Mydlnica lekarska: Różnice pomiędzy wersjami

Mydlnica lekarska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	goździkowate
Rodzaj	mydlnica
Gatunek	mydlnica lekarska
	Nazwa systematyczna
	Saponaria officinalis L.; Sp. pl. 1:408. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:03, 23 kwi 2021

Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goździkowatych. Naturalny obszar jej występowania to Europa, Azja i Afryka Północna, ale roślina rozprzestrzeniła się także w innych rejonach świata^[3]. W Polsce jest pospolita na niżu, jest też uprawiana^[4].

Morfologia

Łodyga: Prosto wzniesiona, naga, walcowata, górą widlasto rozgałęziona, szorstka, nieco owłosiona. Wysokość 30–80 cm. Pod ziemią roślina posiada długie, walcowate, rozgałęzione, czołgające się kłącze z licznymi korzeniami.

Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście o długości 5–6 cm eliptyczne lub podługowate, zaostrzone, nagie lub nieco owłosione, z szorstkimi brzegami, trójnerwowe. Dolne krótkoogonkowe, górne siedzące i nieco zrośnięte nasadami.

Kwiaty: Dość duże (do 2 cm średnicy), różowe lub białe, wyrastają pęczkami na długiej szypułce z kątów liści i na wierzchołku łodygi, tworząc wierzchotkę dwuramienną. Kwiaty są 5-krotne, na krótkich szypułkach. Kielich zielony lub czerwonawy, owłosiony, walcowaty z 5 ząbkami. Ma długość 2-2,5 cm. Płatki korony są na szczycie wycięte.

Owoc: Jajowata torebka.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: aluwialne tarasy, przydroża, zbocza, miedze, świetliste zarośla. Roślina ruderalna. Jest również rośliną wskaźnikową podłoża żwirowatego, kamienistego lub piaszczystego^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Senecion fluviatilis^[6]. Przedprątne kwiaty wieczorem wydzielają zapach zwabiając motyle nocne-ćmy, które je zapylają^[7]. Kwitną od czerwca do września. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Roślina trująca. Duże dawki saponin zawartych w kłączach i korzeniach mydlnicy po doustnym spożyciu drażnią żołądek i jelita, powodują wymioty, biegunki^[8]. Nie wolno też okładać ran preparatami mydlnicy. Zwierzęta nie jedzą tej rośliny – jest dla nich również trująca^[9].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski : kłącze z korzeniami (Radix Saponariae) zawiera ok. 5% saponin, glikozydy, węglowodany, sole mineralne^[8].
Działanie : wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i trzustki, żółciopędne. Unieszkodliwia cholesterol, ułatwia wchłanianie związków trudno przyswajalnych przez organizm (np. sole żelaza, wapnia)^[8]. Używana jest też w zapaleniach oskrzeli i tchawicy, przy kaszlu. Używana jest w postaci odwaru^[8]. Musi być stosowana pod kontrolą lekarza.
Dawniej odwary spożywane były doustnie jako odtrutka po ukąszeniu przez węże^[9].
Zbiór i suszenie : wykopuje się kłącza z korzeniami jesienią, myje, tnie na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze ok. 50 °C.

Roślina kosmetyczna

Stosowana jest w kosmetyce do wytwarzania niektórych past do zębów, szamponów, maseczek^[9]. Dawniej odwarów z korzeni mydlnicy używano do mycia i prania. Opisywane są jako skuteczne – pienią się obficie i swoimi własnościami przewyższają mydła, gdyż nie niszczą skóry i nie powodują alergii u ludzi uczulonych na mydło^[9]. Mydlnica używana była szczególnie do prania jedwabi i innych delikatnych tkanin, np. koronek itp.^[5]. Wytwarzano z niej dawniej mydlik, używany także do odtłuszczania wełny^[9].

Roślina ozdobna

Roślina ozdobna uprawiana głównie ze względu na swoje kwiaty^[10]. Szczególnie nadaje się na rabaty i do ogrodów naturalistycznych.

Inne zastosowania

Nasiona mydlnicy używane były do trucia ryb^[9].
Wyciąg z mydlnicy używany bywa do przyprawiania chałwy^[11].

Uprawa

Jest łatwa w uprawie. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, na glebie o odczynie obojętnym lub zasadowym^[10]. Uprawia się ją z nasion wysiewanych jesienią, lub przez podział kłączy w rozstawie 60 × 45 cm. Roślina zwykle rozsiewa się sama i jest dość ekspansywna, dlatego też należy kontrolować jej rozrastanie się^[12]. Oprócz typowej formy uprawiane są kultywary, np. `Rosea` Plena` o średniozielonych pędach i półpełnych różowych kwiatach^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ ^a ^b ^c ^d Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ ^a ^b ^c Lance Hattat: 1000 roślin ogrodowych od A do Z. 1998. ISBN 978-1-4054-7958-5.
↑ Metro: Tajemnice chałwy: musi być ręcznie masowana, do smaku dodają korzeń na przeczyszczenie. (pol.).
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).

