III wojna północna: Różnice pomiędzy wersjami

III wojna północna
	Wojna północna
	Ilustracja; {{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Europa Środkowo-Wschodnia
Terytorium	głównie Rzeczpospolita Obojga Narodów i kraje bałtyckie
Przyczyna	walka o hegemonię w Europie między Carstwem Rosyjskim a Szwecją
Wynik	wygrana Rosji, pokój w Nystad
Strony konfliktu
Szwecja; Hetmańszczyzna (1708-1709); Imperium osmańskie (1710–1714)	Carstwo Rosyjskie; Królestwo Danii i Norwegii; Saksonia; później:; Rzeczpospolita Obojga Narodów (od 1704); Królestwo Prus (od 1715); Hanower (od 1715)
Dowódcy
Karol XII; Adam Ludwik Lewenhaupt; Carl Gustaf Rehnskiöld; Iwan Mazepa; Ahmed III	Piotr I Wielki; August II Mocny; Fryderyk IV Oldenburg
Siły
na początku 77 tys., ok. 100-200 tys. Turków	na początku: 170 tys. Rosjan, 40 tys. Duńczyków, 100 tys. Polaków i Sasów, siły wzrosły pod koniec wojny
Straty
ponad 17 tys. Szwedów, ponad 85 tys. Turków	ponad 100 tys.
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|}
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 15:49, 17 lis 2012

III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700-1721 pomiędzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna aż do 1704 roku, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem już od 1700 roku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.

Liga Północna

W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. 5 października 1699 r. August II Mocny jako elektor Saksonii zawarł sojusz zaczepno-odporny z Danią, a 21 listopada 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w Preobrażeńsku. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób Liga Północna^[1]. 2 lutego 1700 r. August II podpisał tajny traktat z Brandenburgią, już w czasie działań wojennych 6 kwietnia 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego^[2].

Pierwsze lata walk i szwedzkie sukcesy (1700-1706)

Konflikt rozpoczął się uderzeniem wojsk saskich na Rygę i Inflanty i wojsk rosyjskich na Estonię. Młodziutki i niedoceniany władca Szwecji Karol XII, z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na Zelandii, w ciągu dwóch lat pokonał Danię i wyłączył ją z działań wojennych, a w listopadzie 1700 roku rozgromił Rosjan w bitwie pod Narwą. Następnie w lipcu 1701 roku pobił Sasów w bitwie pod Rygą i zajmując Inflanty i Kurlandię wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 roku Karol XII w kwietniu zajął Wilno, a w dniu 23 maja dotarł do Warszawy nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli 7 sierpnia Kraków w wyniku czego spłonął Zamek na Wawelu, a następnie zaatakowali Saksonię. W maju 1703 roku Szwedzi pobili Sasów pod Pułtuskiem, 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku konfederację warszawską i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po bitwie pod Poniecem opanowali całą Wielkopolskę. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ sojuszniczy z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej bitwie pod Warszawą w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w 1706 r. podpisać upokarzający pokój w Altranstädt. Ponadto, po klęsce sił Augusta II w bitwie pod Wschową zrzekł się on praw do korony polskiej.

Zobacz więcej: Wojna domowa w Polsce 1704-1706.

Przesilenie

Władca Rosji po klęskach zadanych mu przez Szwedów wykorzystał zaangażowanie się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i walki z Saksonią i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii i przezbroił żołnierzy w broń skałkową. Dzięki sprawnej kampanii wojennej w 1704 r. Rosjanie odzyskali twierdze Dorpat, Narwa oraz Nöteborg (dzisiejszy Szlisselburg), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. Rok wcześniej przystąpili do budowy w okolicach ujścia Newy stolicy – Sankt Petersburga.

Rozdrażniony podjęciem inicjatywy przez Rosjan, Karol XII w 1708 roku rozpoczął kampanię mającą na celu zdobycie Moskwy odnosząc zwycięstwo w bitwie pod Hołowczynem w północnej części Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak wkrótce inna jego armia została pokonana w bitwie pod Leśną co było pierwszym poważnym zwycięstwem nad Szwedami w tej wojnie. Karol XII zawiązał sojusz z przywódcą Kozaków, hetmanem Mazepą. Plan zakładał wspólny atak na Moskwę oraz utworzenie zjednoczonej Ukrainy. W czasie jego realizacji napotykano na niesamowite przeszkody, takie jak nagły atak mroźnej zimy, epidemia cholery, czy ciągłe ataki rosyjskich chłopów i mieszczan.

