Attyla

Attyla
— Wódz Hunów —
Wódz Hunów
Okres	od 445 do 453
Poprzednik	Ruas – stryj Attyli i Bledy
Następca	Ellak
Dane biograficzne
Dynastia	Hunowie
Data urodzenia	ok. 406
Data śmierci	453
Ojciec	Mundzuk
Matka	NN
Żona	Herricha, Arykan, Ildico, Gudrun
Dzieci	Tuldila, Dengizek, Sengilak, Tingiz, Csaba, Bel-Kermek, Ellak, Ernak

Attyla na malowidle Eugène’a Delacroix

Attyla (łac. Attila z goc. dosłownie „Mały ojciec”, „Ojczulek”), zwany też „Biczem Bożym” (łac. Flagellum Dei) (ur. 406, zm. 453) – władca Hunów w latach 445–453. Razem ze swoim bratem Bledą stworzył imperium, które sięgało od Danii po Bałkany i od Renu aż do Morza Kaspijskiego.

Życiorys

Przypuszczalny zasięg terytorium kontrolowanego przez Attylę ok. roku 450

Attyla urodził się w 406, jako syn Mundzuka. Razem ze swym starszym bratem Bledą odziedziczył tron po stryju Ruasie. Po objęciu władzy nad plemieniem rezydował w okolicy Tokaju w górnych Węgrzech. W roku 441 spustoszył Mezję, Ilirię i Trację. W 445 w trakcie polowania zabił swego brata Bledę, z którym dotychczas dzielił przywództwo nad Hunami, myląc go z niedźwiedziem. W 447 najechał Cesarstwo Wschodniorzymskie i zmusił cesarza Teodozjusza II do jednorazowego trybutu w wysokości 6000 funtów złota, potroił też wówczas do 2100 rzymskich funtów złota płaconą przez cesarstwo coroczną daninę. Jednym z zarzutów wobec Rzymian było zbezczeszczenie przez biskupa z Margus królewskich grobów Hunów na północ od Dunaju.

Attyla chciał poślubić Honorię, siostrę cesarza Walentyniana III, jednak kiedy zabiegi o jej rękę zostały odrzucone (450), przeprawił się przez Ren na zamieszkane przez Franków tereny Cesarstwa Zachodniorzymskiego i zburzył wiele miast frankijskich, między innymi Metz. Oblegał też Orlean, ale zachodniorzymski wódz Aecjusz Flawiusz odparł go spod miasta. Na Polach Katalaunijskich między Troyes a Metzem doszło do krwawej bitwy pomiędzy wojskami Attyli a Wizygotami, Burgundami, Frankami i Rzymianami. Hunowie zostali pokonani. Attyla cofnął się, ale w następnym roku (452) najechał północną Italię. Zburzył m.in. Akwileję. Głód i panująca wśród Hunów zaraza skłoniły go jednakże do zaprzestania najazdu. W 453 Attyla zmarł z powodu krwotoku z nosa, kiedy krew zalała mu płuca, podczas gdy sam monarcha był kompletnie bezwładny z powodu nadmiernej ilości spożytego alkoholu. Zabawa Hunów odbywała się z okazji zawarcia małżeństwa Attyli z Ildico, jego ostatnią żoną. Synowie Attyli podzielili państwo między siebie, co doprowadziło do jego dezorganizacji i rozpadu. Według innych źródeł, Attyla zmarł w wyniku przepicia na własnym ślubie lub zmarł we własnym łóżku w wyniku otrucia. W 454 Gepidzi rozbili Hunów w bitwie nad rzeką Nedao. Ich resztki uszły na wschód.

Attyla w literaturze

Attyla (Atli). Ilustracja autorstwa Vicke Andréna do dziewiętnastowiecznego wydania Eddy poetyckiej.

