Groszek
![]() Groszek leśny – gatunek typowy rodzaju | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Rodzaj |
groszek |
Nazwa systematyczna | |
Lathyrus L. Sp. Pl. 729. 1753 | |
Typ nomenklatoryczny | |

Groszek (Lathyrus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny bobowatych (motylkowatych). Należy do niego około 160 gatunków[4][5] występujących głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej[5]. W Polsce występuje 15 gatunków rodzimych i trwale zadomowionych[6]. Rośliny te rosną zarówno w podmokłych, jak i suchych zbiorowiskach trawiastych, na wydmach, w zaroślach i lasach. Wiele gatunków jest uprawianych. Do popularnych roślin ozdobnych należy groszek pachnący i szerokolistny, z kolei ważną rośliną jadalną i pastewną, uprawianą od neolitu, jest groszek siewny[5]. Nasiona niektórych gatunków (w tym także jadalnego groszku siewnego) zawierają trujący alkaloid powodujący latyryzm[7][8].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Gatunki z tego rodzaju występują w ogromnej większości na półkuli północnej, głównie w zachodniej Azji i Europie (54 gatunki), poza tym w Ameryce Północnej, mniej licznie reprezentowane są we florze Ameryki Południowej (sięgając wzdłuż Andów po Ziemię Ognistą)[5]. W Azji wschodniej, w Chinach jako rodzime występuje 15 gatunków[9].
- Gatunki rodzime we florze Polski[6]
- groszek błotny (Lathyrus palustris L. syn. L. paluster L.)
- groszek czerniejący (Lathyrus niger (L.) Bernh.)
- groszek kosmatostrąkowy (Lathyrus hirsutus L.)
- groszek leśny (Lathyrus sylvestris L. syn. L. silvester L.)
- groszek nadmorski (Lathyrus japonicus Willd.)
- groszek różnolistny (Lathyrus heterophyllus L.)
- groszek skrzydlasty, g. skrzydlaty (Lathyrus montanus Bernh.)
- groszek szerokolistny (Lathyrus latifolius L.)
- groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis L.)
- groszek wiosenny (Lathyrus vernus (L.) Bernh.)
- groszek wschodniokarpacki (Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren)
- groszek żółty, groszek łąkowy (Lathyrus pratensis L.)
- Gatunki będące w Polsce antropofitami, zadomowione i przejściowo dziczejące[6]
- groszek bezlistny (Lathyrus aphaca (L.) DC.) – antropofit lokalnie zadomowiony[10]
- groszek bladożółty (Lathyrus ochrus L.) – efemerofit
- groszek bulwiasty (Lathyrus tuberosus L.) – antropofit zadomowiony
- groszek ciecierzycowaty (Lathyrus cicera L.) – efemerofit
- groszek liściakowy (Lathyrus nissolia L.) – antropofit zadomowiony
- groszek niepozorny (Lathyrus inconspicuus L.) – efemerofit
- groszek pannoński (Lathyrus pannonicus (Jacq.) Garcke) – antropofit zadomowiony
- groszek siewny, g. zwyczajny (Lathyrus sativus L.) – efemerofit
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne, jednoroczne i byliny. Łodyga u większości gatunków pnąca się, u niektórych prosta, zwykle oskrzydlona. Osiąga do 2 m długości lub więcej[5].
- Liście
- Pierzastozłożone, o szczytowej parze listków często przekształconych w wąsy czepne. Listki od jajowatych poprzez podługowate, lancetowate do równowąskich w liczbie do 10, ale u niektórych gatunków zredukowane i funkcję asymilacyjną pełnią liściaki – spłaszczone ogonki liściowe. Rzadko liście pojedyncze, trawiaste[5]. Przylistki strzałkowate, zwykle mniejsze od listków, ale u niektórych gatunków okazałe[9].
- Kwiaty
- Motylkowe, wyrastają w gronach z kątów liści i liczą do 12 kwiatów. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty lub dwuwargowy. Płatki korony różnobarwne i zróżnicowane. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą wiele zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[5].
- Owoce
- Bocznie ścieśnione lub cylindryczne strąki[9][5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu obejmującym poza tym rodzaje: soczewica (Lens), groch (Pisum), Vavilovia i wyka (Vicia). Z analiz molekularnych wynika, że tradycyjny podział taksonomiczny w obrębie tego plemienia nie odzwierciedla powiązań filogenetycznych. W obrębie rodzaju groszek (Lathyrus) zagnieżdżony jest rodzaj groch (Pisum) tworzący klad wspólnie z gatunkami z basenu Morza Śródziemnego – Lathyrus gloeosperma, L. neurolobus i L. nissolia. Podobnie w tym rodzaju zagnieżdżony jest obejmujący dwa gatunki rodzaj Vavilovia. W efekcie V. formosa (Stev.) Fed. ≡ Pisum formosum (Stev.) Alef. i V. aucheri (Jaub. & Spach) Fed. ≡ Pisum aucheri Jaub. & Spach. Z kolei zaliczany tradycyjnie do rodzaju groszek gatunek Lathyrus saxatilis (Vent.) Vis. jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju wyka (Vicia) i klasyfikowany powinien być jako Vicia saxatilis (Vent.) Tropea[11].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Fabeae[12].
- Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj groszek (Lathyrus L.)[13].
- Lathyrus allardii Batt.
- Lathyrus alpestris (Waldst. & Kit.) Celak. – groszek alpejski
- Lathyrus amphicarpos L.
- Lathyrus angulatus L.
- Lathyrus anhuiensis Y.J.Zhu & R.X.Meng
- Lathyrus annuus L.
- Lathyrus aphaca L. – groszek bezlistny
- Lathyrus arizonicus Britton
- Lathyrus armenus (Boiss. & A. Huet) Čelak.
- Lathyrus atropatanus (Grossh.) Sirj.
- Lathyrus aureus (Steven) D.Brandza – groszek złocisty
- Lathyrus bauhinii P.A.Genty
- Lathyrus berteroanus Savi
- Lathyrus biflorus T.W.Nelson & J.P.Nelson
- Lathyrus bijugatus T.G.White
- Lathyrus bijugus Boiss. & Noe
- Lathyrus binatus Pancic
- Lathyrus blepharicarpus Boiss.
- Lathyrus brachycalyx Rydb.
- Lathyrus brachyodon Murb.
- Lathyrus cabreranus Burkart
- Lathyrus campestris Phil.
- Lathyrus cassius Boiss.
- Lathyrus caudatus Wei & H.P.Tsui
- Lathyrus chloranthus Boiss.
- Lathyrus cicera L. – groszek ciecierzycowaty
- Lathyrus ciliatidentatus Czefr.
- Lathyrus cirrhosus Ser.
- Lathyrus clymenum L.
- Lathyrus coerulescens Boiss. & Reut.
- Lathyrus colchicus Lipsky
- Lathyrus crassipes Gillies ex Hook. & Arn.
- Lathyrus cryophilus Chodat & Wilezek.
- Lathyrus davidii Hance
- Lathyrus delnorticus C.L.Hitchc.
- Lathyrus dielsianus Harms
- Lathyrus digitatus (M.Bieb.) Fiori
- Lathyrus dominianus Litv.
- Lathyrus elegans Vogel
- Lathyrus emodi (Fritsch) Ali
- Lathyrus eucosmus Butters & St.John
- Lathyrus filiformis (Lam.) Gay
- Lathyrus fissus Ball
- Lathyrus frolovii Rupr.
- Lathyrus glandulosus Broich
- Lathyrus gmelinii Fritsch
- Lathyrus gorgoni Parl.
- Lathyrus graminifolius (S.Watson) T.G.White
- Lathyrus grandiflorus Sibth. & Sm. – groszek wielkokwiatowy
- Lathyrus grimesii Barneby
- Lathyrus hallersteinii Baumg.
- Lathyrus hasslerianus Burkart
- Lathyrus heterophyllus L. – groszek różnolistny
- Lathyrus hierosolymitanus Boiss.
- Lathyrus hirsutus L. – groszek kosmatostrąkowy
- Lathyrus hitchcockianus Barneby & Reveal
- Lathyrus holochlorus (Piper) C.L.Hitchc.
- Lathyrus hookeri G.Don
- Lathyrus humilis (Ser.) Spreng.
- Lathyrus hygrophilus Taub.
- Lathyrus inconspicuus L. – groszek niepozorny
- Lathyrus incurvus (Roth) Willd. – groszek odgięty
- Lathyrus japonicus Willd. – groszek nadmorski
- Lathyrus jepsonii Greene1
- Lathyrus komarovii Ohwi
- Lathyrus krylovii Serg.
- Lathyrus lacaitae Czefr.
- Lathyrus lacteus (M. Bieb.) E.D. Wissjul.
- Lathyrus laetiflorus Greene
- Lathyrus laetivirens Greene ex Rydb.
- Lathyrus laevigatus (Waldst. & Kit.) Gren. – groszek wschodniokarpacki
- Lathyrus lanszwertii Kellogg
- Lathyrus latidentatus Jelen.
- Lathyrus latifolius L. – groszek szerokolistny
- Lathyrus laxiflorus (Desf.) Kuntze
- Lathyrus ledebourii Trautv.
- Lathyrus leptophyllus M.Bieb.
