Konstrukcja sumikowo-łątkowa: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Literówka - korekcja |
m Drobne błędy; według KSNG nazwy "Red River" się nie tłumaczy (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zeszyty/zeszyt_01.pdf), zaś rzeczona Rzeka Czerwona płynie na granicy Wietnamu i Chin (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zeszyty/zeszyt_07.pdf); dodałem linki (w znakomitej większości interwiki) i usunąłem zbędne lub trochę niezręczne tłumaczenia; usunąłem podwójny link do Kompanii Zatoki Hudsona; to według mnie dość oczywiste, że Biskupin jest w Polsce. |
||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
* [[oczep]] – górna belka zamykająca ścianę |
* [[oczep]] – górna belka zamykająca ścianę |
||
* sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach<ref>{{cytuj stronę|url=http://dom.gazeta.pl/Ladny-Dom/1,61596,1451037.html|tytuł=Domy na działkę|autor=Agnieszka Zielińska|data=2004-02-16|opublikowany=dom.gazeta.pl|język=pl|data dostępu=2009-06-28}}</ref> |
* sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach<ref>{{cytuj stronę|url=http://dom.gazeta.pl/Ladny-Dom/1,61596,1451037.html|tytuł=Domy na działkę|autor=Agnieszka Zielińska|data=2004-02-16|opublikowany=dom.gazeta.pl|język=pl|data dostępu=2009-06-28}}</ref> |
||
* [[Miecz (budownictwo)|miecze]] – czasem stosowane w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję. |
* [[Miecz (budownictwo)|miecze]] – czasem stosowane w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej ([[mur pruski]]), czyli usztywniają konstrukcję. |
||
Budynki o tej konstrukcji (tworzone z krótkich sumików) powstawały na terenach z mniejszym dostępem do [[drewno (technika)|dobrego budulca drzewnego]], rzadziej porośniętych lasami<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Czerwiński | imię = Tomasz | tytuł = Budownictwo ludowe w Polsce | wydawca = [[Muza (oficyna wydawnicza)|Muza]] | miejsce = Warszawa | data = 2008 | seria = Ocalić od zapomnienia | strony = 15 | isbn = 978-83-7495-574-4}}</ref>. Można spotkać je jeszcze na terenach wiejskich w [[Polska|Polsce]]. Część budynków zostało przeniesionych do [[skansen]]ów etnograficznych. |
Budynki o tej konstrukcji (tworzone z krótkich sumików) powstawały na terenach z mniejszym dostępem do [[drewno (technika)|dobrego budulca drzewnego]], rzadziej porośniętych lasami<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Czerwiński | imię = Tomasz | tytuł = Budownictwo ludowe w Polsce | wydawca = [[Muza (oficyna wydawnicza)|Muza]] | miejsce = Warszawa | data = 2008 | seria = Ocalić od zapomnienia | strony = 15 | isbn = 978-83-7495-574-4}}</ref>. Można spotkać je jeszcze na terenach wiejskich w [[Polska|Polsce]]. Część budynków zostało przeniesionych do [[skansen]]ów etnograficznych. |
||
Ten typ budowli jest uważany za prekursora konstrukcji szachulcowej |
Ten typ budowli jest uważany za prekursora [[Szachulec|konstrukcji szachulcowej]] z muru pruskiego{{doprecyzuj|czyli konstrukcji szachulcowej czy muru pruskiego?|data=2020-07}}. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
=== |
=== Wykorzystanie w Europie === |
||
W 2018 roku, podczas budowy autostrady odkryto dębową konstrukcję studni wykonaną metodą sumikowo-łątkową w [[Czechy|Czechach]], w pobliżu Ostrowa w rejonie [[Pardubice|Pardubic]]. Drewno było dobrze zachowane, ponieważ było zanurzone w wodzie. Jego wiek ustalono [[Dendrochronologia|metodą dendrochronologiczną]], datując słoje - dęby użyte do budowy studni zostały ścięte na przełomie lat 5256/ |
W 2018 roku, podczas budowy autostrady odkryto dębową konstrukcję studni wykonaną metodą sumikowo-łątkową w [[Czechy|Czechach]], w pobliżu Ostrowa w rejonie [[Pardubice|Pardubic]]. Drewno było dobrze zachowane, ponieważ było zanurzone w wodzie. Jego wiek ustalono [[Dendrochronologia|metodą dendrochronologiczną]], datując słoje - dęby użyte do budowy studni zostały ścięte na przełomie lat 5256/5255 p.n.e., a zaczęły rosnąć w 5481 p.n.e., w okresie wczesnego [[Neolit|neolitu]], ponad 7000 lat temu. „Kształt poszczególnych elementów konstrukcyjnych i ślady narzędzi zachowane na ich powierzchni potwierdzają wyrafinowane umiejętności [[Cieśla|ciesielskie]]” zauważają naukowcy<ref>{{cytuj |tytuł=World's oldest dendrochronologically dated archaeological wood construction |autor= Petr Kočár, Bernhard Muigg, Jaroslav Peška, Radko Sedláček, Willy Tegel, Tomáš Kolář |czasopismo= Journal of Archaeological Science |wolumin= 115 |data=2020 |doi=10.1016/j.jas.2020.105082 |url= https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440320300066?via%3Dihub}}</ref>. |
