Seklerzy

{{{nazwa}}}

Populacja	650 tys.
Język	węgierski
Religia	katolicka, ewangelicka, unitariańska
Grupa	ugrofińska

{{Grupa etniczna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | pokrewne = | opis mapy = | alt grafiki = | opis grafiki = | commons = | nazwa oryginalna = | nazwa = | miejsce zamieszkania = Nieznane pola: "kraj", "polska", "rejon", "godło" oraz "ojczysta".

Seklerzy, Szeklerzy, Sekelowie (węg. Székely [l.poj.], Székelyek [l.mn.] (węgierskie "sz" wymawiane jak polskie "s", "é" - jak długie "yj", "ly" - jak "j"), łac. siculitas) - grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Siedmiogrodu (nazywaną także Seklem bądź Seklerszczyzną (węg. Székelyföld lub Székely) w dzisiejszej Rumunii. W 2002 mieszkało tam około 650 tys. Seklerów wraz z około 100 tys. Rumunów i przedstawicieli innych narodowości. Jednakże współcześnie Seklerzy w spisach powszechnych deklarują narodowość węgierską (w latach 90. pochodzenie szeklerskie zadeklarowało jedynie ok. tysiąca osób), co świadczy o zakończonym procesie konwersji, będącej rezultatem madziaryzacji z jednej strony, a koniecznością obrony tożsamości (w opozycji do Rumunów i rumunizacji) z drugiej. Podobna sytuacja ma miejsce w Mołdawii, gdzie madziarojęzyczna i katolicka mniejszość, czyli Czangowie, również coraz częściej deklarują przynależność do narodu węgierskiego.

Etymologia nazwy

Nazwa ludu Seklerów, Székely, wywodzona bywa od węg. szegély - "granica" i starowęg. szegel - "strażnik granic", co byłoby zgodne z funkcją spełnianą w przeszłości przez społeczność seklerską. Inna, mniej popularna teoria, wyprowadza pochodzenie od węgierskiego słowa szekér "wóz, powóz", nawiązując w ten sposób do tradycji plemion koczowniczych (również węgierskich).

Pochodzenie i kultura

Seklerzy są węgierskojęzyczni, obecnie mają węgierską świadomość narodową, a wielu badaczy uważa ich również za odłam Węgrów, jednak ich pochodzenie nie jest jeszcze całkowicie zbadane. Niewielkie grupy uczonych reprezentują pogląd, iż są oni pochodzenia huńskiego, awarskiego, gepidzkiego, kabarskiego lub wołoskiego. Istnieje też teza identyfikująca ich ze wzmiankowanymi na początku XI wieku "Czarnymi Węgrami" oraz z potomkami zmadziaryzowanych w XII wieku Pieczyngów lub Połowców. Jako dowód innego niż madziarskie pochodzenia Seklerów przytacza się charakterystyczne dla nich słupowe nagrobki (węg. kopjafá) i bramy seklerskie. Przytaczana w tym miejscu bywa również występująca początkowo dwujęzyczność ugrofińsko-turecka, choć w roku 950 cesarz bizantyjski Konstantyn VII nazywa samych Węgrów mylnie Turkami. Węgierski jako język wiodący ugruntował się wśród Seklerów ostatecznie w średniowieczu (ok. X wieku).

Bywa, że jako domniemane dowody odrębności przytaczane jest pismo rowasz (węg. rovásírás) i legendy o huńskim pochodzeniu, jednak oba te argumenty są błędne, gdyż tego pisma Węgrzy używali powszechnie w czasach przedchrześcijańskich, zaś jedynie Seklerzy używali go dłużej, po części aż do ok. 1850 roku. Również wspólne są legendy o pochodzeniu huńskim (podanie o Czabie, synu Attyli - węg. Csaba i legenda o Hunorze i Magorze), pochodzące prawdopodobnie z V wieku, kiedy to Magyaren ściśle związani byli ze zlepkiem plemion Hunów, zwanym państwem Onogurów.

Seklerzy stanowili wspólnotę plemienną, określaną w średniowieczu jako Zekel, Zakuli (Simon Kézai), Sicli, Siculi (Anonim), i Székeý (Ibn Dasta).

Historia

Od zarania do rozpadu Austro-Węgier

Tereny Seklerów w XIII wieku (na zielono)

Nie jest znana dokładna data przybycia Seklerów na tereny naddunajskie. Ze źródeł pisanych (anonimowej kroniki Gesta Hungarorum z XII/XIII wieku oraz z Gesta Hunnorum et Hungarorum Simona Kézaia z XIII wieku) wynika, że w X wieku plemiona seklerskie zamieszkiwały równinę Panonii. Seklerzy pozostawali w awangardzie plemion madziarskich, biorąc udział w różnych operacjach wojskowych.

Po raz pierwszy opisano Seklerów w kronice Węgier w 1116 roku jako szczep niezwykle waleczny i wierny. Wtedy to wraz z Pieczyngami brali udział w bitwie nad rzeką Olšavą, prowadzoną pomiędzy węgierskim królem Stefanem II, a czeskim Władysławem I. W 1146 roku oddział seklerski, wchodzący w skład armii króla Gejzy II, brał udział w bitwie pod Litawą (węg. Lajta) przeciw austriackiemu margrabiemu, Henrykowi II Jasormigottowi. W oddziałach, wspierających w latach 1210-1213 bułgarskiego cara Boriła, również wspominana jest obecność Seklerów (wraz z Wołochami, Sasami i Pieczyngami). W latach 1217-1221 brali udział w V wyprawie krzyżowej do Palestyny.