Attyla jako Etzel lub Ecel pojawia się w niemieckiej Pieśni o Nibelungach, zaś w Eddzie poetyckiej – Frag. pieśni o Sygurdzie (Brot af Sigurdarkvidu), Pieśni o Gudrun I (Gudrunarkvida I), Pieśni o Sygurdzie krótkiej (Sigurdarkvida en skamma), Zamordowaniu Niflungów (Drap Niflunga), Pieśni o Gudrun II. Dawnej (Gudrunarkvida II. En forma), Pieśni o Gudrun III (Gudrunarkvidar III), Płaczu Oddruny (Oddrunar gratr), Grenlandzkiej pieśni o Atlim (Atlmal en gronlenzku), Podżeganiu Gudruny (Gudrunar hvot) i Pieśni o Hamdirze (Hamdismal) – jako Atli syn króla Hunów, Budliego brat Oddruny, Brunhildy walkiri i drugi mąż Gydrun córki króla Gotów, Gjukiego i jego żony Grimhildy.

Attyla myli się autorowi Kroniki królestwa Słowian, czyli Latopisowu Popa Duklanina (XII w.) z postacią króla Węgrów Arpada.

Z kolei redaktor czy interpolator Kroniki wielkopolskiej z XIV w. tak próbował wytłumaczyć słowiańskie, jak sądził, pochodzenie Węgrów: mieli się oni wywodzić z kraju nad rzeką Wkrą (niem. Ucker), wpadającą do Morza Bałtyckiego. Wypierani przez Gotów postanowili udać się wraz z rodzinami do Panonii, skąd pochodzili (?). Aby wędrówką nie wyrządzać szkód i przykrości swemu ludowi słowiańskiemu, uczynili to w sposób bardzo niebezpieczny, wędrując przez kraj Teutonów, Burgundię, Lombardię aż do Slawonii. Ich król Tyla, zwany w pismach Attyla, przybywszy do Panonii, w niej obrał sobie stałe miejsce pobytu. Ponieważ napłynęło do nich wiele ludów słowiańskich, porzucili nazwę Wkrzanie i nazwali się Wandalami. Część zaś owych Słowian, którzy od rzeki Wkry nazywali się Wkrzanami – jeszcze bardziej komplikuje sprawę kronikarz wielkopolski – potem od czasu zmieszania się z ludem Hunów (...) zarówno od Hunów, jak i od Wkrzan została nazwana Węgrami (Kronika wielkopolska, prolog). Bez wątpienia powodem tej kontaminacji było podobieństwo nazw Ungari, Hungari – Hunni – Vcra, Ukra.

Attyla to także tytuł opery Giuseppe Verdiego. Powieść historyczną o najsłynniejszym wodzu Hunów pt. Attyla, Bicz Boży napisał William Dietrich (Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005). Kolejne powieści o Attyli opublikował angielski literat Christopher Hart piszący pod pseudonimem William Napier: Attyla (Wydawnictwo Vesper 2009) i Attyla. Nadciągająca burza (Wydawnictwo Vesper 2011).

Związki z Arpadami

Attyla w kronice norymberskiej

Według legendy o Hunorze i Magorze i niektórych źródeł Attyla był przodkiem dynastii Arpadów, nie wiadomo jednak, w linii którego syna. Niektórzy sądzą, że pochodzą od Csaby, inni, że od Ernaka. Pokrewieństwo to jest jednak w zasadzie niemożliwe do udowodnienia. Znany humanista włoski Filip Kallimach napisał biografię Attyli dedykowaną królowi Maciejowi Korwinowi. W swej pracy opierał się na dziełach m.in. Ammianusa Marcellinusa, Jordanesa, Pawła Diakona, Marcellinusa Komesa, Hydacjusza, Sokratesa Scholastyka, Hermiasza Sozomena. Natomiast Janus Pannonius przedstawiał temu monarsze Attylę jako wzór władcy idealnego, z którym król mógłby się identyfikować.

(Niepewna) genealogia

4. Kuridak
			2. Mundzuk
5. NN
						1. Attyla
6. NN
			3. NN
7. NN

Rodzina

Żony

• Hereka (Herricha)
• Arykan
• Ildico (Hildiko)
• Gudrun

Potomstwo

• Tuldila
• Dengizek (inaczej Dengizik, Dengizich, Dengezich, u Jordanesa Dintzic)
• Sengilak
• Tingiz
• Csaba
• Bel-Kermek
• Ellak
• Ernak (inaczej Ernach, Hernak, Hernach)