||
„Wspieranie poziomych belek przez słupki narożne jest starą formą budownictwa w [[Europa|Europie]]. Najwyraźniej została ona przeniesiona na większość pozostałej części kontynentu ze [[Śląsk|Śląska]] przez [[Kultura łużycka| |
„Wspieranie poziomych belek przez słupki narożne jest starą formą budownictwa w [[Europa|Europie]]. Najwyraźniej została ona przeniesiona na większość pozostałej części kontynentu ze [[Śląsk|Śląska]] przez [[Kultura łużycka|kulturę łużycką]] pod koniec [[Epoka brązu|epoki brązu]].”<ref> Upton, Dell, and John Michael Vlach. Common places: readings in American vernacular architecture. Athens: University of Georgia Press, 1986., referencing V. Gordon Childe, The Bronze Age, (NY, Macmillan, 1930, pp. 206-8)</ref> Na terytorium wystepowania kultury łużyckiej znajduje się stanowisko archeologiczne i skansen archeologiczny w [[Biskupin (stanowisko archeologiczne)|Biskupinie]], w którym znaleziono i zrekonstruowano pozostałości takich budowli. Znalezione konstrukcje datowane są na lata 747–722 p.n.e.<ref>http://www.biskupin.pl</ref> Ta historyczna ciesiołka znana jest w południowej [[Szwecja|Szwecji]] (skiftesverk), szczególnie na [[Gotlandia|Gotlandii]], gdzie znana jest również jako bulhus, w [[Niemcy|Niemczech]], w [[Polska|Polsce]], w tym na [[Śląsk|Śląsku]], w [[Czechy|Czechach]], na [[Węgry|Węgrzech]], [[Litwa|Litwie]], w [[Szwajcaria|Szwajcarii]], [[Austria|Austrii]]. |
||
=== |
=== Wykorzystanie w Ameryce Północnej === |
||
Niektórzy badacze uważają, że ta metoda budowy została wprowadzona w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] przez Niemców Alpejskich lub Niemców Szwajcarskich, a także przez francuskich traperów zwierząt futerkowych, pracujących dla [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanii Zatoki Hudsona]]<ref>Jordan, Terry, Alpine, "Alemannic, and American Log Architecture", ''Annals, Association of American Geographers'', Vol. 70(1980), pp. 154-80).</ref>. Inni, którzy badali rozwój budownictwa domu mieszkalnego w [[Nowa Francja|Nowej Francji]], uważają, że metoda ta została wypracowana endemicznie w [[Kanada|Kanadzie]] jako lokalna adaptacja domu z muru pruskiego, rozprzestrzeniając się z [[Quebec|Quebecu]] w strone [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]] dzięki |
Niektórzy badacze uważają, że ta metoda budowy została wprowadzona w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] przez Niemców Alpejskich lub Niemców Szwajcarskich, a także przez francuskich traperów zwierząt futerkowych, pracujących dla [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanii Zatoki Hudsona]]<ref>Jordan, Terry, Alpine, "Alemannic, and American Log Architecture", ''Annals, Association of American Geographers'', Vol. 70(1980), pp. 154-80).</ref>. Inni, którzy badali rozwój budownictwa domu mieszkalnego w [[Nowa Francja|Nowej Francji]], uważają, że metoda ta została wypracowana endemicznie w [[Kanada|Kanadzie]] jako lokalna adaptacja domu z muru pruskiego, rozprzestrzeniając się z [[Quebec|Quebecu]] w strone [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]] dzięki Kompanii Zatoki Hudsona<ref>Peter Moogk, ''Building a House in New France'' (Fitzhenry & Whiteside, 2002), p. 23.</ref>. Kompania Zatoki Hudsona stosowała ten styl budownictwa w większości swoich placówek, aż po wybrzeża Pacyfiku<ref>"Corner-Post Log Construction: Description, Analysis, and Sources", A Report to Early American Industries Association by Nancy S. Shedd March 10, 1986 and updated 2011 {{cytuj|url=http://www.huntingdonhistoryresearchnetwork.net/?page_id=236 |tytuł=Archived copy |data dostępu=2014-04-10 |archiwum= https://web.archive.org/web/20130925103016/http://www.huntingdonhistoryresearchnetwork.net/?page_id=236 |zarchiwizowano=2013-09-25}}</ref>. |
