Chanat Kazachski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{dopracować|więcej przypisów|data=2014-08}} |
|||
{{Państwo infobox |
{{Państwo infobox |
||
|nazwa_oryginalna = قازاق حاندىعى / Қазақ хандығы |
|nazwa_oryginalna = قازاق حاندىعى / Қазақ хандығы |
||
|nazwa_polska = Chanat Kazachski |
|nazwa_polska = Chanat Kazachski |
||
|p1 = Chanat Uzbecki |
|p1 = Chanat Uzbecki |
||
|p1_flaga = |
|p1_flaga = |
||
|p2 = |
|||
|p2_flaga = |
|||
|p3 = |
|||
|p3_flaga = |
|||
|p4 = |
|||
|p4_flaga = |
|||
|p5 = |
|||
|p5_flaga = |
|||
|lata_istnienia = 1456–1847 |
|lata_istnienia = 1456–1847 |
||
|n1 = Imperium Rosyjskie |
|n1 = Imperium Rosyjskie |
||
|n1_flaga = Flag of Russia.svg |
|n1_flaga = Flag of Russia.svg |
||
|n2 = |
|||
|n2_flaga = |
|||
|n3 = |
|||
|n3_flaga = |
|||
|n4 = |
|||
|n4_flaga = |
|||
|n5 = |
|||
|n5_flaga = |
|||
|flaga_obraz = Flag of the Kazakh Khanate.svg |
|flaga_obraz = Flag of the Kazakh Khanate.svg |
||
|godło_obraz = |
|godło_obraz = |
||
|nazwa_dopełniacz = |
|nazwa_dopełniacz = |
||
|dewiza = |
|dewiza = |
||
|dewiza_język = |
|dewiza_język = |
||
|dewiza_polski = |
|dewiza_polski = |
||
|lokalizacja_obraz = |
|lokalizacja_obraz = |
||
|konstytucja = |
|konstytucja = |
||
|państwo = |
|państwo = |
||
|język_urzędowy = |
|język_urzędowy = |
||
|język_używany = [[Język kazachski]] |
|język_używany = [[Język kazachski]] |
||
|stolica = [[Turkiestan (miasto)|Turkiestan]] |
|stolica = [[Turkiestan (miasto)|Turkiestan]] |
||
|ustrój_polityczny = [[Monarchia]] |
|ustrój_polityczny = [[Monarchia]] |
||
|typ_państwa = [[Chanat]] |
|typ_państwa = [[Chanat]] |
||
|głowa_państwa = |
|głowa_państwa = |
||
|głowa_państwa_opis = |
|głowa_państwa_opis = |
||
|status_terytorium = |
|status_terytorium = |
||
|zależne_od = |
|zależne_od = |
||
|głowa_terytorium = |
|głowa_terytorium = |
||
|głowa_terytorium_opis = |
|głowa_terytorium_opis = |
||
|w_imieniu_tekst = |
|w_imieniu_tekst = |
||
|w_imieniu_urząd = |
|w_imieniu_urząd = |
||
|w_imieniu = |
|w_imieniu = |
||
|szef_rządu = |
|szef_rządu = |
||
|szef_rządu_opis = |
|szef_rządu_opis = |
||
|w_imieniu_tekst2 = |
|w_imieniu_tekst2 = |
||
|w_imieniu_urząd2 = |
|w_imieniu_urząd2 = |
||
|w_imieniu2 = |
|w_imieniu2 = |
||
|powierzchnia = |
|powierzchnia = |
||
|powierzchnia_wód = |
|powierzchnia_wód = |
||
|powierzchnia_miejsce = |
|powierzchnia_miejsce = |
||
|ludność = |
|ludność = |
||
|gęstość = |
|gęstość = |
||
|gęstość_miejsce = |
|gęstość_miejsce = |
||
|ludność_rok = |
|ludność_rok = |
||
|narodowości = |
|narodowości = |
||
|ludność_miejsce = |
|ludność_miejsce = |
||
|utworzenie_sposób = |
|utworzenie_sposób = |
||
|od_kogo = |
|od_kogo = |
||
|utworzenie_data = |
|utworzenie_data = |
||
|wydarzenie1 = |
|wydarzenie1 = |
||
|data1 = |
|data1 = |
||
