bek Szichlinski i gen. Konstantin Czcheidze. W Baku utworzono szkołę junkierską. Na przełomie 1919/1920 r. rozpoczęły działalność szkoły kawaleryjska, artyleryjska, saperska, lotnicza i felczerska.

Zastępca ministra obrony Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu generał lejtnant Ali-Aga Ismaił-Aga ogły Szichlinski

W 1919 r. armia azerbejdżańska osiągnęła liczebność ok. 25 tys. żołnierzy, która wzrosła w 1920 r. do ok. 40 tys. Jedną z głównych bolączek okazał się duży niedostatek wyższych kadr wojskowych pochodzenia azerskiego. Dlatego w armii znalazło się wielu generałów i pułkowników oraz niższych wojskowych pochodzenia rosyjskiego. Został też wysłany przedstawiciel wojskowy do Gruzji, mający za zadanie zwerbować oficerów z armii gruzińskiej. Wśród szeregowych żołnierzy szerzyły się natomiast dezercje i niskie morale. Wielu rekrutów uchylało się od służby wojskowej. Brało się to stąd, że Azerowie nie byli werbowani do armii carskiej jako „innowiercy”, i nie wyrobiły się wśród nich odpowiednie nawyki wojskowe. Ponadto brakowało pieniędzy na wypłaty żołdu, a także uzbrojenia i wyposażenia wojskowego.

Na przełomie 1919/1920 r. w skład azerbejdżańskich sił zbrojnych wchodziły:

Żołnierze azerscy

W armii azerbejdżańskiej sformowano również 2 oddziały wojskowe złożone z Kurdów. Były to: Kurdyjski Batalion Strzelecki pod dowództwem sztabskpt. Junisa Szakarowa, włączony w skład 1 Dywizji Piechoty i Kurdyjski Dywizjon Konny pod dowództwem rtm. Selim-beka Sułtanowa, podlegający 1 Dywizji Konnej. Oba oddziały, w przypadku mobilizacji wojennej, miały być rozwinięte do wielkości kolejno 4-batalionowego pułku strzeleckiego i 4-sotniowego pułku konnego. Ponadto istniały pluton samochodów pancernych (6 pancerek) i oddział lotniczy (8 hydroplanów M-5) pod dowództwem ppor. Tejmur-chana Afszara. Armia azerbejdżańska miała też 2 lub 3 pociągi pancerne. Na pocz. 1920 r. rozpoczęto formowanie 3 Dywizji Piechoty (7 Szirwanski Pułk Piechoty i 8 Agdaszski Pułk Piechoty), dywizjonu haubic i pułku kawalerii, ale nie zdążono go zakończyć. Po wycofaniu się wojsk brytyjskich z Azerbejdżanu w tym czasie, w Baku powołano port wojskowy i rozpoczęto formować flotyllę wojenną, opartą na okrętach carskiej kaspijskiej floty wojennej. W jej skład weszły 2 kanonierki „Ardagan” i „Kars”, statki łącznikowe „Astrabad” i „Geok-Tepe”, statek hydrograficzny „Araks” i holownik portowy „Baiłow”. Następnie Brytyjczycy przekazali Azerom pewną liczbę mniejszych okrętów wojennych i statków pomocniczych (b. carskich statków handlowych, na których zainstalowano uzbrojenie). Jednakże marynarze i kadra oficerska, pochodzący głównie z floty handlowej, nie byli przeszkoleni do służby na okrętach wojennych, z powodu czego marynarka wojenna Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu nie prezentowała większych zdolności bojowych. Pod koniec lutego 1920 r. parlament azerbejdżański uchwalił ustawę o utworzeniu w Gandży zakładów wojskowych, mających remontować sprzęt artyleryjski, ale nie udało się ich uruchomić. W marcu tego roku utworzono jednolity Sztab Armii Azerbejdżańskiej.

Działania zbrojne armii azerbejdżańskiej[edytuj | edytuj kod]

Azerska orkiestra wojskowa

Demokratyczna Republika Azerbejdżanu w krótkim okresie swojego istnienia miała kilka sporów terytorialnych z państwami sąsiednimi. Pod koniec czerwca 1918 r. udało się w sposób pokojowy zakończyć spór z Demokratyczną Republiką Gruzji o okręg zakatalski, który wszedł w skład Azerbejdżanu. Umowa z Gruzinami pozwalała też na współdziałanie w przypadku zaatakowania terytoriów obu państw przez wojska Białych gen. Antona Denikina. Z kolei spór terytorialny z Persją został rozwiązany za pośrednictwem Brytyjczyków.