||
Niektóre przykłady ocalałych domów tego typu to Cray House w [[Stevensville (Maryland)|Stevensville]] |
Niektóre przykłady ocalałych domów tego typu to {{link-interwiki|Cray House|en|Cray House (Stevensville, Maryland)}} w [[Stevensville (Maryland)|Stevensville]] w [[Maryland]], powstały około 1809 roku, {{link-interwiki|Jacob Highbarger House|en}} w Maryland z 1832 roku i {{link-interwiki|George Diehl Homestead|en}}. |
||
Red River Frame |
Red River Frame to popularna nazwa techniki budowy sumikowo-łątkowej zastosowanej w [[Koncesja Selkirka|kolonii Red River]] w XIX wieku. Styl budynku charakteryzował się drewnianą konstrukcją z poziomym wypełnieniem z bali. Przestrzenie między balami były wypełniane gliną i słomą. Zewnętrzna strona była albo bielona powłoką wapienno-wodną, albo w późniejszych latach powierzchnia zewnętrzna była pokrywana deskowaniem typu ''[[siding]]''. Ten styl był popularny, ponieważ mógł wykorzystywać mniejsze drzewa na sumiki – najdłuższe drzewa potrzebne były do słupków pionowych. Dom kierownika farmy w {{link-interwiki|Lower Fort Garry|en}}, dom Williama Browna w {{link-interwiki|Muzeum Historycznym St. James-Assiniboia w Winnipeg|en|The Historical Museum of St. James – Assiniboia}}, historyczny magazyn futer w {{link-interwiki|Fort St. James National Historic Site|en|Fort St. James#Fort St. James National Historic Site}} i {{link-interwiki|Riel House|en}} w Winnipeg w Manitobie, są doskonałymi przykładami konstrukcji szkieletowej znad [[Red River (dopływ jeziora Winnipeg)|Red River]]. |
||
==== Konstrukcja sumikowo |
==== Konstrukcja sumikowo-łątkowa w hrabstwie Lancaster (Pensylwania) ==== |
||
W południowo-wschodniej Pensylwanii w licznych domach z bali znajdują się narożne łątki. W wielu przypadkach domy te mają stężenia ukośne, które przypominają szachulcową architekturę Europy. Szacuje się, że w hrabstwie Lancaster w Pensylwanii około jedna czwarta domów z bali jest typu sumikowo-łątkowego. |
W południowo-wschodniej [[Pensylwania|Pensylwanii]] w licznych domach z bali znajdują się narożne łątki. W wielu przypadkach domy te mają stężenia ukośne, które przypominają szachulcową architekturę Europy. Szacuje się {{kto|data=2020-07}}, że w [[Hrabstwo Lancaster (Pensylwania)|hrabstwie Lancaster]] w Pensylwanii około jedna czwarta domów z bali jest typu sumikowo-łątkowego. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Wersja z 15:00, 5 lip 2020
Konstrukcja sumikowo-łątkowa – rodzaj szkieletowej konstrukcji ściany składającej się z następujących elementów:
- podwalina – belka pozioma oparta na fundamencie
- słupki (łątki) – elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
- oczep – górna belka zamykająca ścianę
- sumiki – poziome bale wsuwane w wyżłobienia w łątkach[1]
- miecze – czasem stosowane w narożach budynku. Pełnią podobną rolę jak zastrzały w konstrukcji ryglowej (mur pruski), czyli usztywniają konstrukcję.
Budynki o tej konstrukcji (tworzone z krótkich sumików) powstawały na terenach z mniejszym dostępem do dobrego budulca drzewnego, rzadziej porośniętych lasami[2]. Można spotkać je jeszcze na terenach wiejskich w Polsce. Część budynków zostało przeniesionych do skansenów etnograficznych.
Ten typ budowli jest uważany za prekursora konstrukcji szachulcowej z muru pruskiego[czyli konstrukcji szachulcowej czy muru pruskiego?].
Historia
Wykorzystanie w Europie
W 2018 roku, podczas budowy autostrady odkryto dębową konstrukcję studni wykonaną metodą sumikowo-łątkową w Czechach, w pobliżu Ostrowa w rejonie Pardubic. Drewno było dobrze zachowane, ponieważ było zanurzone w wodzie. Jego wiek ustalono metodą dendrochronologiczną, datując słoje - dęby użyte do budowy studni zostały ścięte na przełomie lat 5256/5255 p.n.e., a zaczęły rosnąć w 5481 p.n.e., w okresie wczesnego neolitu, ponad 7000 lat temu. „Kształt poszczególnych elementów konstrukcyjnych i ślady narzędzi zachowane na ich powierzchni potwierdzają wyrafinowane umiejętności ciesielskie” zauważają naukowcy[3].