[3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].

[klucz-4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[C-5] František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[7] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[A-8] Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[B-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

[D-10] Lance Hattat: 1000 roślin ogrodowych od A do Z. 1998. ISBN 978-1-4054-7958-5.

[metro-11] Metro: Tajemnice chałwy: musi być ręcznie masowana, do smaku dodają korzeń na przeczyszczenie. (pol.).

[12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ Linia 45: / Linia 45: @@
 == Zastosowanie ==
-* '''[[Rośliny lecznicze|Roślina lecznicza]]''' :
+; '''[[Rośliny lecznicze|Roślina lecznicza]]''':
-** [[Surowiec zielarski]] : kłącze z korzeniami ''(Radix Saponariae)'' zawiera ok. 5% [[saponiny|saponin]], [[glikozydy]], [[węglowodany]], [[sole mineralne]]<ref name=A>{{Cytuj książkę | nazwisko= Macků | imię=Jan | nazwisko2= Krejča | imię2=Jindrich | nazwisko3= Rymkiewicz | imię3=Apoloniusz | tytuł= Atlas roślin leczniczych | data=1989 | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo | miejsce=Wrocław [etc.] | isbn=83-04-03281-3}}</ref>.
+* [[Surowiec zielarski]] : kłącze z korzeniami ''(Radix Saponariae)'' zawiera ok. 5% [[saponiny|saponin]], [[glikozydy]], [[węglowodany]], [[sole mineralne]]<ref name=A>{{Cytuj książkę | nazwisko= Macků | imię=Jan | nazwisko2= Krejča | imię2=Jindrich | nazwisko3= Rymkiewicz | imię3=Apoloniusz | tytuł= Atlas roślin leczniczych | data=1989 | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo | miejsce=Wrocław [etc.] | isbn=83-04-03281-3}}</ref>.
-** Działanie : wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i [[trzustka|trzustki]], żółciopędne. Unieszkodliwia [[cholesterol]], ułatwia wchłanianie związków trudno przyswajalnych przez organizm (np. sole [[żelazo|żelaza]], [[wapń|wapnia]])<ref name=A/>. Używana jest też w [[przewlekłe zapalenie oskrzeli|zapaleniach oskrzeli]] i [[tchawica|tchawicy]], przy [[kaszel|kaszlu]]. Używana jest w postaci [[odwar]]u<ref name=A/>. Musi być stosowana pod kontrolą lekarza.
+* Działanie : wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i [[trzustka|trzustki]], żółciopędne. Unieszkodliwia [[cholesterol]], ułatwia wchłanianie związków trudno przyswajalnych przez organizm (np. sole [[żelazo|żelaza]], [[wapń|wapnia]])<ref name=A/>. Używana jest też w [[przewlekłe zapalenie oskrzeli|zapaleniach oskrzeli]] i [[tchawica|tchawicy]], przy [[kaszel|kaszlu]]. Używana jest w postaci [[odwar]]u<ref name=A/>. Musi być stosowana pod kontrolą lekarza.
+* Dawniej odwary spożywane były doustnie jako [[odtrutka]] po ukąszeniu przez [[węże]]<ref name=B/>.
-** Zbiór i suszenie : wykopuje się kłącza z korzeniami jesienią, myje, tnie na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze ok. 50&nbsp;°C.
+* Zbiór i suszenie : wykopuje się kłącza z korzeniami jesienią, myje, tnie na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze ok. 50&nbsp;°C.
-* Stosowana jest w [[kosmetyka|kosmetyce]] do wytwarzania niektórych past do zębów, [[szampon]]ów, [[maseczka kosmetyczna|maseczek]]<ref name=B/>.
+; Roślina kosmetyczna:
