Nyírség

Nyírség

Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Kotlina Panońska
Podprowincja	Wielka Nizina Węgierska
Makroregion	Nyírség
Zajmowane jednostki administracyjne	Węgry — Hajdú-Bihar — Szabolcs-Szatmár-Bereg Rumunia — okręg Satu Mare — okręg Bihor

Nyírség (554.7; węg. "kraj brzóz") - region geograficzny i etnograficzny w Kraju Zacisańskim (Tiszántul) na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, na granicy wschodnich Węgier i zachodniej Rumunii. Część rumuńska jest określana w geografii rumuńskiej jako Câmpia Carei - Równina Carei.

Nyírség stanowi nizinę pokrytą utrwalonymi wydmami piaszczystymi. Jest najwyższą częścią Wielkiej Niziny Węgierskiej - osiąga 183 m n.p.m. (wzgórze Hoportyó na południe od Nyírbátor). Kształtem przypomina romb. Na północnym wschodzie sąsiaduje z Równiną Satmarską, z pozostałych stron otaczają go równiny należące do Niziny Cisańskiej: Bodrogköz i Rétköz od północnego zachodu, Érmellék od południowego wschodu i Hajduság od południowego zachodu.

Nyírség powstał w trzeciorzędzie jako ogromny stożek napływowy utworzony przez rzeki spływające z północno-wschodnich Karpat i z Siedmiogrodu do morza (później jeziora) wypełniającego wówczas Kotlinę Panońską. Po całkowitym zapełnieniu osadami tej części morza powstała tu rozwinięta sieć rzeczna. Przez Nyírség przepływały przede wszystkim Cisa i Samosz. Rzeki nadal osadzały materiał z gór, kształtując podłoże regionu.

45-50 tysięcy lat temu teren Nyírség został wydźwignięty wskutek ruchów tektonicznych. Cisa i Samosz zmieniły koryta i opływały region od wschodu. Wskutek kolejnych ruchów tektonicznych 20-22 tysiące lat temu zapadły się regiony Równiny Szatmarskiej, Równiny Berehowskiej oraz Bodrogköz i Rétköz. W następstwie tego górna Cisa zmieniła przebieg na dzisiejszy. 14-16 tysięcy lat temu to samo stało się z Samoszem.

Efektem tego było wyschnięcie Nyírség, który został pozbawiony sieci rzecznej. Od tej pory główną rolę w kształtowaniu powierzchni regiony odgrywały wiatry. Wiatry pokryły opuszczone koryta rzek warstwą eolicznego piasku. Uformowały też wielkie wały wydm, ciągnące się w północy na południe. Między wydmami powstały zastoiska wody opadowej, słone jeziorka i bagniska. Tak ukształtowany region wkroczył w czasy historyczne.

Klimat Nyírség jest kontynentalny, chłodniejszy, niż pozostałej części Wielkiej Niziny Węgierskiej. Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550-600 mm. Nasłonecznienie jest natomiast wyższe, niż przeciętne dla Niziny.

Pierwotną roślinnością Nyírség były lasy brzozowe i dębowe, które zostały niemal całkowicie wyrąbane. Obecnie tylko 10-12% powierzchni regiony stanowią lasy dębowe i akacjowe. Naturalna szata roślinna została zastąpiona przez wielkotowarowe użytki rolne. Ziemie regionu są intensywnie użytkowane rolniczo - uprawia się tu pomidory, słoneczniki, tytoń i owoce, szczególnie jabłka. Pola są nawadniane. Na glebach bardziej piaszczystych prowadzi się hodowlę bydła.

Region jest pozbawiony bogactw mineralnych. Eksploatuje się tylko wody mineralne i wody termalne.

Osadnictwo ludzkie w Nyírség datuje się od 7-10 tysięcy lat temu. Na większą skalę osady ludzkie zaczęły powstawać w IX wieku n.e., po podboju madziarskim. Obszar wyludnił się w XIV-XVIII wieku na skutek okupacji tureckiej i wojen. Z kolei w XVIII-XIX wieku region uległ przeludnieniu i zubożeniu. Obecnie przeżywa trudności gospodarcze. Region cechuje wyraźna odrębność etnograficzna, wynikła głównie z wielonarodowego osadnictwa. W XVIII wieku opustoszały region zasiedlili liczni Słowacy, Rumuni, Rusini i Niemcy. Obecnie narodowości te uległy już zupełnej asymilacji, lecz pozostały po nich ślady kulturalne i językowe. Typowe dla Nyírség, a nietypowe dla Węgier w ogóle są niewielkie wsie w postaci skupisk kilku-kilkunastu chłopskich zagród. Miasta są nieliczne i niewielkie - do większych zaliczają się tylko Nyíregyháza (119 tys. mieszkańców w 2001, siedziba władz komitatu Szabolcs-Szatmár-Bereg) i powiatowe Nyírbátor (13,5 tys.).

Bibliografia

• Przemysław Burchard Węgry, PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988, ISBN 83-214-0554-1
• Jerzy Midzio Krajobrazy węgierskie, WSiP, Warszawa 1988, ISBN 83-02-03732-X
• WiesławaW. Rusin WiesławaW., Węgry, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2005, ISBN 83-7304-416-7, OCLC 69312478 .brak strony (książka)
• Márton Pécsi, Béla Sárfalvi Węgry, PWN 1971
• Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Węgry. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985