Intelligenzaktion Litzmannstadt: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:04, 22 lip 2014

Intelligenzaktion Litzmannstadt (pol. Akcja Inteligencja – Litzmanstadt) – kryptonim akcji eksterminacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w latach 1939–1940 w rejonie Łodzi w ramach tzw. Intelligenzaktion^[1].

Historia

Akcja ta wymierzona była w działaczy żydowskich partii lewicowych^[2], przedstawicieli mieszczaństwa i inteligencji żydowskiej w Łodzi, zwłaszcza działaczy politycznych i społecznych^[3] oraz polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim – akcja miała na celu jej całkowitą eliminację i była pierwszym krokiem do germanizacji tego regionu Polski po klęsce wrześniowej. Wymordowano w niej około 500 urzędników, znanych w regionie działaczy społeczno-politycznych i gospodarczych, duchownych, nauczycieli^[4].

W wyniku akcji przeprowadzonej między 9 a 11 listopada 1939 niemiecka policja aresztowała na podstawie specjalnych list proskrypcyjnych (tzw. „Sonderfahndungsbuch Polen”) około 1500 osób. Zatrzymanych umieszczono w kinie „Wolność” w Pabianicach, w fabryce Arnolda Bayera w Rudzie Pabianickiej oraz w obozie w fabryce włókienniczej Michała Glazera na Radogoszczu, który w następnych dniach stał się głównym miejscem osadzenia więźniów tej akcji. Z czasem, do końca listopada 1939 r., przeniesiono do niego aresztantów z Pabianic i Rudy Pabianickiej po wstępnie dokonanej selekcji. Stąd zabierano ich do siedziby łódzkiego gestapo przy al. K. Anstadta, gdzie funkcjonował sąd doraźny. W ciągu kilkuminutowej rozprawy zapadały w zasadzie tylko wyroki śmierci, które były natychmiast wykonywane zbiorowo w położnym kilka kilometrów na północny-zachód od Zgierza lesie lućmierskim. Pierwsza egzekucja ok. 40 osób odbyła się dzień później w lesie łagiewnickim i rozstrzelano w niej głównie łódzkich nauczycieli. Kolejne egzekucje odbyły się w dniach 21-30 listopada – między innymi też na poligonie Brus w Łodzi – i były kontynuowane do 1940^[5].

Ofiary akcji

W regionalnej akcji Intelligenzaktion w regionie łódzkim zginęli m.in.:

Aleksy Rżewski – były prezydent Łodzi,
Edward Dudkiewicz – prezes Zarządu Oddziału Grodzkiego Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP),
Tomasz Wasilewski – senator RP i prezes Oddziału (ZNP),
Feliks Wołoszczuk – inspektor szkolny,
Jan Gertner – nauczyciel z Łodzi.
Jan Ring – dyrektor Kolei Elektrycznych i prezes Oddziału Łódzkiego Związku Obrony Kresów Zachodnich,
Wacław Lambrecht – urzędnik Zarządu Miejskiego,
Czesław Kowalski – sekretarz grodzki BBWR,
Władysław Łuczakowski – członek Stronnictwa Ludowego.
Karol Hiller – artysta malarz, prezes Klubu Demokratycznego w Łodzi,
Aleksander Margolis – lekarz, działacz Bundu,
Stefan Kulczyński – prezes Polskiego Związku Zawodowego Dziewiarzy,
Władysław Wierzbicki – harcmistrz RP,
Zygmunt Kłys – działacz społeczny z Pabianic
Józef Ab – właściciel i dyrektor szkoły w Łodzi, działacz oświatowy,
Mieczysław Hertz – łódzki fabrykant, historyk, działacz społeczny
Aron Luboszycki – łódzki nauczyciel, pedagog, poeta, prozaik, krytyk literacki pochodzenia żydowskiego,
Chaim Lajb Poznański – żydowski nauczyciel i działacz oświatowy oraz polityczny i społeczny w Łodzi,
Wolf Wiener – dziennikarz i pisarz, łódzki działacz oświatowy pochodzenia żydowskiego, działacz syjonistyczny.