+* Stosowana jest w [[kosmetyka|kosmetyce]] do wytwarzania niektórych past do zębów, [[szampon]]ów, [[maseczka kosmetyczna|maseczek]]<ref name=B/>. Dawniej [[odwar]]ów z korzeni mydlnicy używano do mycia i prania. Opisywane są jako skuteczne – pienią się obficie i swoimi własnościami przewyższają mydła, gdyż nie niszczą skóry i nie powodują [[alergia|alergii]] u ludzi uczulonych na mydło<ref name=B>{{Cytuj książkę |nazwisko=Mazerant |imię=Anna |tytuł= Mała księga ziół |rok=1990 |wydawca= Inst. Wyd. Zw. Zawodowych |miejsce= Warszawa |isbn= 83-202-0810-6}}</ref>. Mydlnica używana była szczególnie do prania jedwabi i innych delikatnych tkanin, np. koronek itp.<ref name=C>{{Cytuj książkę|tytuł=Pospolite rośliny środkowej Europy |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |rok=1990 |imię=František |nazwisko=Činčura |imię2=Viera |nazwisko2=Feráková |imię3=Jozef |nazwisko3=Májovský |imię4=Ladislav |nazwisko4=Šomšák |imię5=Ján |nazwisko5=Záborský |inni=Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje)|isbn= 83-09-01473-2}}</ref>. Wytwarzano z niej dawniej mydlik, używany także do odtłuszczania [[wełna|wełny]]<ref name=B/>.
+; Roślina ozdobna:
 * [[Rośliny ozdobne|Roślina ozdobna]] uprawiana głównie ze względu na swoje kwiaty<ref name=D>{{Cytuj książkę |nazwisko=Hattat |imię=Lance |tytuł=1000 roślin ogrodowych od A do Z |data=1998 |isbn=978-1-4054-7958-5}}</ref>. Szczególnie nadaje się na rabaty i do ogrodów naturalistycznych.
-== Ciekawostki ==
+; Inne zastosowania
-* Dawniej, gdy nie znano [[mydło|mydła]], do mycia używano m.in. [[odwar]]ów z korzeni mydlnicy. Są skuteczne, pienią się obficie i swoimi własnościami przewyższają mydła, gdyż nie niszczą skóry i nie powodują [[alergia|alergii]] u ludzi uczulonych na mydło<ref name=B>{{Cytuj książkę |nazwisko=Mazerant |imię=Anna |tytuł= Mała księga ziół |rok=1990 |wydawca= Inst. Wyd. Zw. Zawodowych |miejsce= Warszawa |isbn= 83-202-0810-6}}</ref>. Używana była szczególnie do prania jedwabi i innych delikatnych tkanin, np. koronek itp.<ref name=C>{{Cytuj książkę|tytuł=Pospolite rośliny środkowej Europy |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |miejsce=Warszawa |rok=1990 |imię=František |nazwisko=Činčura |imię2=Viera |nazwisko2=Feráková |imię3=Jozef |nazwisko3=Májovský |imię4=Ladislav |nazwisko4=Šomšák |imię5=Ján |nazwisko5=Záborský |inni=Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje)|isbn= 83-09-01473-2}}</ref>.
-* Wiele plemion pierwotnych używało nasion mydlnicy jako przynęty do łowienia ryb – powodują ich [[zatrucie]]<ref name=B/>.
+* Nasiona mydlnicy używane były do [[zatrucie|trucia]] [[ryby|ryb]]<ref name=B/>.
+* Wyciąg z mydlnicy używany bywa do przyprawiania [[chałwa|chałwy]]<ref name="metro">{{Cytuj stronę|url= http://archive.is/csrP0|tytuł= Tajemnice chałwy: musi być ręcznie masowana, do smaku dodają korzeń na przeczyszczenie |autor= Metro|język= pl}}</ref>.
-* Wytwarzano z niej dawniej mydlik, używany do odtłuszczania [[wełna|wełny]]<ref name=B/>.
-* Od niepamiętnych czasów używano odwarów doustnie, jako [[odtrutka|odtrutkę]] po ukąszeniu przez [[węże]]<ref name=B/>.
-* Wyciąg z mydlnicy używany jest do przyprawiania [[chałwa|chałwy]] <ref name="metro">{{Cytuj stronę|url= http://archive.is/csrP0|tytuł= Tajemnice chałwy: musi być ręcznie masowana, do smaku dodają korzeń na przeczyszczenie |autor= Metro|język= pl}}</ref>.
 == Uprawa ==
 Jest łatwa w uprawie. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu, na glebie o odczynie obojętnym lub zasadowym<ref name=D/>. Uprawia się ją z nasion wysiewanych jesienią, lub przez podział kłączy w rozstawie 60&nbsp;×&nbsp;45&nbsp;cm. Roślina zwykle rozsiewa się sama i jest dość ekspansywna, dlatego też należy kontrolować jej rozrastanie się<ref>{{Botanica2005}}</ref>. Oprócz typowej formy uprawiane są [[kultywar]]y, np. `Rosea` Plena` o średniozielonych pędach i półpełnych różowych kwiatach<ref name=D/>.
 == Przypisy ==
 {{Przypisy|