Zamek w Kazimierzu Dolnym: Różnice pomiędzy wersjami
51°19′25″N 21°56′56″E/51,323611 21,948889| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zamek dolny: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
|nazwa oryginalna = |
|nazwa oryginalna = |
||
|zabytek = A/213 z 3.03.1960, z 14.02.1967 i z 30.12.1997<ref name="zabytek">{{zabytek|lubelskie|data dostępu=9.12.2012}}</ref> |
|zabytek = A/213 z 3.03.1960, z 14.02.1967 i z 30.12.1997<ref name="zabytek">{{zabytek|lubelskie|data dostępu=9.12.2012}}</ref> |
||
|zdjęcie |
|zdjęcie = KazimierzDolny 05.jpg |
||
|opis zdjęcia |
|opis zdjęcia = Zamek od strony Wisły |
||
|państwo |
|państwo = PL-LU |
||
|miejscowość |
|miejscowość = [[Kazimierz Dolny]] |
||
|adres = |
|adres = |
||
|typ budynku = |
|typ budynku = |
||
|styl architektoniczny = |
|styl architektoniczny = gotyk, renesans |
||
|architekt = |
|architekt = |
||
|inwestor = |
|inwestor = |
||
|wysokość całkowita |
|wysokość całkowita = |
||
|wysokość do dachu |
|wysokość do dachu = |
||
|kondygnacje = |
|kondygnacje = |
||
|powierzchnia użytkowa = |
|powierzchnia użytkowa = |
||
|rozpoczęcie budowy |
|rozpoczęcie budowy = |
||
|ukończenie budowy |
|ukończenie budowy = XIII/XIV wiek |
||
|przebudowy = |
|przebudowy = XV, XVI wiek |
||
|zniszczono = |
|zniszczono = 1657, 1712 |
||
|odbudowano = |
|odbudowano = |
||
|pierwszy właściciel |
|pierwszy właściciel = |
||
|kolejni właściciele |
|kolejni właściciele = |
||
|właściciel |
|właściciel = |
||
|plan budynku = |
|plan budynku = Kazimierz Dolny plan zamku.jpg |
||
|kod mapy = Kazimierz Dolny |
|kod mapy = Kazimierz Dolny |
||
|współrzędne |
|współrzędne = 51°19′25″N 21°56′56″E |
||
|znak na mapie = Legenda zamek.svg |
|znak na mapie = Legenda zamek.svg |
||
|commons = Category:Kazimierz Dolny Castle |
|commons = Category:Kazimierz Dolny Castle |
||
Wersja z 15:21, 3 mar 2020
 nr rej. A/213 z 3.03.1960, z 14.02.1967 i z 30.12.1997[1]
| |
 Zamek od strony Wisły | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny |
gotyk, renesans |
| Ukończenie budowy |
XIII/XIV wiek |
| Ważniejsze przebudowy |
XV, XVI wiek |
| Zniszczono |
1657, 1712 |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Kazimierza Dolnego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu puławskiego  | |
Położenie na mapie gminy Kazimierz Dolny  | |
| 51°19′25″N 21°56′56″E/51,323611 21,948889
| |
Zamek w Kazimierzu Dolnym – zespół fortyfikacji obronnych z XIII i XIV wieku mieszczący się w Kazimierzu Dolnym (województwo lubelskie).
Zamek górny ("Baszta")
Wieża, nazywana potocznie "Basztą" bądź Wieżą Łokietka, to wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku obronny stołp. Został wzniesiony na wysokości przeprawy przez Wisłę, tzw. Przewozu Woyszyńskiego. Mieści się na szczycie wzniesienia, około 180 metrów od zamku dolnego i 19 metrów nad jego poziomem. Jego wysokość, w zależności od miejsca, sięga nawet 20 metrów, a obwód u podstawy wynosi 32,5 metra. Grubość murów wynosi 4,2 metra u podstawy i wraz z wysokością zmniejsza się do 3 metrów na szczycie.
Jedyne wejście do baszty znajduje się na wysokości sześciu metrów nad poziomem gruntu. W najniższej kondygnacji mieści się loch.
Nie ma zgodności co do określenia przeznaczenia budynku. W zależności od źródła przypisywane są mu funkcje więzienia, latarni rzecznej, siedziby straży celnej, a nawet skarbca.
Najprawdopodobniej rola budowli polegała na strzeżeniu przeprawy „woyszyńskiej” ,na Wiśle oraz na poborze ceł. Po wybudowaniu pobliskiego zamku, wieża miałaby utracić swoją obronną rolę a po usunięciu stożkowego dachu, wykorzystywana była jako śródlądowa latarnia „morska” – ułatwiając dzięki palonemu na jej szczycie ognisku – nocną nawigację po Wiśle[2].
Zamek dolny
I faza gotycka
Według zapisków Jana Długosza zamek został wybudowany na polecenie Kazimierza Wielkiego w latach 40. XIV wieku. Był on, podobnie jak znajdujący się powyżej okrągły stołp, zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo miał on kształt zbliżony do owalu, który był otoczony grubymi na dwa metry murami obwodowymi z blankami. Na wewnętrznym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.