Zobacz też

↑ Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego 1939–1940, pod. red. Antoniego Galińskiego i Marka Budziarka, Łódź 1992
↑ Już w roku 1939 zginęło siedmiu działaczy Bundu, między innymi Chaim Poznański i Aleksander Margolis; Paweł Spodenkiewicz, Zaginiona dzielnica: Łódź żydowska - ludzie i miejsca, Łódź 1998, ISBN 8390061910; Andrzej Kempa, Marek Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi: słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, Tom 1, 2001. ISBN 8387522473
↑ W przeddzień wcielenia Łodzi do Rzeszy, 10 listopada 1939 r. hitlerowcy wymordowali kilkunastoosobową grupę osób, składającą się z przedstawicieli inteligencji żydowskiej, zebranych w kawiarni „Astoria”; Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965, str. 53
↑ Na wielką skalę odbywały się aresztowania działaczy politycznych i społecznych, przedstawicieli inteligencji i duchowieństwa, Żydów oraz więźniów, zwolnionych przez władze polskie z chwilą wybuchu wojny; Stanisław Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945, Instytut Zachodni, Poznań 1970
↑ Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005, ISBN 8390742225

[1] Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego 1939–1940, pod. red. Antoniego Galińskiego i Marka Budziarka, Łódź 1992

[2] Już w roku 1939 zginęło siedmiu działaczy Bundu, między innymi Chaim Poznański i Aleksander Margolis; Paweł Spodenkiewicz, Zaginiona dzielnica: Łódź żydowska - ludzie i miejsca, Łódź 1998, ISBN 8390061910; Andrzej Kempa, Marek Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi: słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, Tom 1, 2001. ISBN 8387522473

[3] W przeddzień wcielenia Łodzi do Rzeszy, 10 listopada 1939 r. hitlerowcy wymordowali kilkunastoosobową grupę osób, składającą się z przedstawicieli inteligencji żydowskiej, zebranych w kawiarni „Astoria”; Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965, str. 53

[4] Na wielką skalę odbywały się aresztowania działaczy politycznych i społecznych, przedstawicieli inteligencji i duchowieństwa, Żydów oraz więźniów, zwolnionych przez władze polskie z chwilą wybuchu wojny; Stanisław Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945, Instytut Zachodni, Poznań 1970