Bibliografia

• K. Dąbrowski, T. Nagrodzka-Majchryk, E. Tryjarski, Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, z serii: „Kultura Europy wczesnośredniowiecznej” z. 4, Ossolineum 1975
• Andrzej Dziadzio, Powszechna historia prawa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Ryszard Grzesik, Attyla a Słowianie. Przyczynek do wyobrażeń o kontaktach huńsko-słowiańskich w średniowiecznych źródłach narracyjnych, [w:] „Roczniki Historyczne” 59 (1993).
• György Györffy, Święty Stefan I.Król Węgier i jego dzieło., przekład Tomasz Kapturkiewicz, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003., ​ISBN 83-7399-098-4​.
• Peter Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, przeł. Janusz Szczepański, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2007., ​ISBN 978-83-7301-735-1​.
• Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, [w:] Edward Zwolski – Kasjodor i Jordanes. Historia gocka, czyli Scytyjska Europa, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1984
• Philippi Callimachi [Filip Kallimach], Attila, edit atque in linquam Polonam traduxit Thaddaeu Kowalewski, PWN, Warszawa 1962
• Józef Kuranc, Wyprawa poselstwa wschodniorzymskiego na dwór Attyli, [w:] „Meander” R. 12 (1957), s. 20–36
• Dénes Lengyel, Korona i miecz. Opowieści z dziejów Węgier, przełożyli T. Kulisiewicz, A. Mazurkiewicz, M. Paczoska, M. Schweinitz-Kulisiewicz, I. Szyszkowska, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1990, ​ISBN 83-10-09398-5​.
• John Man, Attyla. Barbarzyńca który rzucił wyzwanie Rzymowi, przekład Katarzyna Bażyńska-Chojnacka, Piotr Chojnacki, z serii: „Wielcy historii”, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2005., ​ISBN 83-241-2347-4​.
• Magdalena Mączyńska, Wędrówki ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V w, PWN, Warszawa-Kraków 1996., ​ISBN 83-01-12120-3​.
• MarcinM. Pawlak MarcinM., Aecjusz i Barbarzyńcy, Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2007, ISBN 978-83-88737-88-6, OCLC 233493059 .
• MichelM. Rouche MichelM., Attyla i Hunowie. Ekspansja barbarzyńskich nomadów, JakubJ. Jedliński (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN 978-83-01-16821-6, OCLC 803992072 .
• Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych słowian, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998. (pod hasłem Attyla)
• Lech. A. Tyszkiewicz, Hunowie w Europie. Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004
• Lech. A. Tyszkiewicz, Barbarzyńcy w Europie, Wrocław 2006
• Marek Wilczyński, Bipedes bestiae – obraz Hunów w oczach autorów rzymskich IV i V w. n.e., [w:] „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica II” Folia 17, pod red. Jerzego Gołębiowskiego, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2003., ISSN 1643-6547.
• Otto J. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen. Eine Analyse ihrer historischen Dimension, deutschsprachige Ausgabe besorgt von Robert Göbl, Wien-Köln-Graz 1978
• Retervölker aus dem Osten. Hunnen + Awaren, Burgenländische Landesausstelllung 1996 Schloß Halbturn, Begleitbuch und Katalog, Eisenstadt.
• Géza Gárdonyi, Byłem niewolnikiem Hunów, przeł. Andrzej Sieroszewski, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1984 (wyd. II), ​ISBN 83-10-08632-6​.
• William Dietrich, Attyla. Bicz Boży, przeł. Michał Kompanowski, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006, ​ISBN 83-11-10399-2​.
• RomualdR. Wojna RomualdR., Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983, ISBN 83-214-0271-2, OCLC 749252595 .
• Philip Matyszak, Wrogowie Rzymu, przeł. Urszula Ruzik-Kulińska, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007, s. 232−242, ​ISBN 978-83-11-10678-9​.
• Michael Lee Lanning, 100 największych dowódców wszech czasów, Tytuł oryginału: All Military 100. A ranking of the most influental military of all time, ​ISBN 83-7129-554-5​.
• Świat Książki, 1000 lat sławnych ludzi, Tytuł oryginału: 1000 years of famous people, 2002, ​ISBN 83-7391-276-2​.

Poprzednik Bleda

Wódz Hunów 445–453

Następca Ellak