Groch: Różnice pomiędzy wersjami

Groch
	; Morfologia gatunku typowego; – grochu zwyczajnego
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	groch
	Nazwa systematyczna
	Pisum L.; Sp. Pl. 727. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Pisum sativum L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 08:26, 22 kwi 2024

Groch (Pisum L.) – rodzaj roślin jednorocznych z rodziny bobowatych. Obejmuje według różnych źródeł od 2^[4] do 7 gatunków^[5]. Ze względu na zagnieżdżenie w obrębie rodzaju groszek Lathyrus bywa do niego włączany.

Zaliczane tu tradycyjnie gatunki w stanie dzikim rosną one w Azji południowo-zachodniej, pomiędzy zachodnią Turcją, północnym Egiptem i północno-zachodnim Iranem. We florze Polski występuje tylko groch zwyczajny^[6] – zarówno jako dziko rosnący antropofit (podgatunek polny grochu zwyczajnego P. sativum subsp. arvense), jak i roślina uprawna (groch zwyczajny typowy P. sativum L. subsp. sativum)^[7]. Przedstawiciele rodzaju występują w naturze w miejscach skalistych, na przydrożach, w winnicach, na terenach ruderalnych. Nasiona grochu zwyczajnego są jadalne i znane są ze znalezisk w osadach ludzkich sprzed 7 tysięcy lat p.n.e. Gatunek jest rozpowszechniony w uprawie na całym świecie w strefie umiarkowanej^[8], wyhodowano jego liczne odmiany^[4]. Na grochu zwyczajnym prekursor genetyki – Gregor Mendel – prowadził fundamentalne badania nad dziedziczeniem. Ich efektem było odkrycie tzw. praw Mendla^[9].

Morfologia

Pokrój: Pnące rośliny jednoroczne, osiągające do 2 m wysokości. Wyhodowano także odmiany płożące. Łodyga zwykle jest nieoskrzydlona^[4] i naga^[8].
Liście: Parzysto pierzaściezłożone, z 2–6 owalnymi lub jajowatymi listkami, całobrzegimi lub nieco ząbkowanymi. Oś liścia na końcu wykształcona jako wąs czepny służący do przyczepiania się do podpór. Liście wsparte są okazałymi (do 10 cm długości), sercowatymi i liściokształtnymi przylistkami^[4]^[8].
Kwiaty: Motylkowe, wyrastają pojedynczo lub po kilka (do 3). Działki kielicha w liczbie 5 są zrośnięte i nieco liściokształtne. Płatki korony żółte, białe, czerwone lub różowe. Mają różną budowę. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry, tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 2 do 8 zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami, tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny^[4].
Owoce: Cylindryczne strąki, zawierają kilka kulistych nasion^[8].

Systematyka

Rodzaj tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu Fabeae podrodzinie bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych Fabaceae^[10]. Z analiz molekularnych wynika jednak, że jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju groszek (Lathyrus), tworząc klad wspólnie z gatunkami L. gloeosperma, L. neurolobus i L. nissolia^[11]. W efekcie w nowych ujęciach systematycznych gatunki tu tradycyjnie zaliczane są włączane do rodzaju Lathyrus^[12].

Wykaz gatunków

Pierwsza z nazw naukowych w tradycyjnym ujęciu wyróżniającym rodzaj Pisum^[5], na drugim nazwa naukowa po włączeniu tych gatunków do rodzaju groszek Lathyrus^[12]:

Pisum abyssinicum A.Braun ≡ Lathyrus oleraceus Lam.
Pisum ensifolium (Lapeyr.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus bauhini P.A.Genty
Pisum fulvum Sibthorp & Sm. ≡ Lathyrus fulvus (Sm.) Kosterin
Pisum heterophyllum (L.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus heterophyllus L. – groszek różnolistny
Pisum hirsutum (L.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus hirsutus L. – groszek kosmatostrąkowy
Pisum pumilio (Meikle) Greuter ≡ Lathyrus oleraceus Lam.
Pisum sativum L. ≡ Lathyrus oleraceus Lam. – groch zwyczajny

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
↑ ^a ^b Pisum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-05-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 131. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b Pisum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-29].
↑ Groch jary - podstawowe zalecenia agrotechniczne [online], 21 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-22] (pol.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 134, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Bojian Bao & Nicholas J. Turland: Pisum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-29].
↑ Mendel G. 1866. Versuche über Pflanzen-Hybriden. Verhandlungen des naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn. 4: 3-47.
↑ Genus Pisum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-17].
↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250.
↑ ^a ^b Lathyrus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-17].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).

[ing-3] Pisum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-05-29].

[philips-4] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 131. ISBN 0-333-74890-5.

[tpl-5] Pisum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-29].

[6] Groch jary - podstawowe zalecenia agrotechniczne [online], 21 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-22] (pol.).