[5] Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005, ISBN 8390742225

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Plik:Pomnik w Lućmierz Lesie 3.jpg|300px|thumb|Pomnik w [[Lućmierz-Las|lasach lućmierskich]] upamiętniający ofiary Intelligenzaktion Litzmannstadt.]]
-'''Intelligenzaktion Litzmannstadt''' (pol. Akcja Inteligencja - Litzmanstadt) – kryptonim akcji eksterminacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w latach 1939-1940 w rejonie Łodzi w ramach tzw. [[Intelligenzaktion]]<ref>Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego 1939-1940. Pod. red. Antoniego Galińskiego i Sławomira Abramowicza. Łódź 199_</ref>.
+'''Intelligenzaktion Litzmannstadt''' (pol. Akcja Inteligencja – Litzmanstadt) – kryptonim akcji eksterminacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w latach 1939–1940 w rejonie Łodzi w ramach tzw. [[Intelligenzaktion]]<ref>''Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego 1939–1940'', pod. red. Antoniego Galińskiego i [[Marek Budziarek|Marka Budziarka]], Łódź 1992</ref>.
 == Historia ==
-Akcja ta wymierzona była w działaczy żydowskich partii lewicowych<ref>"Już w roku 1939 zginęło siedmiu działaczy Bundu, między innymi Chaim Poznański i Aleksander Margolis" Zaginiona dzielnica: Łódź żydowska-ludzie i miejsca. 2006; Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi: słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, Tom 1, 2004.</ref>, przedstawicieli mieszczaństwa i inteligencji żydowskiej w [[Łódź|Łodzi]], zwłaszcza działaczy politycznych i społecznych<ref>"I tak w przeddzień wcielenia Łodzi do Rzeszy, 10 listopada 1939 r. hitlerowcy wymordowali kilkunastoosobową grupę, składającą się z przedstawicieli inteligencji żydowskiej, zebranych w kawiarni "Astoria". w: Mirosław Cygański. Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi. 1965. str. 53</ref>, polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim miała na celu jej całkowitą eliminację i była pierwszym krokiem do [[germanizacja|germanizacji]] tego regionu Polski po [[kampania wrześniowa|klęsce wrześniowej]]. Wymordowano w niej około 500 urzędników, znanych w regionie działaczy społeczno-politycznych i gospodarczych, duchownych, nauczycieli<ref>"Na wielką skalę odbywały się aresztowania działaczy politycznych i społecznych, przedstawicieli inteligencji i duchowieństwa, Żydów oraz więźniów, zwolnionych przez władze polskie z chwilą wybuchu wojny" w: Stanisław Nawrocki. Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939-1945.</ref>.
+Akcja ta wymierzona była w działaczy żydowskich partii lewicowych<ref>Już w roku 1939 zginęło siedmiu działaczy [[Bund (partia)|Bundu]], między innymi Chaim Poznański i Aleksander Margolis; Paweł Spodenkiewicz, ''Zaginiona dzielnica: Łódź żydowska - ludzie i miejsca'', Łódź 1998, ISBN 8390061910; Andrzej Kempa, Marek Szukalak, ''Żydzi dawnej Łodzi: słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych'', Tom 1, 2001. ISBN 8387522473</ref>, przedstawicieli mieszczaństwa i inteligencji żydowskiej w [[Łódź|Łodzi]], zwłaszcza działaczy politycznych i społecznych<ref>W przeddzień wcielenia Łodzi do Rzeszy, 10 listopada 1939 r. hitlerowcy wymordowali kilkunastoosobową grupę osób, składającą się z przedstawicieli inteligencji żydowskiej, zebranych w kawiarni „Astoria”; Mirosław Cygański, ''Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi'', Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965, str. 53</ref> oraz polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim – akcja miała na celu jej całkowitą eliminację i była pierwszym krokiem do [[germanizacja|germanizacji]] tego regionu Polski po [[kampania wrześniowa|klęsce wrześniowej]]. Wymordowano w niej około 500 urzędników, znanych w regionie działaczy społeczno-politycznych i gospodarczych, duchownych, nauczycieli<ref>Na wielką skalę odbywały się aresztowania działaczy politycznych i społecznych, przedstawicieli inteligencji i duchowieństwa, Żydów oraz więźniów, zwolnionych przez władze polskie z chwilą wybuchu wojny; Stanisław Nawrocki, ''Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939–1945'', [[Instytut Zachodni]], Poznań 1970</ref>.
-W wyniku akcji przeprowadzonej między 9 a 11 listopada 1939 niemiecka policja aresztowała na podstawie specjalnych list proskrypcyjnych tzw. "[[Sonderfahndungsbuch Polen]]" około 1.500 osób. Zatrzymanych umieszczono w kinie "Wolność" w Pabianicach, w fabryce Arnolda Bayera w Rudzie Pabianickiej oraz w [[Radogoszcz (obóz przejściowy)|obozie w fabryce włókienniczej Michała Glazera na Radogoszczu]], który w następnych dniach stał się głównym obozem tej akcji. Z czasem, do końca listopada 1939 r., przeniesiono do niego aresztantów z Pabianic i Rudy Pabianickiej po wstępnie dokonanej selekcji. Stąd zabierano ich do siedziby łódzkiego gestapo przy ul. K. Anstadta gdzie funkcjonował [[Sondergericht|sąd doraźny]]. W ciągu kilkuminutowej rozprawy zapadały w zasadzie tylko wyroki śmierci, które były natychmiast wykonywane zbiorowo w położnym kilka kilometrów na północny-zachód od Zgierza lesie lućmierskim. Pierwsza egzekucja ok. 40 osób odbyła się dzień później w lesie łagiewnickim i rozstrzelano w niej głównie łódzkich nauczycieli. Kolejne egzekucje odbyły się w dniach 21–30 XI 1939 r. – między innymi też na poligonie Brus w Łodzi – i były kontynuowane do 1940<ref>"Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej", Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005 ISBN 8390742225</ref>.
