Język tatarski
| ||
| Obszar | Rosja, Ukraina, Turcja, Chiny, i inne | |
| Liczba mówiących | 6 496 600 | |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki ałtajskie (?)
| |
| Pismo/alfabet | grażdanka, łacińskie, arabskie | |
| Status oficjalny | ||
|---|---|---|
| język urzędowy |  Tatarstan (Rosja)
| |
| Regulowany przez | nieregulowany | |
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗ | |
| Kody języka | ||
| Kod ISO 639-1↗, ISO 639-1 | tt | |
| Kod ISO 639-2↗, ISO 639-2 | tat | |
| Kod ISO 639-3↗ | tat | |
| IETF | tt | |
| Glottolog | tata1255 | |
| Ethnologue | tat | |
| GOST 7.75–97 | тар 660 | |
| WALS | tvo | |
| SIL | TTR | |
| Występowanie | ||
 | ||
| W Wikipedii | ||
| Zobacz też: język, języki świata | ||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | ||
Język tatarski (nazwy własne tatar tele, tatarça) – język z kipczackiej grupy turkijskiej rodziny językowej. Jest używany przez Tatarów.
Spis treści
Obszar i numer[edytuj | edytuj kod]
Głównym miejscem występowania języka tatarskiego jest Tatarstan i pozostałe regiony Rosji. Poza tym językiem tatarskim posługują się m.in. niektórzy mieszkańcy krajów byłego ZSRR, w tym Ukrainy, a także Turcji, Chin, Finlandii[1]. Obecna liczba ludzi mówiących tym językiem jest szacowana na 6 496 600[1].
Status prawny i użycie języka tatarskiego[edytuj | edytuj kod]
Język tatarski, obok rosyjskiego, jest językiem urzędowym w Republice Tatarstanu (na mocy przepisów Ustawy Republiki Tatarstan "O językach narodów Republiki Tatarstan" z 8 lipca 1992 roku)[2]. Zarówno w Tatarstanie, jak i w miejscach zamieszkiwania tatarskiej diaspory funkcjonuje rozwinięta sieć ośrodków naukowych i wychowawczych, w których używany jest język tatarski, takich jak: ośrodki nauki przedszkolnej, szkoły podstawowe i średnie z tatarskim językiem nauczania wszystkich przedmiotów, a także szereg szkół, w których język tatarski nauczany jest jako odrębny przedmiot.
Oprócz tego, iż język tatarski jest zarówno przedmiotem nauczania, jak i językiem wykładowym na kierunkach filologicznych Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, w instytutach i akademiach pedagogicznych, język tatarski jako język wykładowy używany jest także na Wydziale Prawa oraz Wydziale Dziennikarstwa Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, w Konserwatorium Kazańskim oraz Państwowym Kazańskim Instytucie Sztuki i Kultury.
W języku tatarskim wydawane są podręczniki, literatura naukowa, piękna, publicystyczna, ukazują się dziesiątki gazet i czasopism, używany jest on w audycjach radiowych i telewizyjnych oraz jako język spektaklów teatralnych. Głównymi ośrodkami nauczania języka tatarskiego są Wydział Filologii i Historii Tatarskiej Kazańskiego Uniwersytetu Państwowego, Katedra Filologii Tatarskiej na Wydziale Filologicznym Baszkirskiego Uniwersytetu Państwowego, Wydział Filologii Tatarskiej Tatarskiego Państwowego Uniwersytetu Humanistyczno- Pedagogicznego w Kazaniu oraz Instytut Języka, Literatury i Sztuki Akademii Nauk Republiki Tatarstanu.
Na początku 2009 roku tatarskie organizacje społeczne rozpoczęły zbiórkę podpisów poparcia dla nadania językowi tatarskiemu statusu języka urzędowego Federacji Rosyjskiej[3]. Działania te przeprowadzane są w ramach akcji «Мин татарча сөйләшәм!/Min Tatarça söyläşäm» (Mówię po tatarsku!).
W języku tatarskim prowadzona jest Tatarska Wikipedia powstała 15 września 2003[4]. W 2016 roku ukazał się pierwszy przekład Biblii na język tatarski[5].
Dialekty[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się 3 dialekty:
- centralny (kazanski) (Tatarstan, Baszkiria);
- zachodni (miszarski) (obwody Niżnonowogrodzki, Saratowski, Wołgogradzki, Samarski, Czuwaszja, Baszkiria i Mordowia oraz tereny przyległe);
- wschodni w zachodniej Syberii (Język syberyjskotatarski).
Historia języka[edytuj | edytuj kod]
W XIX wieku uformował się współczesny język literacki (Kajum Nasyry, Galiasgar Kamal i inni).
Pismo[edytuj | edytuj kod]
Wykorzystywany do zapisu języka tatarskiego alfabet grażdański poszerzony został o szereg znaków, służących do zapisu dźwięków charakterystycznych dla tego języka. W sumie składa się z 39 liter:
| А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Istnieje również łacińska wersja alfabetu
Charakterystyka językowa[edytuj | edytuj kod]
Fonetyka I fonologia[edytuj | edytuj kod]
Orzeczenie normy współczesnego języka literackiego przypisuje się rozmowie kazańskich Tatarów.
