Szatanka

Szatanka
	Chiropotes
	Lesson, 1840
	; Przedstawiciel rodzaju – szatanka białonosa (Ch. albinasus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy szerokonose
Rodzina	sakowate
Podrodzina	saki
Rodzaj	szatanka
	Typ nomenklatoryczny
	Pithecia (Chiropotes) couxio Lesson, 1840 (= Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807)
Synonimy
	Brachyurus J.E. Gray, 1849; Cheiropotes: Reichenbach, 1862; Saki Schlegel, 1876;
	Brachyurus J.E. Gray, 1849; Cheiropotes: Reichenbach, 1862; Saki Schlegel, 1876;
Gatunki
	5 gatunków – zobacz opis w tekście
	5 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szatanka^[5] (Chiropotes) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny saki (Pitheciinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach północnej części Ameryki Południowej^[6]^[7]^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała samic 33–51 cm, samców 36–46 cm, ogona samic 34–58 cm, samców 30–46 cm; masa ciała samic 2–3,5 kg, samców 2,2–4 kg^[7]^[9]. Żywią się owocami i bezkręgowcami^[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1840 roku francuski chirurg i zoolog René Lesson w książce swojego autorstwa o tytule Species des mammifères bimanes et quadrumanes^[1]. Na gatunek typowy Lesson wyznaczył (oznaczenie monotypowe) szatankę czarną (Ch. satanas).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Chiropotes (Cheiropotes): gr. χειρ kheir, χειρος kheiros „ręka”; ποτης potēs „pijący”, od πινω pinō „pić”^[10].
Brachyurus: gr. βραχυς brakhus „krótki”; -ουρος -ouros „-ogonowy”, od ουρα oura „ogon”^[11]. Gatunek typowy: Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807.
Saki: południowoamerykańska nazwa Saki dla małp zaadaptowana przez Buffona w 1767 roku^[12]. Gatunek typowy: Cebus satanas Hoffmannsegg, 1807.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące gatunki^[13]^[9]^[6]^[5]:

Chiropotes albinasus (I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848) – szatanka białonosa
Chiropotes satanas (Hoffmannsegg, 1807) – szatanka czarna
Chiropotes chiropotes (Humboldt, 1812) – szatanka czerwonogrzbieta
Chiropotes utahicki Hershkovitz, 1985 – szatanka nizinna
Chiropotes sagulatus (Traill, 1821).

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Młodszy homonim Brachyurus G. Fischer, 1813 (Cricetidae); nie Brachyurus Spix, 1823 (Pitheciidae).
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Chiropotes Lesson, 1840.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 178. (fr.).
↑ J.E. Gray. On some new or little-known species of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 9, 1849. (ang.).
↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollsteändigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 72. (niem.).
↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 225, 1875. (fr.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 41–42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 208. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 479–481. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Chiropotes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 135–136. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 182.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 144.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 617.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Młodszy homonim Brachyurus G. Fischer, 1813 (Cricetidae); nie Brachyurus Spix, 1823 (Pitheciidae).

[4] Niepoprawna późniejsza pisownia Chiropotes Lesson, 1840.

[Lesson-1] R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 178. (fr.).

[gray-3] J.E. Gray. On some new or little-known species of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 9, 1849. (ang.).

[Reichenbach-5] H.G.L. Reichenbach: Die vollsteändigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 72. (niem.).

[Schlegel-6] H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 225, 1875. (fr.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 41–42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-8] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 208. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Ferrari&inni-9] S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 479–481. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Chiropotes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].

[amw-11] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 135–136. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/190/mode/1up_182]-12] Palmer 1904 ↓, s. 182.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA144_144]-13] Palmer 1904 ↓, s. 144.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/625/mode/1up_617]-14] Palmer 1904 ↓, s. 617.

[mdd-15] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]