Wybuchem konfliktu zbrojnego zakończyły się natomiast spory pograniczne z Demokratyczną Republiką Armenii, która podpisała tajny pakt wojskowy z Białymi. W okręgach nachiczewańskim, zangezurskim i karabachskim, z których wycofały się wojska tureckie, Ormianie przystąpili do represji i wypędzeń ludności muzułmańskiej. Kolejnym problemem była kwestia Górskiego Karabachu, który - znajdując się na terytorium Azerbejdżanu - był zamieszkały w zdecydowanej większości przez ludność ormiańską. W lipcu 1918 r. ogłosiła ona niezawisłość tego obszaru. Działania Ormian miały wsparcie Brytyjczyków. Nie mając dostatecznych sił wojskowych w tym regionie, Azerowie zaczęli tworzyć lokalne formacje zbrojne. 22 kwietnia 1918 r. w Nachiczewanie została proklamowana Republika Araksu. Polityka jej władz zmierzała do połączenia się z Demokratyczną Republiką Azerbejdżanu. Istniała do końca maja 1919 r., kiedy zlikwidowały ją wojska armeńskie dowodzone przez brytyjskich doradców militarnych. Doprowadziło to w czerwcu tego roku do krótkotrwałego konfliktu zbrojnego z oddziałami regularnej armii azerbejdżańskiej. W Karabachu, aby miejscową ludność muzułmańską przed atakami Ormian, w II poł. stycznia 1919 r. zostało utworzone samodzielne karabachskie generał-gubernatorstwo na czele z Chorsow-beka Paszy-beka ogły Sułtanowa. Jednocześnie działania Brytyjczyków doprowadziły do oddania wprawdzie Armenii części Zangezuru, ale jednocześnie do faktycznego umocnienia władzy azerbejdżańskiej na pozostałych spornych obszarach.

Defilada w Baku

Kolejnym zarzewiem konfliktu był okręg muganski ze stolicą w Lenkoranie, gdzie od poł. 1918 r. rządziły władze uznające Białych, zaś po przewrocie komunistycznym w maju 1919 r. bolszewicy. W celu zdławienia buntu władze azerbejdżańskie wysłały do Lenkoranu 4-tysięczny oddział wojskowy pod dowództwem gen. Habib-beka Salimowa. Pod koniec lipca zlikwidowały one Muganską Republikę Sowiecką, zabijając jej przywódców. Zdobyły m.in. 1 samolot, ok. 40 dział i ok. 60 karabinów maszynowych. W październiku pomoc wojskowa została wysłana do Karabachu. Na jej czele stanął gen. Ali-aga Ismaił-aga ogły Szichlinski. 23 listopada w Tyflisie przy pośrednictwie Amerykanów doszło do podpisania czasowej umowy azerbejdżańsko-armeńskiej, na mocy której wojska azerbejdżańskie wycofały się z Zangezuru. Wykorzystali to Ormianie, których regularne oddziały wojskowe wkroczyły tam w II poł. stycznia 1919 r., ale zostały odparte przez Azerów. W marcu 1920 r. doszło do ataku Ormian na Şərur i Ordubad. Pod koniec marca wybuchło powstanie Ormian w Górskim Karabachu. Do walk doszło w miastach Şuşa, Tərtər, Askeran.

Konflikty terytorialne pomiędzy Azerbejdżanem i Armenią wykorzystali bolszewicy, których 11 Armia wkroczyła na ziemie azerbejdżańskie i bez walki (wojska azerbejdżańskie w zdecydowanej większości były zaangażowane w działania wojenne przeciwko Ormianom) zajęły Baku 28 kwietnia 1920 r. Armia Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu została zlikwidowana. 15 spośród 21 azerbejdżańskich generałów zostało rozstrzelanych przez bolszewików.

Generałowie armii azerbejdżańskiej[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Азербайджанская Демократическая Республика (1918 - 1920), Baku 1998
  • Aleksandr I. Deriabin, Roberto Palasios-Fernandes, Гражданская война в России 1917-1922. Национальные армии, 2000
  • Tadeusz Świętochowski, Azerbejdżan, Warszawa 2006
  • Piotr Kwiatkiewicz, Azerbejdżan: narodziny republiki, Warszawa 2009
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Siły_Zbrojne_Demokratycznej_Republiki_Azerbejdżanu&oldid=70777719”