Cesarz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Cesarz (od łac. Caesar) – monarcha, któremu przypisuje się rangę i honor wyższe od króla.

Karol Wielki – pierwszy cesarz rzymski (800-814)
Franciszek II Habsburg – jedyny w historii tzw. „dwucesarz”: rzymski i austriacki (1804-1806)
Napoleon Bonaparte – cesarz Francuzów (1804-1815)

Pochodzenie tytułu[edytuj | edytuj kod]

Termin „cesarz” pochodzi od przydomka (ostatniego członu nazwiska) dyktatora Republiki Rzymskiej Gajusza Juliusza Cezara. Pierwszym władcą, którego uznaje się za cesarza, jest Oktawian August, który używał tytułów: imperator (co znaczy wódz, zwierzchnik armii) i august („obdarzony autorytetem przez bogów w drodze auspicjów”, „święty”).

Wbrew obiegowym opiniom termin Cezar, używany przez Oktawiana Augusta nie stanowił nazwy godności, ale funkcjonował jako nazwisko rodowe, co było spowodowane faktem, iż jako adoptowany syn Juliusza Cezara odziedziczył jego nazwisko (przed adopcją nazywał się Gajusz Oktawiusz, po adopcji – Gajusz Juliusz Cezar Oktawianus). Nazwisko to naturalną koleją rzeczy dziedziczyli potomkowie Augusta, czyli kolejni władcy z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Linia ta wygasła na Neronie, jednak do tej pory nazwisko Cezar tak zrosło się już z tronem imperium, że kolejny władca przyjął je niejako automatycznie.

Określenia cesarza w językach europejskich pochodzą albo od łacińskiego imperator: wł. imperatore, hiszp. emperador, port. imperador, franc. empereur i ang. emperor, zapożyczone z francuskiego, albo od greckiej transliteracji słowa Caesar, czyli Kaisar: niem. Kaiser, holenderskie keizer, szwed. kejsar, tureckie kaiser, węg. császára oraz wschodniosłowiańskie car. Język polski rozróżnia słowa car, cesarz i imperator, natomiast język rosyjski słowa car (царь) i imperator (император).

Historia tytułu[edytuj | edytuj kod]

Upadłe w 476 zachodnie Cesarstwo Rzymskie starali się odnawiać różni władcy germańscy. Trwałą władzę cesarską nad znaczną częścią dawnego imperium rozciągnął król Franków Karol Wielki, a po wymarciu Karolingów król niemiecki Otton I. W dużym stopniu na podstawie dokumentu zwanego donacją Konstantyna (który uznaje się już za falsyfikat) papiestwo uzyskało jednak prawo do przyznawania tego tytułu na Zachodzie. Skorzystano z tego koronując Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego w roku 800. Cesarstwo Franków co prawda szybko się rozpadło, ale jego powstanie pociągnęło za sobą utworzenie w X wieku Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Późniejsi cesarze zanegowali papieskie prawo do szafowania koroną cesarską. Cesarze bizantyńscy zniknęli razem z zagładą Cesarstwa Bizantyńskiego z ręki Turków w XV wieku, jednakże sułtanowie tureccy po zdobyciu Konstantynopola sami używali tytułu cesarza rzymskiego, czego nie uznawała chrześcijańska Europa. Z czasem tytułu cesarskiego zaczęli również używać władcy Rosji, którzy uważali się za dziedziców prawosławnego Bizancjum. W 1804 roku cesarzem koronował się Napoleon Bonaparte, który symbolicznie odwoływał się do tradycji karolińskiej, z uwagi na co doprowadził do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego przez Franciszka II. Ten zaś, domyślając się rychłego końca Rzeszy Niemieckiej, w 1804 roku przyjął tytuł cesarza Austrii jako władcy krajów austriackich, Czech i Węgier. Najwięcej cesarstw, cztery, było w Europie od roku 1804 do 1806 (rosyjskie, austriackie, francuskie i Święte Cesarstwo Rzymskie). W 1871 roku król pruski Wilhelm I został ogłoszony cesarzem niemieckim po zwycięstwach nad Austrią i Francją. Cesarstwa zniknęły z Europy w wyniku I wojny światowej. Obecnie jedynym państwem na świecie, którego głową jest cesarz, jest Japonia[1].

Kraje, których władców nazywano cesarzami:

Cesarzami określa się tradycyjnie:

Cesarze panujący w XX i XXI wieku[edytuj | edytuj kod]

