Groszek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Groszek
Ilustracja
Groszek leśny
– gatunek typowy rodzaju
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

groszek

Nazwa systematyczna
Lathyrus L.
Sp. Pl. 729. 1753
Typ nomenklatoryczny

Lathyrus sylvestris L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Morfologia groszku łąkowego
Groszek pachnący
Kwiat groszku bulwiastego
Groszek siewny

Groszek (Lathyrus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny bobowatych (motylkowatych). Należy do niego około 160[5] do 180 gatunków (w szerszym ujęciu obejmującym gatunki tradycyjnie wyodrębniane w rodzaju groch Pisum)[4].

Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Zasięg rodzaju obejmuje poza tym Amerykę Południową i Afrykę[4]. W Polsce występuje 15 gatunków rodzimych i trwale zadomowionych[6]. Rośliny te rosną zarówno w podmokłych, jak i suchych zbiorowiskach trawiastych, na wydmach, w zaroślach i lasach. Wiele gatunków jest uprawianych. Do popularnych roślin ozdobnych należą groszek pachnący i szerokolistny, z kolei ważną rośliną jadalną i pastewną, uprawianą od neolitu, jest groszek siewny[5]. Nasiona niektórych gatunków (w tym także jadalnego groszku siewnego) zawierają trujący alkaloid powodujący latyryzm[7][8].

Zaliczany tu w szerokim ujęciu rodzaju groch zwyczajny (jako Lathyrus oleraceus)[4] jest ważną rośliną warzywną[9].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Gatunki z tego rodzaju występują w ogromnej większości na półkuli północnej w strefie umiarkowanej[5], głównie w zachodniej Azji i Europie (54 gatunki), poza tym w Ameryce Północnej, mniej licznie reprezentowane są we florze Ameryki Południowej (sięgając wzdłuż Andów po Ziemię Ognistą)[5]. W Azji wschodniej, w Chinach jako rodzime występuje 15 gatunków[10]. W Afryce przedstawiciele rosną w północnej części (w basenie Morza Śródziemnego) oraz w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach górskich[9][4].

Gatunki rodzime we florze Polski[6]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[6], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Gatunki będące w Polsce antropofitami, zadomowione i przejściowo dziczejące[6]

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rośliny zielne, jednoroczne i byliny. Łodyga u większości gatunków pnąca się, u niektórych prosta, zwykle oskrzydlona. Osiąga do 2 m długości lub więcej[5].
Liście
Pierzastozłożone, o szczytowej parze listków często przekształconych w wąsy czepne. Listki od jajowatych poprzez podługowate, lancetowate do równowąskich w liczbie do 10, ale u niektórych gatunków zredukowane i funkcję asymilacyjną pełnią liściaki – spłaszczone ogonki liściowe. Rzadko liście pojedyncze, trawiaste[5]. Przylistki strzałkowate, zwykle mniejsze od listków, ale u niektórych gatunków okazałe[10].
Kwiaty
Motylkowe, wyrastają w gronach z kątów liści, grona liczą do 12 kwiatów. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty lub dwuwargowy. Płatki korony różnobarwne i zróżnicowane. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą wiele zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[5].
Owoce
Bocznie ścieśnione lub cylindryczne strąki[10][5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu obejmującym poza tym rodzaje: soczewica (Lens), groch (Pisum), Vavilovia i wyka (Vicia). Z analiz molekularnych wynika, że tradycyjny podział taksonomiczny w obrębie tego plemienia nie odzwierciedla powiązań filogenetycznych. W obrębie rodzaju groszek (Lathyrus) zagnieżdżony jest rodzaj groch (Pisum) tworzący klad wspólnie z gatunkami z basenu Morza Śródziemnego – Lathyrus gloeosperma, L. neurolobus i L. nissolia. Podobnie w tym rodzaju zagnieżdżony jest obejmujący dwa gatunki rodzaj Vavilovia. W efekcie V. formosa (Stev.) Fed. ≡ Pisum formosum (Stev.) Alef. i V. aucheri (Jaub. & Spach) Fed. ≡ Pisum aucheri Jaub. & Spach. Z kolei zaliczany tradycyjnie do rodzaju groszek gatunek Lathyrus saxatilis (Vent.) Vis. jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju wyka (Vicia) i klasyfikowany powinien być jako Vicia saxatilis (Vent.) Tropea[12].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Fabeae[13].

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj groszek (Lathyrus L.)[14].

Wykaz gatunków[4][15][16]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ Lathyrus. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ a b c d e f g Lathyrus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-18].
  5. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 132. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 106, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ S. Bagiński, J. Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  8. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 240. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 506-507. ISBN 978-1-107-11502-6.
  10. ↑ a b c Bojian Bao i Gregory Kenicer: Lathyrus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-30].
  11. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  12. ↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250. 
  13. ↑ Lathyrus. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
  14. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Lathyrus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
  15. ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  16. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Groszek&oldid=69620469”