Jajo (biologia)

Różne jaja z Nouveau Larousse Illustré (1897-1904) (kliknij w obrazek by zobaczyć klucz)

Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.

Jajo - jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.

Jaja składają między innymi owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki (na przykład stekowce - dziobak czy kolczatka australijska).

Budowa jaja ptasiego i gadziego

Żeńska komórka rozrodcza zostaje otoczona w jajowodzie kolejnymi osłonkami. Po zniesieniu przez samicę, jaja są w większości przypadków przez nią wysiadywane, choć notowane są przypadki wysiadywania przez samce oraz zapewnienia odpowiedniej temperatury w inny sposób (np. zagrzebanie jaja) lub podrzucenie jaja innemu gatunkowi do wysiadywania. Właściwa komórka jajowa składa się z żółtka stanowiącego materiał odżywczy dla rozwijającego się zarodka oraz tarczki zarodkowej zawierającej jądro. Po zapłodnieniu z tej właśnie tarczy rozwija się zarodek. Kulę żółtkową otacza błona żółtkowa którą otacza gruba warstwa białka (składającego się z wody i albuminy). Żółtko może się jedynie obracać wzdłuż osi długiej jaja, gdyż pozostałe ruchy uniemożliwiają mu dwie chalazy. Białko otoczone jest przez błonę pergaminową złożoną z dwóch ściśle do siebie przylegających blaszek, które rozchodzą się jedynie przy tępym biegunie otaczając komorę powietrzną. Z zewnątrz całe jajo otacza gruba skorupka, która może być sztywna dzięki wysyceniu wapniem (ptaki) lub skórzasta (niektóre gady). Skorupka posiada dużo tzw. porów, przez które do wnętrza jaja przenika tlen atmosferyczny i wydostaje się na zewnątrz dwutlenek węgla, powstały podczas przebiegu procesów życiowych zarodka.

Największe jajo wytwarzane przez zwierzę nie będące ptakiem ma 17 cm długości i występuje u niektórych gatunków rekinów. U ptaków z kolei największym jajem jest jajo strusia afrykańskiego, które przekracza wagę 1600 g. Najmniejszym jajo kolibra, ważące ok. 0,25 g.

Najczęściej wykorzystywanymi przez człowieka jako żywność jajami są jaja kur domowych, przepiórek, strusi, kaczek, gęsi.

• 
  Gniazdo skowronka z jajami
• 
  Porównanie jaj strusia, emu, kiwi i kury domowej

Zobacz też

• komórka jajowa
• jajko (kulinaria)
• jajko w kulturze