Aleatoryzm

Aleatoryzm (z łac. alea, kostka do gry) – kierunek w muzyce współczesnej polegający na wprowadzeniu elementu przypadku zarówno w pracy kompozytorskiej, jak i wykonawczej. Jego rozwój nastąpił w latach 50. XX wieku.

Autor może używać czynnika losowego już na etapie komponowania (podobnie jak w dadaizmie), albo pozostawić pewną dowolność wykonawcy. W zapisie nutowym polega to na celowo niedookreślonym zapisie, np. nieregularna linia falista na pięciolinii zamiast określonych dźwięków. Inną metodą jest budowanie kompozycji z krótkich elementów składowych, których kolejność wybierana jest losowo w czasie wykonywania utworu (np. Klavierstück XI Stockhausena).

Czasem obok skomponowanego dzieła, dopuszcza się udział innych dźwięków, nie podlegających zapisowi, jak na przykład w jednej z kompozycji Johna Cage, w którym użyto 12 odbiorników radiowych przypadkowo przestrajanych w trakcie wykonywania utworu. Do innych metod stosowanych w muzyce aleatorycznej należy komponowanie na zespół instrumentalny o dowolnym składzie, organizowany ad hoc, w czysto przypadkowy sposób (zobacz: teoria formy otwartej).

Aleatoryzmu nie należy mylić z improwizacją występującą np. w muzyce jazzowej, gdyż dowolność przejawia się tu w inny sposób.

Z akustycznego punktu widzenia każde wykonanie utworu jest zjawiskiem aleatorycznym, gdyż precyzyjna notacja muzyczna nie równa się absolutnej precyzji wykonawczej.

Zastosowanie

Technika aleatoryczna pojawia się w twórczości kompozytorów muzyki poważnej, takich jak:

• Pierre Boulez - np. Sonata fortepianowa nr 3
• Sylvano Bussotti
• John Cage
• Morton Feldman
• Marek Jasiński
• Witold Lutosławski - wprowadził Aleatoryzm kontrolowany
• Karlheinz Stockhausen – np. Klavierstück XI, ale stosuje również formę otwartą

a także przeniknęła do muzyki rockowej i jazzowej np. w utworach:

• Franka Zappy
• Johna Zorna
• Lou Reeda - solówki gitarowe w niektórych utworach The Velvet Underground
• The Dillinger Escape Plan

Bibliografia

• Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981, ISBN 83-01-00958-6

Zobacz też

• Aleatoryzm kontrolowany
• Aleatoryzm niezamierzony
• Kompozycja otwarta w muzyce