Począwszy od Beli III (1172–1196), królowie węgierscy osadzali Seklerów na terenach przygranicznych - pierwotnie przy zachodniej i północnej, a od XIII wieku w południowo-wschodniej i wschodniej części Siedmiogrodu. Ich zadaniem, prócz kolonizacji, była obrona granic Królestwa Węgierskiego. Seklerzy uzyskali wiele przywilejów królewskich, w tym zwolnienie od wszystkich obciążeń feudalnych, prócz służby wojskowej. Ich ziemie zorganizowane były w marchię wojskową, co pozostawiło ślady aż po wiek XIX. Seklerzy byli jedną z nacji siedmiogrodzkich (Sasi (Niemcy), Węgrzy i Seklerzy), których przywileje zostały potwierdzone aktem Unii Trzech Narodów (Unio Trium Nationum) w 1437 roku. Każdy z tych narodów był reprezentowany na sejmach siedmiogrodzkich. Dzięki niezależności Seklerzy przez długi czas nie stracili poczucia odrębności etnicznej.

W 1514 roku na czele buntów chłopskich stanął Sekler, Jerzy Doża, wciągnięty w szeregi ubogiej szlachty za swe zasługi w wojnach z Turkami. Domagał się uwolnienia chłopów od wszelkich ciężarów feudalnych, sekularyzacji dóbr kościelnych i reformy całego Kościoła oraz pełnej wolności dla chłopów. Chłopi seklerscy w roku 1599 zamordowali księcia siedmiogrodzkiego Andrzeja Batorego (bratanka króla polskiego Stefana Batorego).

Za panowania austriackich Habsburgów w roku 1763 wybuchło powstanie seklerskie, spowodowane nadmiernymi obciążeniami feudalnymi, nałożonymi przez rządców austriackich.

Seklerzy brali również udział w powstaniu Lajosa Kossutha (w czasie Wiosny Ludów 1848-49).

Po rozpadzie Austro-Węgier

W 1920 roku, na mocy ustaleń z Trianon, Siedmiogród wraz z terenami zamieszkiwanymi przez większość Seklerów, przypadł Rumunii.

Postulat powrotu Seklerszczyzny do Węgier był głównym żądaniem węgierskich nacjonalistów w całym okresie międzywojennym, stanowiąc poważne obciążenie stosunków bilateralnych między Węgrami i Rumunią.

Podczas II wojny światowej, 30 sierpnia 1940 Seklerszczyzna powróciła na cztery lata do Węgier. W 1944 Armia Czerwona zdobyła Seklerszczyznę, przywracając stan sprzed 30 sierpnia 1940.

Po II wojnie światowej, w pierwszych latach władzy komunistycznej, powołano Węgierski Obwód Autonomiczny ze stolicą w Târgu Mureș, obejmujący regiony Maros, Csík, Udvarhely i Háromszék. Jednak już w 1960 roku obwód zmniejszono do rejonu Marusza, a autonomię istotnie ograniczono.

15 marca 2006 roku w miejscowości Odorheiu Secuiesc (węg. Székelyudvarhely) zgromadzenie Seklerów opowiedziało się jednogłośnie za autonomią dla zamieszkiwanego przez siebie terytorium. Oświadczenie odnosi się do Deklaracji Wiedeńskiej przyjętej w roku 1993, głoszącej, że każdy naród ma prawo do samorządu. Dokument zgodny jest również z Traktatem Paryskim z 1919 roku, w którym Rumunia zagwarantowała prawo do autonomii dla tej grupy etnicznej.

Seklerzy zwrócili się też do Unii Europejskiej, by włączyła kwestię autonomii Wschodniego Siedmiogrodu do kryteriów, które państwo rumuńskie musiało spełnić przed przystąpieniem do jej struktur w 2007 roku.

Religia

Seklerzy w części są wyznania rzymskokatolickiego (regiony Csík, Gyergyó, Kászon oraz północne części Udvarhely i Kézdiszék), w części - ewangelickiego, głównie kalwińskiego (regiony Marosszék, Orbaíszék, części Aranyosszék, Udvarhelyszék, Háromszék) i unitariańskiego (regiony Udvarhely, Sepsi, Aranyosszék).

Ciekawostki

W książce Brama Stokera pt. Drakula główny bohater, książę Drakula, uważa się za Seklera, przy czym wypowiada się o Seklerach jako o narodzie odrębnym od Węgrów i wrogo do nich nastawionym. Seklerzy w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej znani byli pod nazwą "sabatów" i często służyli w Małopolsce jako żołnierze nadwornych oddziałów magnackich. Zaciągał ich i wykorzystywał w wojnach prywatnych m.in. Stanisław Stadnicki zwany "Diabłem Łańcuckim".

W 1929 roku Seklerzy założyli klub hokejowy HSC Csíkszereda (do 2010 jako SC Miercurea-Ciuc).

Zobacz też

• Sabatarianizm szeklerski

Wybrana bibliografia

• Jean Nouzille, Transylwania - obszar kontaktów i konfliktów, Bydgoszcz 1997
• Ł. Galusek, A. Dumitru, T. Poller, Transylwania - twierdza rumuńskich Karpat, ISBN 83-913283-7-6
• Balázs Orbán, A Székelyföld leírása ("Opisanie Szeklerszczyzny")

Linki zewnętrzne

• Szeklerskie stroje ludowe
• Historia Węgier