|likwidacja_sposób = |
|likwidacja_sposób = |
||
|przez_kogo = |
|przez_kogo = |
||
|likwidacja_data = |
|likwidacja_data = |
||
|religia_dominująca = [[islam]] |
|religia_dominująca = [[islam]] |
||
|waluta_nazwa = |
|waluta_nazwa = |
||
|waluta_symbol = |
|waluta_symbol = |
||
|UTC = |
|UTC = |
||
|hymn = |
|hymn = |
||
|hymn_nazwa_polska = |
|hymn_nazwa_polska = |
||
|kod_ISO = |
|kod_ISO = |
||
|domena = |
|domena = |
||
|kod_samochodowy = |
|kod_samochodowy = |
||
|numer_kierunkowy = |
|numer_kierunkowy = |
||
|terytoria_zależne = |
|terytoria_zależne = |
||
|terytoria_autonomiczne = |
|terytoria_autonomiczne = |
||
|mapa_obraz = |
|mapa_obraz = |
||
|uwagi = |
|uwagi = |
||
}} |
}} |
||
'''Chanat Kazachski''' ([[Język kazachski| |
'''Chanat Kazachski''' ([[Język kazachski|kaz.]] قازاق حاندىعى, Қазақ хандығы; ''Qazaq xandığı'') – państwo kazachskie istniejące w latach 1465–1847. |
||
W wyniku powstania z lat |
W wyniku powstania z lat 1456–1465 [[Kazachowie]] wyzwolili się spod władzy [[Chanat Uzbecki|Chanatu Uzbeckiego]]<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=|imię=|autor=[[Michael Khodarkovsky]]|tytuł=Na granicach Rosji. Budowanie imperium na stepie 1500-1800|inni=Bogumiła Malarecka (tłum.)|rok=2009|wydawca=[[Państwowy Instytut Wydawniczy]]|miejsce=Warszawa|strony=24|rozdział=Socjologia pogranicza albo dlaczego pokój był niemożliwy|isbn=978-83-06-03165-2|język=pl}}</ref>, tworząc tym samym własne państwo. Chanat Kazachski uchodził w XVI i XVII wieku za najsilniejszy organizm państwowy w środkowej Azji, osłabiony w XVIII wieku w wyniku wojen z [[Dżungarowie|Dżungarami]]. Pod koniec XVI wieku państwo zostało podzielone na trzy odrębne [[żuz]]y: [[Starszy Żuz]], [[Średni Żuz]] oraz [[Młodszy Żuz]]<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = История Казахской ССР |wydawca = Наука Казахской ССР |miejsce = [[Ałma-Ata]] |strony = 176–181, 248–251, 264–273 |tom = 2|rok=1977-1981|język=ru}}</ref>. Na początku XIX wieku znalazł się w orbicie wpływów [[Emirat Buchary|Buchary]] i [[Chanat Chiwy|Chiwy]]. W 1847 roku chan zawarł porozumienie z [[Imperium Rosyjskie|Rosją]], na mocy którego dobrowolnie zgodził się na likwidację chanatu. |
||
== Chanowie == |
== Chanowie == |
||
Tytuł chana nie był dziedziczny |
Tytuł chana nie był dziedziczny – władca wybierany był z grona sułtanów – synów, bratanków oraz braci chana<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Казахско-русские отношения в 16-18 вв |strony = 394|część=152|język=ru}}</ref>. Jego władza była jednak wyraźnie ograniczona przez plemienną arystokrację walczącą o polityczne wpływy<ref>{{Cytuj książkę |autor = Nikołaj Ryczkow |tytuł = Дневные записки путешествия в Киргиз-Кайсацкую степь в 1771 г. |url = http://kraeved.opck.org/biblioteka/kazahstan/dnevnie_zapiski_puteshestviya/dnevnie_zapiski_puteshestviya.pdf|miejsce = [[Sankt-Petersburg]] |rok = 1772 |strony = 23–24 |język=ru |data dostępu = 2018-09-04}}</ref>. Od XVIII wieku władcy [[Imperium Rosyjskie|carskiej Rosji]] zaczęli wywierać wpływ na wybór nowych chanów w celu kontroli koczowniczych sąsiadów oraz uczynienia ekspansji imperium skuteczniejszą<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Казахско-русские отношения в 16-18 вв |strony = 401|część=153|język=ru}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Казахско-русские отношения в 16-18 вв |strony = 580|część=225|język=ru}}</ref>. W 1792 roku został wydany dekret cesarski regulujący proces inauguracji chana – nakazywał on m.in. zebranie się kazachskiej arystokracji na polach [[Orenburg]]a, nakazywał odczytanie przez następcę tronu przysięgi dostarczonej ze stolicy po [[Język rosyjski|rosyjsku]] oraz [[Język tatarski|tatarsku]], a następnie ucałowanie i położenie sobie na głowie [[Koran]]u. Według zapisu nagradzano go lisią czapą, szablą, sobolowym płaszczem oraz dyplomem potwierdzającym otrzymany tytuł, który podobnie jak Koran miał ucałować i położyć na głowie<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Полное собрание законов Российской Империи. Собрание первое |url = http://nlr.ru/e-res/law_r/content.html|miejsce = [[Sankt-Petersburg]] |rok= 1830 |strony = 569–574 |tom = 23 |język=ru |data dostępu= 2018-09-04}}</ref>. |
||
* Kerej-chan |
* Kerej-chan 1465–1473 |
||
* Żanybek-chan |
* Żanybek-chan 1473–1480 |
||
* Buryndyk-chan |
* Buryndyk-chan 1480–1511 |
||
* Kasym-chan |
* Kasym-chan 1511–1518 |
||
* Mamasz-chan |
* Mamasz-chan 1518–1523 |
||
* Tachir-chan |
* Tachir-chan 1523–1529 |
||
* Bujdasz-chan |
* Bujdasz-chan 1529–1533 |
||
* Togym-chan |
* Togym-chan 1533–1538 |
||
* Chak-Nazar-chan |
* Chak-Nazar-chan 1538–1580 |
||
* Szygaj-chan |
* Szygaj-chan 1580–1582 |
||
* Tauekel-chan |
* Tauekel-chan 1582–1598 |
||
* Jesym-chan |
* Jesym-chan 1598–1628 |
||
* Żangyr-chan |
* Żangyr-chan 1628–1652 |
||
* Zhanibek-chan 1652-1680 |
* Zhanibek-chan 1652-1680 |
||
* Tauke-chan |
* Tauke-chan 1680–1718 |
||
* Kajyp-chan |
* Kajyp-chan 1718–1719 |
||
* Bołat-chan |
* Bołat-chan 1719–1728 |
||
* Abylmambet-chan |
* Abylmambet-chan 1728–1737 |
||
* Abyłaj-chan |
* Abyłaj-chan 1771–1781 |
||
* Kene-chan (Kenesary) |
* Kene-chan (Kenesary) 1841–1847 |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Wersja z 14:52, 16 cze 2020
 |
Ten artykuł od 2014-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| 1456–1847 | |||
| |||
| Stolica | |||
|---|---|---|---|
| Ustrój polityczny | |||
| Typ państwa | |||
| Religia dominująca | |||
Chanat Kazachski (kaz. قازاق حاندىعى, Қазақ хандығы; Qazaq xandığı) – państwo kazachskie istniejące w latach 1465–1847.