„Wspieranie poziomych belek przez słupki narożne jest starą formą budownictwa w Europie. Najwyraźniej została ona przeniesiona na większość pozostałej części kontynentu ze Śląska przez kulturę łużycką pod koniec epoki brązu.”[4] Na terytorium wystepowania kultury łużyckiej znajduje się stanowisko archeologiczne i skansen archeologiczny w Biskupinie, w którym znaleziono i zrekonstruowano pozostałości takich budowli. Znalezione konstrukcje datowane są na lata 747–722 p.n.e.[5] Ta historyczna ciesiołka znana jest w południowej Szwecji (skiftesverk), szczególnie na Gotlandii, gdzie znana jest również jako bulhus, w Niemczech, w Polsce, w tym na Śląsku, w Czechach, na Węgrzech, Litwie, w Szwajcarii, Austrii.
Wykorzystanie w Ameryce Północnej
Niektórzy badacze uważają, że ta metoda budowy została wprowadzona w Stanach Zjednoczonych przez Niemców Alpejskich lub Niemców Szwajcarskich, a także przez francuskich traperów zwierząt futerkowych, pracujących dla Kompanii Zatoki Hudsona[6]. Inni, którzy badali rozwój budownictwa domu mieszkalnego w Nowej Francji, uważają, że metoda ta została wypracowana endemicznie w Kanadzie jako lokalna adaptacja domu z muru pruskiego, rozprzestrzeniając się z Quebecu w strone Pacyfiku dzięki Kompanii Zatoki Hudsona[7]. Kompania Zatoki Hudsona stosowała ten styl budownictwa w większości swoich placówek, aż po wybrzeża Pacyfiku[8].
Niektóre przykłady ocalałych domów tego typu to Cray House w Stevensville w Maryland, powstały około 1809 roku, Jacob Highbarger House w Maryland z 1832 roku i George Diehl Homestead.
Red River Frame to popularna nazwa techniki budowy sumikowo-łątkowej zastosowanej w kolonii Red River w XIX wieku. Styl budynku charakteryzował się drewnianą konstrukcją z poziomym wypełnieniem z bali. Przestrzenie między balami były wypełniane gliną i słomą. Zewnętrzna strona była albo bielona powłoką wapienno-wodną, albo w późniejszych latach powierzchnia zewnętrzna była pokrywana deskowaniem typu siding. Ten styl był popularny, ponieważ mógł wykorzystywać mniejsze drzewa na sumiki – najdłuższe drzewa potrzebne były do słupków pionowych. Dom kierownika farmy w Lower Fort Garry, dom Williama Browna w Muzeum Historycznym St. James-Assiniboia w Winnipeg, historyczny magazyn futer w Fort St. James National Historic Site i Riel House w Winnipeg w Manitobie, są doskonałymi przykładami konstrukcji szkieletowej znad Red River.
Konstrukcja sumikowo-łątkowa w hrabstwie Lancaster (Pensylwania)
W południowo-wschodniej Pensylwanii w licznych domach z bali znajdują się narożne łątki. W wielu przypadkach domy te mają stężenia ukośne, które przypominają szachulcową architekturę Europy. Szacuje się [kto?], że w hrabstwie Lancaster w Pensylwanii około jedna czwarta domów z bali jest typu sumikowo-łątkowego.
Zobacz też
- Opis elementów konstrukcji muru pruskiego.
Przypisy
- ↑ Agnieszka Zielińska: Domy na działkę. dom.gazeta.pl, 2004-02-16. [dostęp 2009-06-28]. (pol.).
- ↑ Tomasz Czerwiński: Budownictwo ludowe w Polsce. Warszawa: Muza, 2008, s. 15, seria: Ocalić od zapomnienia. ISBN 978-83-7495-574-4.
- ↑ Petr Kočár i inni, World's oldest dendrochronologically dated archaeological wood construction, „Journal of Archaeological Science”, 115, 2020, DOI: 10.1016/j.jas.2020.105082.
- ↑ Upton, Dell, and John Michael Vlach. Common places: readings in American vernacular architecture. Athens: University of Georgia Press, 1986., referencing V. Gordon Childe, The Bronze Age, (NY, Macmillan, 1930, pp. 206-8)
- ↑ http://www.biskupin.pl
- ↑ Jordan, Terry, Alpine, "Alemannic, and American Log Architecture", Annals, Association of American Geographers, Vol. 70(1980), pp. 154-80).
- ↑ Peter Moogk, Building a House in New France (Fitzhenry & Whiteside, 2002), p. 23.
- ↑ "Corner-Post Log Construction: Description, Analysis, and Sources", A Report to Early American Industries Association by Nancy S. Shedd March 10, 1986 and updated 2011 Archived copy [online] [dostęp 2014-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-25].