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 134, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[china-8] Bojian Bao & Nicholas J. Turland: Pisum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-29].

[9] Mendel G. 1866. Versuche über Pflanzen-Hybriden. Verhandlungen des naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn. 4: 3-47.

[grin-10] Genus Pisum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-17].

[11] Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250.

[powo-12] Lathyrus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ Linia 31: / Linia 31: @@
 '''Groch''' (''Pisum'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[roślina jednoroczna|roślin jednorocznych]] z rodziny [[bobowate|bobowatych]]. Obejmuje według różnych źródeł od 2<ref name=philips>{{cytuj książkę|autor=Roger Philips, Martyn Rix|tytuł=The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals|wydawca=Macmillan|miejsce=London |data=2011|strony=131|isbn=0333748905}}</ref> do 7 gatunków<ref name=tpl/>. Ze względu na zagnieżdżenie w obrębie rodzaju [[groszek]] ''Lathyrus'' bywa do niego włączany.
-Zaliczane tu tradycyjnie gatunki w stanie dzikim rosną one w Azji południowo-zachodniej, pomiędzy zachodnią [[Turcja|Turcją]], północnym [[Egipt]]em i północno-zachodnim [[Iran]]em. We [[Flora roślin naczyniowych Polski|florze Polski]] występuje tylko groch zwyczajny – zarówno jako dziko rosnący [[antropofit]] (podgatunek polny grochu zwyczajnego ''P. sativum'' subsp. ''arvense''), jak i roślina uprawna (groch zwyczajny typowy ''P. sativum'' L. subsp. ''sativum'')<ref name="checklist">{{Cytuj | autor = Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając | tytuł = Vascular plants of Poland. An annotated checklist | miejsce = Kraków | wydawca = W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences | data = 2020 | s=134 | isbn = 978-83-62975-45-7}}</ref>. Przedstawiciele rodzaju występują w naturze w miejscach skalistych, na przydrożach, w winnicach, na [[Siedlisko ruderalne|terenach ruderalnych]]. Nasiona [[Groch zwyczajny|grochu zwyczajnego]] są jadalne i znane są ze znalezisk w osadach ludzkich sprzed 7 tysięcy lat p.n.e. Gatunek jest rozpowszechniony w uprawie na całym świecie w strefie umiarkowanej<ref name=china/>, wyhodowano jego liczne odmiany<ref name=philips/>. Na grochu zwyczajnym prekursor [[genetyka|genetyki]] – [[Gregor Mendel]] – prowadził fundamentalne badania nad dziedziczeniem. Ich efektem było odkrycie tzw. [[prawa Mendla|praw Mendla]]<ref>Mendel G. 1866. Versuche über Pflanzen-Hybriden. ''Verhandlungen des naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn''. 4: 3-47.</ref>.
+Zaliczane tu tradycyjnie gatunki w stanie dzikim rosną one w Azji południowo-zachodniej, pomiędzy zachodnią [[Turcja|Turcją]], północnym [[Egipt]]em i północno-zachodnim [[Iran]]em. We [[Flora roślin naczyniowych Polski|florze Polski]] występuje tylko groch zwyczajny<ref>{{Cytuj |tytuł = Groch jary - podstawowe zalecenia agrotechniczne |data = 2024-04-21 |data dostępu = 2024-04-22 |url = https://agroprofil.pl/wiadomosci/groch-jary-podstawowe-zalecenia-agrotechniczne/ |język = pl-PL}}</ref> – zarówno jako dziko rosnący [[antropofit]] (podgatunek polny grochu zwyczajnego ''P. sativum'' subsp. ''arvense''), jak i roślina uprawna (groch zwyczajny typowy ''P. sativum'' L. subsp. ''sativum'')<ref name="checklist">{{Cytuj | autor = Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając | tytuł = Vascular plants of Poland. An annotated checklist | miejsce = Kraków | wydawca = W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences | data = 2020 | s=134 | isbn = 978-83-62975-45-7}}</ref>. Przedstawiciele rodzaju występują w naturze w miejscach skalistych, na przydrożach, w winnicach, na [[Siedlisko ruderalne|terenach ruderalnych]]. Nasiona [[Groch zwyczajny|grochu zwyczajnego]] są jadalne i znane są ze znalezisk w osadach ludzkich sprzed 7 tysięcy lat p.n.e. Gatunek jest rozpowszechniony w uprawie na całym świecie w strefie umiarkowanej<ref name=china/>, wyhodowano jego liczne odmiany<ref name=philips/>. Na grochu zwyczajnym prekursor [[genetyka|genetyki]] – [[Gregor Mendel]] – prowadził fundamentalne badania nad dziedziczeniem. Ich efektem było odkrycie tzw. [[prawa Mendla|praw Mendla]]<ref>Mendel G. 1866. Versuche über Pflanzen-Hybriden. ''Verhandlungen des naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn''. 4: 3-47.</ref>.
 == Morfologia ==