- Lathyrus leucanthus Rydb.
- Lathyrus linearifolius Vogel
- Lathyrus linifolius (Reichard) Bassler – groszek lnolistny
- Lathyrus littoralis (Torr. & A.Gray) Walp.
- Lathyrus lomanus I.M.Johnst.
- Lathyrus macropus Hook. & Arn.
- Lathyrus macrostachys Vogel
- Lathyrus magellanicus Lam.
- Lathyrus marmoratus Boiss. & Blanche
- Lathyrus meridensis Pittier
- Lathyrus miniatus M. Bieb. ex Steven
- Lathyrus montanus Bernh. – groszek skrzydlasty, g. skrzydlaty
- Lathyrus mulkak Lipsky
- Lathyrus multiceps Clos
- Lathyrus nervosus Lam.
- Lathyrus neurolobus Boiss. & Heldr.
- Lathyrus nevadensis S.Watson
- Lathyrus niger (L.) Bernh. – groszek czerniejący
- Lathyrus nigrivalvis Burkart
- Lathyrus nissolia L. – groszek liściakowy
- Lathyrus nitens Vogel
- Lathyrus nivalis Hand.-Mazz.
- Lathyrus numidicus Batt.
- Lathyrus ochroleucus Hook.
- Lathyrus ochrus (L.) DC. – groszek bladożółty
- Lathyrus odoratus L. – groszek pachnący
- Lathyrus pallescens (M.Bieb.) K.Koch
- Lathyrus palustris L. – groszek błotny
- Lathyrus pancicii (Jurisic) Adamovic
- Lathyrus pannonicus (Jacq.) Garcke – groszek pannoński
- Lathyrus paraguariensis Hassl.
- Lathyrus paranensis Burkart
- Lathyrus parodii Burkart
- Lathyrus parvifolius S.Watson
- Lathyrus pastorei (Burkart) Rossow
- Lathyrus pauciflorus Fernald
- Lathyrus pisiformis L. – groszek wielkoprzylistkowy
- Lathyrus polymorphus Nutt.
- Lathyrus polyphyllus Torr. & A.Gray
- Lathyrus pratensis L. – groszek żółty, g. łąkowy
- Lathyrus pseudocicera Pamp.
- Lathyrus pubescens Hook. & Arn.
- Lathyrus pusillus Elliott
- Lathyrus quinquenervius (Miq.) Litv.
- Lathyrus rigidus T.G.White
- Lathyrus roseus Steven – groszek różowy
- Lathyrus rotundifolius Willd. – groszek okrągłolistny
- Lathyrus sativus L. – groszek siewny, g. zwyczajny
- Lathyrus saxatilis (Vent.) Vis.
- Lathyrus setifolius L.
- Lathyrus sphaericus Retz.
- Lathyrus splendens Kellogg
- Lathyrus stenophyllus Boiss. & Heldr.
- Lathyrus subalpinus Beck
- Lathyrus subandinus Phil.
- Lathyrus subulatus Lam.
- Lathyrus sulphureus A.Gray
- Lathyrus sylvestris L. – groszek leśny
- Lathyrus szowitsii Boiss.
- Lathyrus tempskyanus (Freyn & Sint.) F. Malý
- Lathyrus tingitanus L. – groszek tangerski
- Lathyrus tomentosus Lam.
- Lathyrus torreyi A.Gray
- Lathyrus tournefortii (Lapeyr.) A.W. Hill
- Lathyrus trachycarpus (Boiss.) Boiss.
- Lathyrus tracyi Bradshaw
- Lathyrus transsilvanicus (Spreng.) Rchb. – groszek transylwański
- Lathyrus tremolsianus Pau
- Lathyrus tropicalandinus Burkart
- Lathyrus tuberosus L. – groszek bulwiasty
- Lathyrus undulatus Boiss.
- Lathyrus vaniotii H.Lev.
- Lathyrus variabilis (Boiss. & Kotschy) Čelak.
- Lathyrus venetus (Mill.) Wohlf. – groszek błękitny
- Lathyrus venosus Willd.
- Lathyrus vernus (L.) Bernh. – groszek wiosenny
- Lathyrus vestitus Torr. & A.Gray
- Lathyrus vinealis Boiss. & Noe
- Lathyrus whitei Kupicha
- Lathyrus woronowii Bornm.
- Lathyrus zalaghensis Andr.
- Lathyrus zionis C.L.Hitchc.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens , Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ Lathyrus. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b Lathyrus. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-30].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 132. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ S. Bagiński, J. Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 240. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c Bojian Bao i Gregory Kenicer: Lathyrus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-30].
- ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250.
- ↑ Lathyrus. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Lathyrus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.