Pogrom połtawski

Dopiero wiosną 1708 r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. 8 lipca 1709 w wielkiej bitwie pod Połtawą, z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim Benderze, lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w 1713 r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w 1718 r. w starciu z Duńczykami.

Pokój w Nystad

III wojna północna ostatecznie zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad w Finlandii. Saksonia pozostała formalnie w stanie wojny ze Szwecją do 1728, a Rzeczpospolita Obojga Narodów do 1732^[3].

W skrócie

1700-1721 – wielka wojna północna; utworzyła się Liga Północna (przeciwko Szwecji wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – August II Mocny, Brandenburgia – Fryderyk I.
1700 – Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII pokonał Rosję nad Narwą, pobił również Sasów.
1701 – Karol XII zaatakował Polskę.
1702 – rozbicie wojska sasko-polskiego pod Kliszowem przez Szwedów;
1704 – Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rosją i formalnie wypowiedziała wojnę Szwecji.
1705 – tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna elekcja).
1706 – bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, August II zmuszony do kapitulacji oraz (przez układ w Altranstadt) do zrzeczenia się korony polskiej.
1708/9 – Piotr I zreorganizował armię; kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą, zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji.
1710/11 – krótka wojna turecko-rosyjska, zakończona rozejmem.
1721 – pokój w Nystad. Podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię.

Chronologiczna lista bitew

↑ Historia dyplomacji polskiej, Warszawa 1982 t. II, s. 352-353
↑ Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1994, s. 238
↑ Jacek Staszewski, Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący..., Olsztyn 1997, s. 102.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link GA Szablon:Link GA

[1] Historia dyplomacji polskiej, Warszawa 1982 t. II, s. 352-353

[2] Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1994, s. 238

[3] Jacek Staszewski, Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący..., Olsztyn 1997, s. 102.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 37: / Linia 37: @@
 == Przesilenie ==
-Władca Rosji wykorzystał przerwę w działaniach wojennych wynikającą z zaangażowania się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii. Dzięki sprawnej kampanii wojennej w [[1704]] r. Rosjanie odzyskali twierdze [[Tartu|Dorpat]], Narwa oraz Nöteborg (dzisiejszy [[Szlisselburg]]), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. Rok wcześniej przystąpili do budowy w okolicach ujścia [[Newa|Newy]] stolicy – [[Petersburg|Sankt Petersburga]]. Nowa ofensywa szwedzka ruszyła cztery lata później. Tym razem celem była Rosja. Karol XII zawiązał sojusz z przywódcą [[Kozacy|Kozaków]], hetmanem [[Iwan Mazepa|Mazepą]]. Plan zakładał wspólny atak na [[Moskwa|Moskwę]] oraz utworzenie zjednoczonej [[Ukraina|Ukrainy]]. W czasie jego realizacji napotykano na niesamowite przeszkody, takie jak nagły atak mroźnej zimy, epidemia cholery, czy ciągłe ataki rosyjskich chłopów i mieszczan.
+Władca Rosji po klęskach zadanych mu przez Szwedów wykorzystał zaangażowanie się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i walki z Saksonią i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii i przezbroił żołnierzy w broń skałkową. Dzięki sprawnej kampanii wojennej w [[1704]] r. Rosjanie odzyskali twierdze [[Tartu|Dorpat]], Narwa oraz Nöteborg (dzisiejszy [[Szlisselburg]]), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. Rok wcześniej przystąpili do budowy w okolicach ujścia [[Newa|Newy]] stolicy – [[Petersburg|Sankt Petersburga]].
+Rozdrażniony podjęciem inicjatywy przez Rosjan, Karol XII w 1708 roku rozpoczął kampanię mającą na celu zdobycie Moskwy odnosząc zwycięstwo w [[Bitwa pod Hołowczynem|bitwie pod Hołowczynem]] w północnej części Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak wkrótce inna jego armia została pokonana w [[Bitwa pod Leśną|bitwie pod Leśną]] co było pierwszym poważnym zwycięstwem nad Szwedami w tej wojnie. Karol XII zawiązał sojusz z przywódcą [[Kozacy|Kozaków]], hetmanem [[Iwan Mazepa|Mazepą]]. Plan zakładał wspólny atak na [[Moskwa|Moskwę]] oraz utworzenie zjednoczonej [[Ukraina|Ukrainy]]. W czasie jego realizacji napotykano na niesamowite przeszkody, takie jak nagły atak mroźnej zimy, epidemia cholery, czy ciągłe ataki rosyjskich chłopów i mieszczan.
 == Pogrom połtawski ==