W wyniku powstania z lat 1456–1465 Kazachowie wyzwolili się spod władzy Chanatu Uzbeckiego[1], tworząc tym samym własne państwo. Chanat Kazachski uchodził w XVI i XVII wieku za najsilniejszy organizm państwowy w środkowej Azji, osłabiony w XVIII wieku w wyniku wojen z Dżungarami. Pod koniec XVI wieku państwo zostało podzielone na trzy odrębne żuzy: Starszy Żuz, Średni Żuz oraz Młodszy Żuz[2]. Na początku XIX wieku znalazł się w orbicie wpływów Buchary i Chiwy. W 1847 roku chan zawarł porozumienie z Rosją, na mocy którego dobrowolnie zgodził się na likwidację chanatu.
Chanowie
Tytuł chana nie był dziedziczny – władca wybierany był z grona sułtanów – synów, bratanków oraz braci chana[3]. Jego władza była jednak wyraźnie ograniczona przez plemienną arystokrację walczącą o polityczne wpływy[4]. Od XVIII wieku władcy carskiej Rosji zaczęli wywierać wpływ na wybór nowych chanów w celu kontroli koczowniczych sąsiadów oraz uczynienia ekspansji imperium skuteczniejszą[5][6]. W 1792 roku został wydany dekret cesarski regulujący proces inauguracji chana – nakazywał on m.in. zebranie się kazachskiej arystokracji na polach Orenburga, nakazywał odczytanie przez następcę tronu przysięgi dostarczonej ze stolicy po rosyjsku oraz tatarsku, a następnie ucałowanie i położenie sobie na głowie Koranu. Według zapisu nagradzano go lisią czapą, szablą, sobolowym płaszczem oraz dyplomem potwierdzającym otrzymany tytuł, który podobnie jak Koran miał ucałować i położyć na głowie[7].
- Kerej-chan 1465–1473
- Żanybek-chan 1473–1480
- Buryndyk-chan 1480–1511
- Kasym-chan 1511–1518
- Mamasz-chan 1518–1523
- Tachir-chan 1523–1529
- Bujdasz-chan 1529–1533
- Togym-chan 1533–1538
- Chak-Nazar-chan 1538–1580
- Szygaj-chan 1580–1582
- Tauekel-chan 1582–1598
- Jesym-chan 1598–1628
- Żangyr-chan 1628–1652
- Zhanibek-chan 1652-1680
- Tauke-chan 1680–1718
- Kajyp-chan 1718–1719
- Bołat-chan 1719–1728
- Abylmambet-chan 1728–1737
- Abyłaj-chan 1771–1781
- Kene-chan (Kenesary) 1841–1847
Przypisy
- ↑ Socjologia pogranicza albo dlaczego pokój był niemożliwy. W: Michael Khodarkovsky: Na granicach Rosji. Budowanie imperium na stepie 1500-1800. Bogumiła Malarecka (tłum.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009, s. 24. ISBN 978-83-06-03165-2. (pol.).
- ↑ История Казахской ССР. T. 2. Ałma-Ata: Наука Казахской ССР, 1977-1981, s. 176–181, 248–251, 264–273. (ros.).
- ↑ Казахско-русские отношения в 16-18 вв. Cz. 152. s. 394. (ros.).
- ↑ Nikołaj Ryczkow: Дневные записки путешествия в Киргиз-Кайсацкую степь в 1771 г.. Sankt-Petersburg: 1772, s. 23–24. [dostęp 2018-09-04]. (ros.).
- ↑ Казахско-русские отношения в 16-18 вв. Cz. 153. s. 401. (ros.).
- ↑ Казахско-русские отношения в 16-18 вв. Cz. 225. s. 580. (ros.).
- ↑ Полное собрание законов Российской Империи. Собрание первое. T. 23. Sankt-Petersburg: 1830, s. 569–574. [dostęp 2018-09-04]. (ros.).