Sosna Jeffreya

Sosna Jeffreya
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna Jeffreya
	Nazwa systematyczna
	Pinus jeffreyi Balf.; A. Murray bis, Bot. Exped. Oregon. 8: 2 plates. 1853.
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna Jeffreya (Pinus jeffreyi Balf.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Występuje na południowo-zachodnich krańcach Ameryki Północnej, na górskich terenach USA i Meksyku. Jest bliską krewniaczką najpospolitszej z północnoamerykańskich sosen – sosny żółtej. Jej szyszki nasienne osiągają duże rozmiary, dorastają do 35 cm długości.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Sosna Jeffreya występuje w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej. Zasięg rozciąga się od północnego stanu Baja California w Meksyku, po stany USA: Kalifornia, zachodnią Nevadę i południowo-zachodni Oregon^[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Duże drzewo iglaste o koronie stożkowatej, regularnej, słabo rozgałęzionej.
Pień: Dorasta przeważnie do 45 m wysokości, chociaż są okazy osiągające 61 m. W środkowej Europie osiąga 30 m. Kora o zabarwieniu czerwonobrązowym do prawie czarnego, łuskowata. Pędy w pierwszym roku pokryte nalotem.
Liście: Igły zebrane w pęczki po 3, niebieskawozielone lub szarozielone, długości 12–22(25) cm, szerokości ok. 1,5–2 mm, grube, sztywne i zaostrzone.
Szyszki: Jajowate, duże, osiągają 35 cm (w Polsce do 20 cm), jasnobrązowe. Nasiona długości 10–12 mm z dużym skrzydełkiem (15–25 mm). Tarczki łusek z kolcem, skierowanym do wewnątrz.
Gatunki podobne: Sosna żółta – bywa z nią mylona, choć istnieją sprawdzone metody rozróżniania tych drzew iglastych. Można je rozróżnić po szyszkach. Ostre zakończenie łuski jest u sosny żółtej skierowane na zewnątrz, podczas gdy łuski sosny Jeffreya mają je skierowane do środka. Różnią się też zapachem pnia drzewa – sosna Jeffreya pachnie wanilią, sosna żółta ma woń drzewa iglastego.

Kora
Liście i szyszki
Szyszka nasienna

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Liście pozostają na drzewie (2)4–6(7) lat. Szyszki nasienne dojrzewają w ciągu 2 lat, uwalniają nasiona i opadają wkrótce potem.

Preferuje obszary górskie, na których lato jest suche i ciepłe a zima chłodna. Rośnie na wysokości 1000–2000 m, a na południowych krańcach obszaru występowania nawet na 1800–3000 m. Ma niewielkie wymagania glebowe, jest odporna na suszę.

Sosna Jeffreya jest głównym gospodarzem rośliny pasożytniczej Arceuthobium campylopodum, która infekuje także mieszańce Pinus jeffreyi ×P. ponderosa występujące w Kalifornii. Sporadycznie pasożytuje na niej A. americanum i A. occidentale, a rzadko A. monticola i A. siskiyouense. Sosna Jeffreya jest natomiast odporna na zainfekowanie przez A. californicum i A. divaricatum^[6].

Systematyka i zmienność[edytuj | edytuj kod]

Synonimy: Pinus deflexa Torrey, P. jeffreyi var. deflexa (Torrey) Lemmon, P. ponderosa var. jeffreyi (Balfour) Vasey, P. ponderosa ssp. jeffreyi (Balfour) Murray, P. jeffreyi var. baja-californica Silba.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[7]:

podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
  - podsekcja Ponderosae
    - gatunek P. jeffreyi

Tworzy naturalne mieszańce z Pinus coulteri i P. ponderosa na obszarze wspólnego występowania^[8].

Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia LC (least concern, system oceny w wersji 2.3 i 3.1) jako gatunkowi najmniejszej troski, niespełniającemu kryteriów gatunków zagrożonych^[9]^[10].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Do Europy (Wielkiej Brytanii) sosna ta sprowadzona została w tym samym roku, kiedy została opisana naukowo – w 1853^[11]^[12]. Do Polski gatunek introdukowany został w 1866 do Arboretum w Kórniku. W Polsce jest rzadko spotykany w kolekcjach i parkach, sadzony jako ozdobny^[12]. Jedne z najstarszych okazów w Europie Środkowej rejonie rosną w arboretum w Bańskiej Szczawnicy na Słowacji^[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2010-02-03]. (ang.).
↑ F. G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2013-09-16]. (ang.).
↑ Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-02] (ang.).
↑ Ronald M. Lanner: Conifers of California. Los Olivos: Cachuma Press, 1999.
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-03] (ang.).
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-09-15] (ang.).
↑ A.F. Mitchell: Conifers in the British Isles. London: Forestry Commission Booklet, 1975, s. 214-215. ISBN 0-11-710012-9.
↑ ^a ^b Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 397-398.
↑ Wg inf. na planszy w bańskoszczawnickim arboretum (2022 r.)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2010-02-03]. (ang.).
Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus jeffreyi, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-03] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Kral-5] R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2010-02-03]. (ang.).

[Hawk-6] F. G. Hawksworth, D. Wiens. Dwarf mistletoes: Biology, pathology and systematics. „Agriculture Handbook”. 709, 1996. Washington, DC: U.S.D.A. Forest Service. [dostęp 2013-09-16]. (ang.).

[Gymn-7] Christopher J.Ch.J. Earle Christopher J.Ch.J., Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-02] (ang.).

[Lanner-8] Ronald M. Lanner: Conifers of California. Los Olivos: Cachuma Press, 1999.

[IUCN-9] A.A. Farjon A.A., Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-03] (ang.).

[IUCN2013-10] A.A. Farjon A.A., Pinus jeffreyi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-09-15] (ang.).

[11] A.F. Mitchell: Conifers in the British Isles. London: Forestry Commission Booklet, 1975, s. 214-215. ISBN 0-11-710012-9.

[seneta-12] Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 397-398.

[PA-13] Wg inf. na planszy w bańskoszczawnickim arboretum (2022 r.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]