Kazimierskie założenia obronne, jak warownie z XIV wieku, pełniły przede wszystkim funkcję administracyjną w państwie Piastów. Stanowiły one raczej założenia powielające największe skupiska demograficzne, miasta, centra administracyjne czy handlowe (Kazimierz był ważnym miastem portowym). Miały głównie zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa, a nie nieco iluzoryczną obronę granic, jak przyjmuje się w starszej literaturze[3]. W roku 1359 wymieniony został pierwszy burgrabia zamku w Kazimierzu, a następnie jego dzierżawca, Wilczek z Biórkowa herbu Topór, podstoli i kasztelan sandomierski[4].
II faza gotycka
Do końca XV wieku wójtostwo kazimierskie i wąwolnickie z dzierżawą obu zamków królewskich dożywotnio dzierżawiły kolejne pokolenia możnego rodu Ostrowskich herbu Rawicz z Ostrowa, właścicieli Bochotnicy[4]. Wtedy też, w 1 połowie XV wieku, zbudowano gotycki Dom Wielki od strony miasta (południowej), a do Domu Wielkiego w pobliżu naroża wschodniego dostawiono od południa wieżę[4]. Ówczesny wygląd zamku opisuje inwentarz z 1509 roku.
Faza renesansowa
W 1509 roku Zygmunt I Stary sprzedał Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy prawa do dzierżawy zamku. Po 1519 roku Mikołaj Firlej po otrzymaniu w dożywocie starostwa kazimierskiego z prawem dziedziczenia zainicjował rozbudowę zamku. Mikołaj Firlej, jako starosta kazimierski i dzierżawca zamku ufundował od strony Wisły czterokondygnacyjną wieżę mieszkalno-obronną z przyporami. Już po śmierci Mikołaja, jego następcy zbudowali na wieży attykę oraz nadbudowano południowe skrzydło mieszkalne od strony miasta o jedną kondygnację. Zastąpiono też północno-wschodni kamienny mur obronny regularnym o prostokątnym narysie. Nieco później na północno-wschodnim narożniku zbudowano wieżyczkę od strony drogi na zamek; zachowała się jej dolna część kamienna i ceglana w wątku gotyckim ze strzelnicą. Około 1577 prace na zamku prowadził Santi Gucci poprzez dostawienia do dawnego domu w narożu północno-zachodnim trzykondygnacyjnego renesansowego członu, którego mur północny oparto na gotyckiej przyporze[4]. Wkrótce do północnego muru wieży Firlejowskiej, obok działobitni, dobudowano parterowy budynek gospodarczy przylegający na zewnątrz do kazimierzowskiego muru.
W roku 1655 podczas Potopu zamek został zajęty przez wojska szwedzkie, a Karol X Gustaw przebywał na zamku, który ostatecznie wraz z miastem zniszczono w 1657 roku przez siedmiogrodzkie oddziały księcia Jerzego Rakoczego. Podczas odbudowy uzupełniono zabudowę od strony zachodniej oraz wystawiono schody zewnętrzne na naroże dziedzińca.
W 1663 roku w Kazimierzu Dolnym wybuchł pożar pochłaniający większość miasta, w tym i zamek dolny. Około 1700 roku Szwedzi powtórnie zrujnowali zamek, ale nie na tyle by w 1707 roku nie mógł się w nim zatrzymać na dwa miesiące król Karol XII. Kolejny raz zamek ograbiono i zniszczono w 1712 roku[4].
W 1809 roku władze austriackie ze względów bezpieczeństwa wysadziły grożącą zawaleniem się część murów wieży wraz z attyką.
18 marca 1831, w czasie bitwy pod Kazimierzem Dolnym powstania listopadowego, zamku bronił Batalion Celnych Strzelców Sandomierskich pod dowództwem Stanisława Krzesimowskiego. Za udział w powstaniu Adama Czartoryskiego, zamek należący wtedy do rodziny Czartoryskich, został skonfiskowany i przeszedł na własność skarbu Królestwa Polskiego.
W latach 1958-1960 na terenie ruin przeprowadzono badania archeologiczne. Zamek zabezpieczono w formie trwałej ruiny i udostępniono dla ruchu turystycznego.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-09].
- ↑ Roman Mirowski: KAZIMIERZ DOLNY Zamek. http://romanmirowski.com/.+[dostęp 2015-02-18]. (pol.).
- ↑ Leszek Kajzer: Budownictwo Obronne na Niżu Polskim. Stan i potrzeby badań [w:] Archeologia Historica Polona tom 10. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2000, s. 69. ISBN 83-231-1207-X.
- ↑ a b c d e Wojciech Wółkowski, Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies, „Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48” [dostęp 2020-03-02] (ang.).
Bibliografia
- Kazimierz nad Wisłą. Studium architektoniczno krajobrazowe. W: Janusz Bogdanowski, A. Bohm, J. Budziłł: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. T. XIV. 1980.
- Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce. Arkady, 2001. ISBN 83-213-4158-6.
- Irena Kutyłowska. Przeszłość Kazimierza Dolnego w świetle źródeł archeologicznych. „Region lubelski R. 2/4”, s. 275-280, 1987. Lublin.
- Maria Supryn: Wyniki badań archeologicznych na zamku w Kazimierzu Dolnym. W: Archeologiczne odkrycia na obszarze Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. E. Banasiewicz-Szykuła (red.). Lublin: wydawnictwo Lubelskiego Konserwatora Zabytków, 2000, s. 69-104.
- Maria Supryn. Miasta i zamki – Kazimierz Dolny, Janowiec. „Biuletyn informacyjny PKZ”. 31, s. 69-77, 1975. Warszawa.
- Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska: Kazimierz Dolny, Monografia historyczno-urbanistyczna. Kazimierz: Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza, 1981.