Lista obejmuje monarchów z tytułem cesarza panujących w zakresie lat od 1901

Portret Imię Państwo/kraj Dynastia Lata panowania
Queen Victoria by Bassano.jpg Wiktoria British Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii Welfowie 1876–1901
Edward VII in coronation robes.jpg Edward VII British Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii Koburgowie 1901–1910
George V of the united Kingdom.jpg Jerzy V British Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii Windsorowie 1910–1936
Bundesarchiv Bild 102-13538, Edward Herzog von Windsor.jpg Edward VIII British Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii Windsorowie 1936–1936
King George VI LOC matpc.14736 (cleaned).jpg Jerzy VI British Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii (do 1947)
Flag of India.svg Unia Indyjska (1947-1948)
Windsorowie 1936–1948[2]
Black and white photo of emperor Meiji of Japan.jpg Mutsuhito  Japonia 1867–1912
Emperor Taisho of Japan.jpg Yoshihito  Japonia 1912–1926
Hirohito in dress uniform.jpg Hirohito  Japonia 1926–1989
Emperor Akihito cropped Emperor Akihito and Gene Castagnetti 20090715.jpg Akihito  Japonia 1989–2019[3]
Crown Prince Naruhito (2018).jpg Naruhito[4]  Japonia 2019-
Bundesarchiv Bild 146-2004-0096, Kaiser Wilhelm II..jpg Wilhelm II Flag of Germany (1867–1918).svg Rzesza Niemiecka Hohenzollernowie 1888–1918
Kaiser franz.jpg Franciszek Józef I Flag of the Habsburg Monarchy.svg Cesarstwo Austriackie Habsbursko-Lotaryńska 1848–1916
Karol I Flag of the Habsburg Monarchy.svg Cesarstwo Austriackie Habsbursko-Lotaryńska 1916–1918
Nicholas II with St Vladimir order.jpg Mikołaj II Flag of Russia.svg Imperium Rosyjskie Romanowie 1894–1917
《载湉读书像》.jpg Guangxu Flag of China (1889–1912).svg Chiny 1875–1908
Xuantong.jpg Puyi Flag of China (1889–1912).svg Chiny 1908–1912
1917
Yuan shikai.jpg Hongxian Flag of China (1889–1912).svg Chiny 1915–1917
Puyi-Manchukuo.jpg Puyi Flag of Manchukuo.svg Mandżukuo 1934–1945
Menelik II.jpg Menelik II Flag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia 1889–1913
Yasu V.jpg Lij Yasu V Flag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia 1913–1916
Ethiopia empress zauditu.jpg Zauditu Flag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia 1916–1930
Selassie-2.jpg Haile Selassie I Flag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia 1930–1935
1941–1974
Victor Emmanuel III of Italy.jpg Wiktor Emanuel III Coat of arms of Italian East Africa.png Abisynia (włoska) Sabaudzka 1935–1941
Mozaffar-ed-Din Shah Qajar - 1.jpg Mozaffar ad-Din Szah Kadżar State Flag of Iran (1924).svg Iran Kadżarowie 1886–1907
محمد علی شاه قاجار.jpg Mohammad Ali Szah Kadżar State Flag of Iran (1924).svg Iran Kadżarowie 1907–1909
AhmadShahQajar2 (cropped).jpg Ahmad Szah Kadżar State Flag of Iran (1924).svg Iran Kadżarowie 1909–1925
Reza Shah Pahlavi Official Portrait - Colorized 2.jpg Reza Szah Pahlawi State flag of Iran (1964–1980).svg Iran Pahlawi 1925–1941
Mohammad Reza Pahlawi State flag of Iran (1964–1980).svg Iran Pahlawi 1941–1979
Bokassa colored.png Bokassa I Imperial Standard of Bokassa I (1976–1979).svg Cesarstwo Środkowoafrykańskie 1976–1979
Vua Thanh Thai.jpg Thành Thái Standard of the Nguyen Dynasty (1890 - 1920).svg Wietnam 1889–1907
Vua Duy Tan nho.jpg Duy Tân Long tinh flag.svg Wietnam 1907–1916
越南阮朝弘宗宣皇帝阮福晙(启定1916年—1925年)31岁登基时的冕服照片(1916年).jpg Khải Định Long tinh flag.svg Wietnam 1916–1925
Bao Dai 1953.jpg Bảo Đại Flag of the Empire of Vietnam (1945).svg Wietnam 1926–1945
Gojong of the Korean Empire 01.jpg Gojong Flag of Korea (1882–1910).svg Korea Yi 1897–1907
Sunjong of the Korean Empire.jpg Sunjong Flag of Korea (1882–1910).svg Korea Yi 1907–1910
Sultan Abdul Hamid II of the Ottoman Empire.jpg Abdülhamid II Ottoman flag.svg Imperium Osmańskie Osmanowie 1876–1909
Sultan Mehmed V of the Ottoman Empire cropped.jpg Mehmed V Ottoman flag.svg Imperium Osmańskie Osmanowie 1909–1918
Sultan Mehmed VI.jpg Mehmed VI Ottoman flag.svg Imperium Osmańskie Osmanowie 1918–1922

Kwestie sporne:

  • Michał II – 15 marca 1917 imperator (cesarz) Rosji Mikołaj II abdykował na rzecz swego brata Michała Aleksandrowicza Romanowa tytułując go imperatorem wszechrosyjskim Michałem II – który jednak następnego dnia zrezygnował z tronu posługując się tytułem wielkiego księcia.
  • Amha Selassie I – 12 września 1974 po obaleniu cesarza Hajle Selasje I junta wojskowa ogłosiła cesarzem Abisynii jego syna Asfa Uesena. On jednak tytułu nie przyjął, dopiero w 1989 na emigracji proklamował się cesarzem jako Amha Selassie I i „panował” do śmierci w 1997 roku.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dokładnie tytuł ten brzmi tennō (jap. 天皇 „niebiański władca”), co wynika z tradycji, która mówi o boskim pochodzeniu cesarskiego rodu. „Znaczenie tego terminu jest wielce dalekie od naszego, europejskiego pojmowania słowa „cesarz”. (Pozycja ustrojowa cesarza w konstytucjach Japonii s. 248). Znaki te czytano także sumeragi, sumerogi, sumeramikoto (The Compact Nelson ISBN 0-8048-2037-6, Tokyo 1999, s. 148).
  2. 22 czerwca 1948 król Jerzy VI zrzekł się tytułu Cesarza Indii pozostając głową państwa Indii do proklamowania Republiki Indii w 1949.
  3. Obecnie żyjący były cesarz.
  4. Obecnie jedyny monarcha o tym tytule.