Dżelada brunatna: Różnice pomiędzy wersjami

Dżelada
	Theropithecus gelada
	(Rüppell, 1835)
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Rodzaj	dżelada
Gatunek	dżelada brunatna
Podgatunki
	T. g. gelada (Rüppell, 1835); T. g. obscurus Heuglin, 1863;
	T. g. gelada (Rüppell, 1835); T. g. obscurus Heuglin, 1863;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Wersja z 16:14, 10 paź 2015

Dżelada brunatna^[3], dżelada^[4] (Theropithecus gelada) – gatunek ssaka z rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Theropithecus.

Występowanie

Obecny zasięg występowania dżelady obejmuje wyżyny i góry północno-zachodniej Etiopii i Erytrei. Najliczniej występuje w Parku Narodowym Semien w Etiopii. Większość dżelad jest spotykana na wysokościach 2000-5000 m n.p.m. Dawniej były szeroko rozprzestrzenione w Afryce.

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany naukowo przez E. Rüppella w 1835 roku pod nazwą Macacus gelada^[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał góry Semien w Etiopii^[5]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Theropithecus – dżelada^[3], utworzonego przez I. Geoffroy Saint-Hilaire'a w 1843 roku^[6].

Gatunek typowy: Macacus gelada Rüppell, 1835

Etymologia

Nazwa rodzajowa jest połączeniem słów z języka greckiego: θήρ thēr – „dzika bestia” oraz πίθηκος píthēkos – „małpa”. Epitet gatunkowy pochodzi od gelada, nazwy używanej przez ludy zamieszkujące Etiopię na określenie dżelady^[7].

Habitat

Zamieszkuje skaliste i zakrzewione wąwozy górskie^[4].

Wygląd

Długość głowy i tułowia ok. 70cm, ogona ok. 50cm. Sierść na grzbiecie ciemnobrązowa, na spodzie ciała jaśniejsza, szara lub szarawobiała. Otwory nosowe umiejscowione z boku nosa. Występuje charakterystyczne jasne obramowanie oczu. Ogon zakończony pędzlem^[4]. Z przodu długie włosy tworzą rodzaj płaszcza, skóra na piersi i gardzieli nieowłosiona, czerwona, o zabarwieniu i wyglądzie zależnym od cyklu płciowego samicy. U samców twarz okolona długimi bokobrodami^[4], występuje bujna grzywa.

Ekologia i rozród

Dżelady żywią się trawą, a przy jej niedoborze innymi roślinami, owocami i kwiatami. Poszukując pokarmu wspinają się w ciągu dnia na wysokość 3000 m, aż po granice śniegu, gdzie znajdują się górskie łąki^[4]. Żyją w grupach rodzinnych, które na czas żerowania łączą się w większe stada liczące do 70 osobników. Przewodnikami stada jest kilka starych samców, które w razie niebezpieczeństwa wydają ostrzegawcze szczeknięcia. Atakowane stado broniąc się obrzuca przeciwnika kamieniami^[4]. Grupa rodzinna złożona jest z jednego samca i kilku samic z młodymi. Dżelady prowadzą naziemny i dzienny tryb życia, w nocy^[4] śpią na skalnych półkach. Ciąża trwa 5-6 miesięcy. Młode rodzą się zwykle w czasie od lutego do kwietnia^[4]. Długość życia w warunkach naturalnych nie jest znana. W niewoli odnotowano osobnika, który żył ponad 30 lat.

Podgatunki

Dotychczas opisano dwa podgatunki dżelady^[8]:

T. gelada gelada – dżelada brunatna
T. gelada obscurus – dżelada ciemna

Prawdopodobnie wzdłuż rzeki Uebi Szebelie istnieje jeszcze jeden, nieopisany naukowo podgatunek^[2].

Zagrożenia

Gatunek był uważany za bliski zagrożenia wyginięciem (dawna kategoria LR/nt w klasyfikacji IUCN), głównie z powodu polowań i ograniczania siedlisk. Obecnie nie jest tak liczny jak w latach 70. XX wieku, ale nadal dość szeroko rozprzestrzeniony i stosunkowo liczny.

↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie a
BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „uwagi”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

↑ Theropithecus gelada, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Theropithecus gelada, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-3 (ang.).
↑ ^a ^b Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48-49. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kowalski i in. 1990 ↓, s. 60.
↑ ^a ^b E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. Frankfurt nad Menem: S. Schmerber, 1835-1840, s. 5. (niem.).
↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des Mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d'Histoire naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des Mammifères. „Archives du Muséum d'Histoire Naturelle, Paris”. 2 (4), s. 576, 1841. (fr.).
↑ T. S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 673, seria: North American Fauna. (ang.).
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Theropithecus gelada. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2011-07-11]
↑ Theropithecus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

Hiller, C.: Theropithecus gelada. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 18 maja 2008]. (ang.).
Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Theropithecus gelada. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2011-07-11]
K. Kowalski, A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
Wielka Encyklopedia Przyrody : Ssaki. Warszawa: Wydawnictwo MUZA SA, 1997, s. 116. ISBN 83-7079-784-9.
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 114. ISBN 83-01-14344-4.

[a-2] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie a
BŁĄD PRZYPISÓW

[itis-1] Theropithecus gelada, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-3] Theropithecus gelada, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-3 (ang.).

[miiz-4] Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48-49. ISBN 978-83-88147-15-9.

[CITEREFKowalskiKrzanowskiKubiakRzebik-Kowalska199060-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kowalski i in. 1990 ↓, s. 60.

[Ruppell-6] E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. Frankfurt nad Menem: S. Schmerber, 1835-1840, s. 5. (niem.).

[Geoffroy-7] I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des Mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d'Histoire naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des Mammifères. „Archives du Muséum d'Histoire Naturelle, Paris”. 2 (4), s. 576, 1841. (fr.).

[Palmer-8] T. S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 673, seria: North American Fauna. (ang.).

[msw-9] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Theropithecus gelada. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2011-07-11]

[a-10] Theropithecus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Wersja z 16:13, 10 paź 2015 edytuj Arturo24 (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Uprawnieni do logowania się z zablokowanych adresów IP 56 948 edycji drobne merytoryczne, drobne redakcyjne ← poprzednia edycja	Wersja z 16:14, 10 paź 2015 edytuj anuluj edycję Arturo24 (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Uprawnieni do logowania się z zablokowanych adresów IP 56 948 edycji m Arturo24 przeniósł stronę Dżelada na Dżelada brunatna w miejsce przekierowania: Nazwa zwyczajowa za publikacją PAN "Polskie nazewnictwo ssaków świata" następna edycja →
(Brak różnic)