Gwara: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 19:08, 9 cze 2019

Gwara, gwara ludowa – w klasycznym rozumieniu: terytorialna odmiana języka, mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej), odmienna od języka standardowego i gwar sąsiadujących ze względu na odrębności językowe, przede wszystkim fonetyczne i leksykalne^[1]. W polskojęzycznych pracach dialektologicznych jednostkę tę ujmuje się zwyczajowo jako podrzędną w stosunku do dialektu^[1]^[2], traktując ją jako synonim terminów „poddialekt”^1=:2 i „subdialekt”^1=:0; czasem wyróżnia się również podrzędne wobec dialektu zespoły gwarowe.

Granice gwar, podobnie jak granice dialektów, nakreślane są w badaniach językoznawczych poprzez zestawianie językowych cech dystynktywnych (odróżniających) na określonych terytoriach i niejednokrotnie mają charakter umowny.

Konwencje terminologiczne

Niekiedy pojęcia „gwara” i „dialekt” używane są zamiennie, np. zróżnicowany wewnętrznie etnolekt śląski bywa popularnie określany zarówno jako „gwara śląska”, jak i „dialekt śląski”. Taka konwencja nazewnicza zyskuje również uznanie ze strony niektórych polskich dialektologów^[2]^[3]. Mianem gwary określa się także mowę ludności wiejskiej jako całość^[1].

W innym, nowszym ujęciu termin „gwara” przyjmuje rozszerzony zakres znaczeniowy, funkcjonując również jako określenie na inne formy odrębności językowej, takie jak żargon/socjolekt (elementy leksykalne właściwe dla pewnej grupy społecznej, zawodowej lub subkultury) oraz odmiany języka charakterystyczne dla niewykształconych mieszkańców środowisk miejskich. Terminów „gwara ludowa” i „gwara terytorialna” używa się zatem, aby odróżnić gwary w sensie klasycznym od nowszych pojęć, takich jak gwara miejska, gwara środowiskowa i gwara zawodowa^1=:1.

Jako że gwary terytorialne, w przeciwieństwie do profesjolektów, prócz różnic leksykalnych wykazują regularne odmienności gramatyczne, fonetyczne i fonologiczne w stosunku do języka ogólnonarodowego, używanie terminu „gwara” w odniesieniu do profesjolektów uchodzi niekiedy za niefortunne (według autorów Słownika terminologii językoznawczej wystarczyłoby określenie „słownictwo zawodowe”). Termin „gwara zawodowa” przyjął się jednak szeroko ze względu na to, że gwary zawodowe robotników i rzemieślników, do których sprowadzają się gwary miejskie, zachowują ze względu na ich wzajemne związki pewne podobieństwa fonetyczne i fonologiczne względem gwar terytorialnych^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Urbańczyk 1992 ↓, s. 105.
↑ ^a ^b Wyderka 2003 ↓, s. 89–90.
↑ EwaE. Siatkowska EwaE., Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712 .
↑ Gołąb, Heinz i Polański 1968 ↓.

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:0”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:1”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:2”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

Bibliografia

ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., AdamA. Heinz AdamA., KazimierzK. Polański KazimierzK., Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1968 .
ZbigniewZ. Gołąb ZbigniewZ., AdamA. Heinz AdamA., KazimierzK. Polański KazimierzK., Słownik terminologii językoznawczej, wyd. 2, Warszawa 1970 .
StanisławS. Urbańczyk StanisławS., Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1992, ISBN 83-04-02994-4, OCLC 30953882 .
BogusławB. Wyderka BogusławB., Czy gwara śląska w nowej roli?, [w:] KarolK. Dejna i inni red., Rozprawy Komisji Językowej, t. 48, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2003, s. 149–157, ISSN 0076-0390 .

Linki zewnętrzne

Definicja dialektologii, jej przedmiot, zadania i podstawowe terminy [w:] Dialektologia polska. Kompendium internetowe pod redakcją Haliny Karaś

[CITEREFUrbańczyk1992105-1] Urbańczyk 1992 ↓, s. 105.

