Szczudłak
| Himantopus himantopus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szczudłak | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 okres lęgowy występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Szczudłak[4] (Himantopus himantopus) – gatunek średniej wielkości ptaka brodzącego z rodziny szczudłonogów (Recurvirostridae), zamieszkujący wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Występowanie w zależności od podgatunku[4][2][5]:
- Himantopus himantopus himantopus (Linnaeus, 1758) – szczudłak (zwyczajny) – od południowo-zachodniej Francji przez Półwysep Iberyjski po Afrykę Południową i Madagaskar; na wschodzie osiąga Chiny, Tajwan, Indie i Półwysep Indochiński. Częściowo osiadły, północne populacje wędrowne, odlatują nad Morze Śródziemne, do Afryki aż po równik, na Bliski Wschód oraz do Azji Południowej i Południowo-Wschodniej aż po Borneo i Filipiny. W Europie Środkowej regularnie lęgowy na Węgrzech.
- W Polsce pojawia się regularnie, sporadycznie odbywa lęgi. Do 2011 stwierdzony ok. 126 razy (łącznie obserwowano ok. 289 osobników), natomiast w samym tylko 2012 odnotowano 34 stwierdzenia (58 osobników), co było największym obserwowanym nalotem tych ptaków w historii[6]. Znaczny wzrost liczby stwierdzeń szczudłaka na terenie kraju skłonił Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego do usunięcia go z listy ptaków, których pojawy podlegają weryfikacji. Komisja Faunistyczna nadal jednak odnotowuje lęgi, których liczba także wzrasta – od lat 90. XX wieku do 2003 stwierdzono jedynie 7 takich przypadków[7], zaś w samym tylko roku 2017 gniazdowało 7 par[8].
- Himantopus himantopus leucocephalus Gould, 1837 – szczudłak białogłowy – południowa Sumatra i Jawa na wschód po Nową Gwineę i na południe po Australię, Tasmanię i Nową Zelandię. Zimą jego zasięg występowania rozszerza się na północ po Filipiny, na zachodzie dolatuje do Sri Lanki.
- Himantopus himantopus knudseni Stejneger, 1887 – szczudłak hawajski – Hawaje,
- Himantopus himantopus mexicanus (Statius Müller, 1776) – szczudłak białobrewy – zachodnie i południowe USA przez Amerykę Środkową i Karaiby po Kolumbię, północna Wenezuela, Galapagos, wschodni Ekwador do południowo-zachodniego Peru, północno-wschodnia Brazylia,
- Himantopus himantopus melanurus Vieillot, 1817 – szczudłak obrożny – Chile i wschodnio-środkowe Peru przez Boliwię i Paragwaj do południowo-wschodniej Brazylii oraz na południe po południowo-środkową Argentynę.
Jest to ptak, który ma jeden z najrozleglejszych zasięgów występowania. W jego środkowych strefach jest osiadły lub koczujący. W XX wieku rozszerzył swój zasięg bardziej na północ. Długo utrzymujące się susze nad Morzem Śródziemnym powodują inwazje tych ptaków do Europy Środkowej i zasiedlenia kolejnych par lęgowych.
Systematyka w obrębie kompleksu Himantopus himantopus jest skomplikowana i każdy z powyższych podgatunków (z wyjątkiem nominatywnego) jest przez niektórych naukowców uważany za odrębny gatunek[9].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Ptak wielkości turkawki lub gołębia, choć z powodu długich nóg w terenie wygląda na większego. W locie ma bardzo rozciągniętą sylwetkę, a nogi sięgają 20 cm poza ogon.