Samogłoski[edytuj | edytuj kod]
We współczesnym języku tatarskim istnieje 9 samogłosek do napisania 13 fonemów samogłoskowych, z czego 9 (10) to natywne tatarskie:
| Подъём | Ряд | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| передний | средний | задний | |||
| неогуб. | огуб. | неогуб. | огуб. | ||
| верхний | и /i/ | ү /y/ | ы /ɨ/ | ый /ɯɪ/ | у /u/ |
| средний | э, e /ĕ/ /e~ɛ/ |
ө /ø̆/ | ы /ɤ̆/ | о /ŏ/ /o/ | |
| нижний | ә /æ/ | а /a/ | а /ɑ/ | а [ɒ] | |
Społgłoski[edytuj | edytuj kod]
W fonemach spółgłoskowych tatarskich 28:
| Губные | Dental | Post- alveolar |
Palatal | Velar | Uvular | Glottal | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasals | м /m/ | н /n/ | ң /ŋ~ɴ/ | |||||||||||
| Plosives | п /p/ | б /b/ | т /t/ | д /d/ | к /k/ | г /ɡ/ | к, къ /q/ | г, гъ /ʁ~ɢ/ | ъ, э, ь /ʔ/ | |||||
| Fricatives | ф /f/ | в /v/ | с /s/ | з /z/ | ш /ʃ/ | ж /ʒ/ | ч /tɕ~ɕ/ | җ /dʑ~ʑ/ | х /χ/ | һ /h/ | ||||
| Approximants | в, у /w/ | л /l/ | й /j/ | |||||||||||
| Trill | р /r/ | |||||||||||||
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak inne języki tureckie, język tatarski jest językiem aglutynacyjnym.
Przypadki: Liczba pojedyncza:
- Nominative -
- Accusative: -ны/-не, -н
- Possessive: -ның/-нең
- Dative: -га/-гә, -ка/-кә, -а/-ә, -на/-нә
- Locative: -да/-дә, -та/-тә, -нда/-ндә
- Ablative: -дан/-дән, -тан/-тән, -нан/-нән, -ннан/-ннән
Liczba mnoga:
- Nominative: -лар/-ләр, -нар/-нәр
- Accusative: -ларны
- Possessive: -ларның
- Dative: -ларга
- Locative: -ларда
- Ablative: -лардан
| Case | Singular | Plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nominative | мин min (Ja) |
син sin (On) |
ул ul (Ona) |
без bez (Jesteśmy) |
сез sez (Jesteś) |
алар alar (Oni są) |
| Genitive | минем minem | синең sineñ | аның anıñ | безнең bezneñ | сезнең sezneñ | аларның alarnıñ |
| Dative | миңа miña | сиңа siña | аңа aña | безгә bezgä | сезгә sezgä | аларга alarğa |
| Accusative | мине mine | сине sine | аны anı | безне bezne | сезне sezne | аларны alarnı |
| Locative | миндә mindä | синдә sindä | анда anda | бездә bezdä | сездә sezdä | аларда alarda |
| Ablative | миннән minnän | синнән sinnän | аннан annan | бездән bezdän | сездән sezdän | алардан alardan |
Przykłady[edytuj | edytuj kod]
Powszechna deklaracja praw człowieka, Artykuł 1:
- Cyrylica
Барлык кешеләр дә азат һәм үз абруйлары һәм хокуклары ягыннан тиң бупып туапар. Аларга акыл һәм вөҗдан бирелгән һәм бер-берсенә карата туганнарча мөнасәбәттә булырга тиешләр.
- Łacina
Barlıq keşelär dä azat häm üz abruyları häm xoquqları yağınnan tiñ bulıp tualar. Alarğa aqıl häm wöcdan birelgän häm ber-bersenä qarata tuğannarça mönasäbättä bulırğa tieşlär.
- Po polsku
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Tatar (ang.). ethnologue.com. [dostęp 2015-06-12].
- ↑ Закон Республики Татарстан «О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан» (ros.). gossov.tatarstan.ru, 1992-07-08. [dostęp 2015-06-12].
- ↑ Татарский язык станет вторым государственным в России? (ros.). kp.ru, 2009-04-17. [dostęp 2015-06-12].
- ↑ Naif Akmał: Татар Википедиясе 15 меңле булды (tatar.). azatliq.org, 2012-04-16. [dostęp 2015-06-12].
- ↑ Tłumaczenie trwało 23 lata. W Rosji ukazała się Biblia w języku tatarskim. kresy24.pl, 2016-04-06. [dostęp 2018-04-19].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Alfabet i fonetyka tatarska
- Zarys gramatyki tatarskiej
- Mały słownik polsko-tatarski
- Mały słownik tatarsko-polski
| ||||||||