[CITEREFWyderka200389–90-2] Wyderka 2003 ↓, s. 89–90.

[doi10.17651/polon.37.12-s5-3] EwaE. Siatkowska EwaE., Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712 .

[CITEREFGołąbHeinzPolański1968-4] Gołąb, Heinz i Polański 1968 ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Inne znaczenia|mowy wydzielonej geograficznie|[[socjolekt]] – gwara środowiskowa}}
-'''Gwara''', '''gwara ludowa''' – w klasycznym rozumieniu: terytorialna [[odmiana językowa|odmiana języka]], mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej), odmienna od [[Język standardowy|języka standardowego]] i gwar sąsiadujących ze względu na odrębności [[fonetyka|fonetyczne]] i [[słownictwo|leksykalne]]. W polskojęzycznych pracach dialektologicznych jednostkę tę ujmuje się zwyczajowo jako podrzędną w stosunku do [[dialekt]]u{{odn|Wyderka|2003|s=89–90}}, traktując ją jako synonim terminów «poddialekt»{{r|:2}} i «subdialekt»{{r|:0}}; czasem wyróżnia się również podrzędne wobec dialektu zespoły gwarowe.
+'''Gwara''', '''gwara ludowa''' – w klasycznym rozumieniu: terytorialna [[odmiana językowa|odmiana języka]], mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej), odmienna od [[Język standardowy|języka standardowego]] i gwar sąsiadujących ze względu na odrębności językowe, przede wszystkim [[fonetyka|fonetyczne]] i [[słownictwo|leksykalne]]{{odn|Urbańczyk|1992|s=105}}. W polskojęzycznych pracach dialektologicznych jednostkę tę ujmuje się zwyczajowo jako podrzędną w stosunku do [[dialekt]]u{{odn|Urbańczyk|1992|s=105}}{{odn|Wyderka|2003|s=89–90}}, traktując ją jako synonim terminów „poddialekt”{{r|:2}} i „subdialekt”{{r|:0}}; czasem wyróżnia się również podrzędne wobec dialektu zespoły gwarowe.
 Granice gwar, podobnie jak granice dialektów, nakreślane są w badaniach językoznawczych poprzez zestawianie językowych cech dystynktywnych (odróżniających) na określonych terytoriach i niejednokrotnie mają charakter umowny.
 == Konwencje terminologiczne ==
-Niekiedy pojęcia «gwara» i «dialekt» używane są zamiennie, np. zróżnicowany wewnętrznie [[etnolekt śląski]] bywa popularnie określany zarówno jako «gwara śląska», jak i «dialekt śląski». Taka konwencja nazewnicza zyskuje również uznanie ze strony niektórych polskich dialektologów{{odn|Wyderka|2003|s=89–90}}{{r|doi10.17651/polon.37.12-s5}}. Mianem gwary określa się także mowę ludności wiejskiej jako całość.
+Niekiedy pojęcia „gwara” i „dialekt” używane są zamiennie, np. zróżnicowany wewnętrznie [[etnolekt śląski]] bywa popularnie określany zarówno jako „gwara śląska”, jak i „dialekt śląski”. Taka konwencja nazewnicza zyskuje również uznanie ze strony niektórych polskich dialektologów{{odn|Wyderka|2003|s=89–90}}{{r|doi10.17651/polon.37.12-s5}}. Mianem gwary określa się także mowę ludności wiejskiej jako całość{{odn|Urbańczyk|1992|s=105}}.
-W innym, nowszym ujęciu termin «gwara» przyjmuje rozszerzony zakres znaczeniowy, funkcjonując również jako określenie na inne formy odrębności językowej, takie jak [[żargon]]/[[socjolekt]] (elementy leksykalne właściwe dla pewnej [[Grupa społeczna|grupy społecznej]], zawodowej lub [[subkultura|subkultury]]) oraz odmiany języka charakterystyczne dla niewykształconych mieszkańców środowisk miejskich. Terminów «gwara ludowa» i «gwara terytorialna» używa się zatem, aby odróżnić gwary w sensie klasycznym od nowszych pojęć, takich jak [[gwara miejska]], [[socjolekt|gwara środowiskowa]] i [[gwara zawodowa]]{{r|:1}}.