+W wyniku akcji przeprowadzonej między 9 a 11 listopada 1939 niemiecka policja aresztowała na podstawie specjalnych list proskrypcyjnych (tzw. „[[Sonderfahndungsbuch Polen]]”) około 1500 osób. Zatrzymanych umieszczono w kinie „Wolność” w [[Pabianice|Pabianicach]], w fabryce Arnolda Bayera w [[Ruda Pabianicka|Rudzie Pabianickiej]] oraz w [[Radogoszcz (obóz przejściowy)|obozie w fabryce włókienniczej Michała Glazera na Radogoszczu]], który w następnych dniach stał się głównym miejscem osadzenia więźniów tej akcji. Z czasem, do końca listopada 1939 r., przeniesiono do niego aresztantów z Pabianic i Rudy Pabianickiej po wstępnie dokonanej selekcji. Stąd zabierano ich do siedziby łódzkiego gestapo przy [[Aleja Karola Anstadta w Łodzi|al. K. Anstadta]], gdzie funkcjonował [[Sondergericht|sąd doraźny]]. W ciągu kilkuminutowej rozprawy zapadały w zasadzie tylko wyroki śmierci, które były natychmiast wykonywane zbiorowo w położnym kilka kilometrów na północny-zachód od [[Zgierz]]a [[Lućmierz-Las|lesie lućmierskim]]. Pierwsza egzekucja ok. 40 osób odbyła się dzień później w [[Las Łagiewnicki w Łodzi|lesie łagiewnickim]] i rozstrzelano w niej głównie łódzkich nauczycieli. Kolejne egzekucje odbyły się w dniach 21-30 listopada – między innymi też na poligonie [[Brus (osiedle w Łodzi)|Brus]] w Łodzi – i były kontynuowane do 1940<ref>''Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej'', [[Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi]], Łódź 2005, ISBN 8390742225</ref>.
 == Ofiary akcji ==
 W regionalnej akcji Intelligenzaktion w regionie łódzkim zginęli m.in.:
+* [[Aleksy Rżewski]] – były prezydent Łodzi,
+* [[Edward Dudkiewicz]] – prezes Zarządu Oddziału Grodzkiego [[Związek Nauczycielstwa Polskiego|Związku Nauczycielstwa Polskiego]] (ZNP),
-* [[Aleksy Rżewski]] - były prezydent Łodzi,
-* [[Edward Dudkiewicz]] - prezes Zarządu Oddziału Grodzkiego [[Związek Nauczycielstwa Polskiego|Związku Nauczycielstwa Polskiego]] (ZNP),
+* [[Tomasz Wasilewski]] – senator RP i prezes Oddziału ([[Związek Nauczycielstwa Polskiego|ZNP]]),
+* [[Feliks Wołoszczuk]] – inspektor szkolny,
-* [[Tomasz Wasilewski]] - senator RP i prezes Oddziału ([[Związek Nauczycielstwa Polskiego|ZNP]]),
-* [[Feliks Wołoszczuk]] - inspektor szkolny,
+* [[Jan Gertner]] – nauczyciel z Łodzi.
+* [[Jan Ring]] – dyrektor Kolei Elektrycznych i prezes Oddziału Łódzkiego [[Polski Związek Zachodni|Związku Obrony Kresów Zachodnich]],
-* [[Jan Gertner]] - nauczyciel z Łodzi.
+* Wacław Lambrecht – urzędnik Zarządu Miejskiego,
-* [[Jan Ring]] - dyrektor Kolei Elektrycznych i prezes Oddziału Łódzkiego [[Polski Związek Zachodni|Związku Obrony Kresów Zachodnich]],
+* [[Czesław Kowalski]] – sekretarz grodzki [[Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem|BBWR]],
-* Wacław Lambrecht - urzędnik Zarządu Miejskiego,
+* [[Władysław Łuczakowski]] – członek [[Stronnictwo Ludowe|Stronnictwa Ludowego]].
-* [[Czesław Kowalski]] - sekretarz grodzki [[Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem|BBWR]],
+* [[Karol Hiller]] – artysta malarz, prezes [[Klub Demokratyczny|Klubu Demokratycznego]] w Łodzi,
-* [[Władysław Łuczakowski]] - członek [[Stronnictwo Ludowe|Stronnictwa Ludowego]].
+* [[Aleksander Margolis]] – lekarz, działacz [[Bund (partia)|Bundu]],
-* [[Karol Hiller]] - artysta malarz, prezes [[Klub Demokratyczny|Klubu Demokratycznego]] w Łodzi,
+* [[Stefan Kulczyński]] – prezes Polskiego Związku Zawodowego Dziewiarzy,
-* [[Aleksander Margolis]] - lekarz, działacz [[Bund (partia)|Bundu]],
+* [[Piotr Wierzbicki|Władysław Wierzbicki]] – harcmistrz RP,
-* [[Stefan Kulczyński]] - prezes Polskiego Związku Zawodowego Dziewiarzy,
+* Zygmunt Kłys – działacz społeczny z Pabianic
-* [[Piotr Wierzbicki|Władysław Wierzbicki]] - harcmistrz RP,
-* Zygmunt Kłys - działacz społeczny z Pabianic
 * [[Józef Ab]] – właściciel i dyrektor szkoły w Łodzi, działacz oświatowy,
-* [[Mieczysław Hertz]] - łódzki fabrykant, historyk, działacz społeczny
+* [[Mieczysław Hertz]] – łódzki fabrykant, historyk, działacz społeczny
 * [[Aron Luboszycki]] – łódzki nauczyciel, pedagog, poeta, prozaik, krytyk literacki pochodzenia żydowskiego,
 * [[Chaim Lajb Poznański]] – żydowski nauczyciel i działacz oświatowy oraz polityczny i społeczny w Łodzi,