- W szacie godowej samiec ma wierzch głowy, kark, grzbiet i pokrywy skrzydłowe czarne z zielonkawym połyskiem, ogon popielaty. Reszta ciała, w tym kuper, białe. Brzuch ma lekko różowawy odcień. Czarne pióra na karku i głowie mogą być usiane białymi plamkami, czasem dość dużymi. Dziób długi, ostry, czarny, nogi bardzo długie, czerwonoróżowe. Samica podobna do samca, jednak zamiast koloru czarnego występuje brązowoczarny, a głowa i parę piór na karku są białe. W szacie spoczynkowej głowa i szyja bieleją. Osobniki młodociane mają cały wierzch ciała szarobrązowy, a spód biały. U H. h. knudseni na głowie i szyi czarne plamy zajmują znacznie większy obszar. Występuje u nich również silniejszy dymorfizm płciowy.
- Rozmiary
- długość ciała ok. 35–40 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 75 cm
- Masa ciała
- ok. 140–205 g
- Głos
- Wydaje wysokie, głośne i powtarzalne „kuip kuip”.
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Otwarte brzegi jezior, zarówno słodkich jak i słonawych czy słonych, pola ryżowe i słone łąki. Najliczniejszy na stepach i półpustyniach. Przebywa nad płytkimi wodami, gdzie brzegi są porośnięte niewysoką roślinnością.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Owady wodne oraz lądowe, skorupiaki, robaki, pajęczaki, kijanki, małe ryby i mięczaki. Żeruje na płyciznach, wchodząc po brzuch do wody.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]
_I_IMG_9021.jpg)
Okres godowy
[edytuj | edytuj kod]- Toki
- Na tereny lęgowe wraca w marcu i kwietniu. W czasie toków głośno krzyczy, trzepie skrzydłami i wysoko podskakuje.
- Gniazdo
- W suchym miejscu na ziemi, na małej wysepce lub na wywyższeniu otoczonym wodą. Nie jest wybredny, jeśli chodzi o miejsce gniazdowania. Na wilgotnym podłożu gniazdo to dość wysoka budowla z wodnych roślin, a na suchym jamka z paroma kawałkami trzciny. Zwykle tworzy kolonie liczące kilkadziesiąt par.
Okres lęgowy
[edytuj | edytuj kod]- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4 jasnobrunatne jaja z ciemnymi plamkami. Na półkuli północnej lęgi rozpoczynają się w marcu, a na skrajnie północnych stanowiskach w maju. Na półkuli południowej – w lipcu–sierpniu.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 22–26 dni przez obydwoje rodziców.
- Pisklęta
- Młode krótko przebywają w gnieździe. Już wtedy widać u nich długie nogi. Szybko zaczynają pływać i pluskać się w płytkiej wodzie. W puchu mają piaskowoszary grzbiet z czarnymi prążkami i plamkami, a białawy brzuch. Pisklęta pierzą się i stają się lotne w wieku 30–35 dni. Przybór wód może być powodem nawet dość znacznych strat w liczebności młodych. Rodzice otaczają pisklęta troskliwą opieką, a w razie niebezpieczeństwa potrafią odważnie ich bronić, wrzeszcząc przeraźliwie na napastnika lub odciągając go od gniazda, udając osobniki kalekie. Na południe odlatują od sierpnia do września.
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN klasyfikuje szczudłaka jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[3]. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 450–780 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy; populacja europejska, według szacunków BirdLife International z 2015 roku, jest stabilna[3].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Himantopus himantopus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Pierce, R.J. & Kirwan, G.M.: Black-winged Stilt (Himantopus himantopus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
- ↑ a b c Himantopus himantopus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Recurvirostridae Bonaparte, 1831 – szczudłonogi - Stilts and Avocets (wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-08].
- ↑ szczudlak zwyczajny (Himantopus himantopus) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2019-09-26]. (pol.).
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 29. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2012. „Ornis Polonica”. 54, s. 109–150, 2013.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 308. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy – podgatunek nominatywny. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy – szczudłak białogłowy (H. h. leucocephalus). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy – szczudłak białobrewy (H. h. mexicanus), szczudłak hawajski (H. h. knudseni) i szczudłak obrożny (H. h. melanurus). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Himantopus himantopus (Szczudłak). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 15–18. ISBN 83-86564-43-1.