+W innym, nowszym ujęciu termin „gwara” przyjmuje rozszerzony zakres znaczeniowy, funkcjonując również jako określenie na inne formy odrębności językowej, takie jak [[żargon]]/[[socjolekt]] (elementy leksykalne właściwe dla pewnej [[Grupa społeczna|grupy społecznej]], zawodowej lub [[subkultura|subkultury]]) oraz odmiany języka charakterystyczne dla niewykształconych mieszkańców środowisk miejskich. Terminów „gwara ludowa” i „gwara terytorialna” używa się zatem, aby odróżnić gwary w sensie klasycznym od nowszych pojęć, takich jak [[gwara miejska]], [[socjolekt|gwara środowiskowa]] i [[gwara zawodowa]]{{r|:1}}.
-Jako że gwary terytorialne, w przeciwieństwie do profesjolektów, prócz różnic leksykalnych wykazują regularne odmienności gramatyczne, fonetyczne i fonologiczne w stosunku do [[język ogólny|języka ogólnonarodowego]], używanie terminu «gwara» w odniesieniu do profesjolektów uchodzi niekiedy za niefortunne (według autorów ''Słownika terminologii językoznawczej'' wystarczyłoby określenie «słownictwo zawodowe»). Termin «gwara zawodowa» przyjął się jednak szeroko ze względu na to, że gwary zawodowe robotników i rzemieślników, do których sprowadzają się gwary miejskie, zachowują ze względu na ich wzajemne związki pewne podobieństwa fonetyczne i fonologiczne względem gwar terytorialnych{{odn|Gołąb|Heinz|Polański|1968}}.
+Jako że gwary terytorialne, w przeciwieństwie do profesjolektów, prócz różnic leksykalnych wykazują regularne odmienności gramatyczne, fonetyczne i fonologiczne w stosunku do [[język ogólny|języka ogólnonarodowego]], używanie terminu „gwara” w odniesieniu do profesjolektów uchodzi niekiedy za niefortunne (według autorów ''Słownika terminologii językoznawczej'' wystarczyłoby określenie „słownictwo zawodowe”). Termin „gwara zawodowa” przyjął się jednak szeroko ze względu na to, że gwary zawodowe robotników i rzemieślników, do których sprowadzają się gwary miejskie, zachowują ze względu na ich wzajemne związki pewne podobieństwa fonetyczne i fonologiczne względem gwar terytorialnych{{odn|Gołąb|Heinz|Polański|1968}}.
 == Przypisy ==
@@ Linia 22: / Linia 22: @@
 * {{Cytuj | autor=Gołąb, Zbigniew; Heinz, Adam; Polański, Kazimierz; | tytuł=Słownik terminologii językoznawczej | miejsce=Warszawa | data=1968 |odn=tak}}
 * {{Cytuj | autor=Gołąb, Zbigniew; Heinz, Adam; Polański, Kazimierz; | tytuł=Słownik terminologii językoznawczej | miejsce=Warszawa | data=1970 | wydanie=2 |odn=tak}}
-* {{Cytuj | redaktor=Urbańczyk, Stanisław; | tytuł=Encyklopedia wiedzy o języku polskim | miejsce=Wrocław | data=1978 |odn=tak}}
+* {{Cytuj |autor = [[Stanisław Urbańczyk]]; |tytuł = Encyklopedia języka polskiego |data = 1992 |isbn = 8304029944 |wydanie = 2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Ossolineum |oclc = 30953882 |odn=tak}}
 * {{Cytuj | autor=Wyderka, Bogusław; | redaktor=Dejna, Karol; Cybulski, Marek; Gala, Sławomir; Kamińska, Maria; Strokowska, Anna; | rozdział=Czy gwara śląska w nowej roli? | tytuł =Rozprawy Komisji Językowej | opis=t. 48 | miejsce=Łódź | wydawca=[[Łódzkie Towarzystwo Naukowe]] | data=2003 | s=149–157 | issn=0076-0390 | odn=tak}}