Szyb Krystyna
 nr rej. A/135/04 z 30 grudnia 2004[1]
| |
 Widok z południa (2009) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Zabrzańska 7 |
| Typ budynku |
wieża wyciągowa |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
inż. Becker z Gliwic |
| Inwestor |
Gräflich Schaffgotsche Werke G. m. b. H.[3] |
| Wysokość całkowita | |
| Rozpoczęcie budowy |
1927 |
| Ukończenie budowy |
1929 |
| Pierwszy właściciel |
Gräflich Schaffgotsche Werke |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel |
Multi Polymers S.A. |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°20′18,8″N 18°54′41,3″E/50,338556 18,911472
| |
Wieża wyciągowa szybu Krystyna (do 1945 roku niem. Förderturm Kaiser-Wilhelm-Schacht) – murowana[6], oparta na konstrukcji stalowej[7][3] wieża wyciągowa szybu Krystyna zlikwidowanej Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki z 1929 roku w Bytomiu-Szombierkach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[2][1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dwuprzedziałowy wydobywczy szyb Kaiser Wilhelm[3] powstał w latach 1870–1873 na potrzeby wówczas nowej kopalni węgla kamiennego Hohenzollern, która rozpoczęła wydobycie w 1873 roku[8][9]. Szyb został pogłębiony do 210 metrów w 1917, w 1920 roku sięgnął 340 metrów, a w 1928 jego głębokość wynosiła 510 metrów. Pierwotnie wieża wyciągowa szybu była murowaną ośmiobocznym budynkiem z cegły, miała wysokość około 17 metrów[3]. Była obsługiwana przez dwie maszyny parowe, określone już w 1928 roku jako dość stare; pomimo przestarzałego sprzętu udawało się osiągnąć wydobycie na poziomie 6000–8000 ton urobku dziennie. W celu zwiększenia efektywności wydobycia zarząd kopalni postanowił całkowicie przebudować budynek wieży szybowej[10] i zlikwidować stare maszyny parowe, zastępując je elektrycznymi[8].
Teren wokół szybu możliwy do wykorzystania pod budowę nowej wieży wyciągowej był mocno ograniczony przez inne zabudowania kopalniane. Wpłynęło to na wybór w 1927 roku stali[6] zamiast np. żelbetu (zastrzały zajęłyby zbyt wiele miejsca i wymagałyby większych fundamentów) jako materiału do wykonania konstrukcji nośnej nowej wieży. Stal została wybrana również ze względów ekonomicznych[11]. Architektem został inż. Becker z Gliwic[10].
Fundamenty o powierzchni 72,7 m² i przeciętnej grubości 3,40 metra (miejscami do 6 metrów) z betonu ubijanego zostały położone zimą 1927/1928 przez bytomską firmę Kaller & Stachnik. Stawianie ryglowanej nitowanej konstrukcji stalowej[8] według projektu firmy B. Walter, Gesellschaft für Ingenieurbau m. b. H. z Gliwic rozpoczęto w maju 1928 roku[12]. Fasada wykonana z cegły klinkierowej pochodzącej z kopalnianej cegielni została wykonana przez firmę P. Stasch z Bytomia-Karbu. Budowę wieży zakończono w 1929 roku[4], po 1 kwietnia[13]. Konstrukcję nośną o masie około 1300 ton wykonała firma Schüchtermann & KremerBaum A.-G. w Herne ze stali St 37. Elektryczne maszyny wyciągowe zostały wyprodukowane przez Brown, Boveri & Cie. A.-G. w Mannheim i Hutę Donnersmarcka z Zabrza. Urządzenia sygnałowe wykonała firma Siemens & Halske[14].
W 1945 roku kopalnia została znacjonalizowana i przemianowana na KWK Szombierki[4]. Po likwidacji kopalni Szombierki rozebrano część obiektów w 2000 roku[4], pozostawiono wieżę wyciągową szybu Ewa oraz budynek wieży wyciągowej szybu Krystyna[8]. Został on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2004 roku[1]. Przy szybach znajduje się duży podziemny schron przeciwlotniczy, który wpisano do gminnej ewidencji zabytków Bytomia w 2020 roku[15].
W 2008 roku właścicielem wieży zostało przedsiębiorstwo Armada Development SA[4], której właścicielem jest Michał Goli[16]. Planował on przekształcić wieżę według projektu bytomskich architektów z pracowni Medusa Group[16][17]. Obiekt miał być zaadaptowany na cele edukacyjno-rozrywkowe[18], miał powstać hotel i restauracja z punktem widokowym[19]. Na remont wieży planowano także pozyskać fundusze z Unii Europejskiej dla projektu „Centrum edukacyjno-naukowe Kopalnia Wiedzy”[20]. W 2021 roku wieża szybu Krystyna wraz z otoczeniem została wystawiona na sprzedaż za 3,9 mln zł[21].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Basztowa wieża przypominająca młot górniczy[4] jest złożona z prostopadłościennych brył trzonu i głowicy[8]. Symetryczny budynek zbudowano na planie prostokąta, został przekryty dwuspadowym dachem o niewielkim nachyleniu połaci, osadzony na stalowej konstrukcji[8]. Stalowa konstrukcja wieży wyciągowej jest niewidoczna z zewnątrz, bowiem fasada została wymurowana z nietynkowanej[8] cegły klinkierowej. Ambitny charakter konstrukcji nowej wieży w zamyśle twórców miał podkreślać układ pionowych linii, w jakie układają się pasy okien[6] (po jednym na węższej części trzonu i po dwóch na szerszej) flankowane lizenami, a na głowicy zaakcentowane ryzalitem[22].
Wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]W górnej części wieży znajdują się podlegające ochronie, zabytkowe pozostałości dwóch elektrycznych maszyn wyciągowych:
- maszyna wyciągowa przedziału zachodniego z 1928 roku[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 6,5 m[4]
- maszyna wyciągowa przedziału wschodniego z 1933 roku[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 7 m[4]
Podzespoły mechaniczne wyprodukowała firma Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke AG, zaś elektryczne – Brown Boveri & Cie AG Mannheim[14]. Obie maszyny były zasilane w układzie Leonarda.
Ponadto w wieży znajdowały się: suwnica o udźwigu 30000 kg oraz winda[4].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wieża podczas budowy -
Wieża przed II wojną światową, z lewej widoczna wieża szybu Kaiser Friedrich -
Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z północnego wschodu (2020) -
Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z południowego wschodu (2019) -
Widok od północnego wschodu z dawnego stadionu Szombierek Bytom (2020) -
Wieża nocą, widok z północnego zachodu (2019) -
Stalowa konstrukcja wewnętrzna wieży przy poziomie gruntu (2020) -
Dwuprzedziałowy trzon prowadniczy, widok od dołu (2020) -
Podłoga jednego z poziomów otaczających trzon (2020)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2011-06-21].
- ↑ a b ŚOT ↓.
- ↑ a b c d Walter 1929 ↓, s. 109.
- ↑ a b c d e f g h i toslask.pl ↓.
- ↑ Walter 1928 ↓, s. 18.
- ↑ a b c Walter 1928 ↓, s. 19.
- ↑ Walter 1928 ↓, s. 16–17.
- ↑ a b c d e f g h i Owczarek i inni 2012 ↓, s. 30.
- ↑ Jaros 1984 ↓.
- ↑ a b Walter 1928 ↓, s. 16.
- ↑ Walter 1928 ↓, s. 17.
- ↑ Walter 1929 ↓, s. 110.
- ↑ Walter 1929 ↓, s. 111.
- ↑ a b Walter 1929 ↓, s. 112.
- ↑ Schron przeciwlotniczy przy szybach Krystyna i Ewa w Bytomiu został zniszczony. [w:] nettg.pl [on-line]. 2021-11-16. [dostęp 2021-12-12].
- ↑ a b Marcin Nowak: Znamy wyniki. Szyb Krystyna przerobi Medusa. [w:] naszemiasto.pl śląskie [on-line]. Polska Press, 2009-04-07. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ Baw: Krystyna w objęciach Medusy. [w:] nettg.pl [on-line]. Wydawnictwo Górnicze, 2009-04-07. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ Magda Wójcicka (rozm.): Walka ze stereotypem miasta (rozmowa z Radosławem Nowakowskim, Prezesem Zarządu Armada Development S.A). [w:] Kompas Inwestycji [on-line]. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ Cztery cudy w Bytomiu. Biuro nieruchomości WGN. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ MCH: Krystynę czeka remont. [w:] Puls Biznesu [on-line]. 2010-04-13. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ 44 211 m², działka na sprzedaż - Bytom, śląskie - 62413485. [w:] otodom.pl [on-line]. [dostęp 2021-12-12].
- ↑ Owczarek i inni 2012 ↓, s. 31.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 101. ISBN 83-00-00648-6.
- Jacek Owczarek, Anna Syska, Ewa Caban, Małgorzata Szala, Justyna Szymańska: Wstępne sprawozdanie z inwentaryzacji obiektów przemysłowych w województwie śląskim. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2012-01.
- Szyb Krystyna. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2017-08-16].
- Szyb Krystyna w Bytomiu. toslask.pl, 2015-09-02. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-18)].
- P. Walter. Der Fördergerüstneubau Kaiser-Wilhelm-Schacht der Hohenzollerngrube. „Der Stahlbau: Beilage zur Zeitschrift Die Bautechnik”, 1928-04-20. (niem.).
- P. Walter. Der Fördergerüst-Neubau Kaiser-Wilhelm-Schacht der Hohenzollerngrube. „Der Stahlbau: Beilage zur Zeitschrift Die Bautechnik”, 1929-05-17. (niem.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Armada Development S.A: Szyb Krystyna. [dostęp 2011-06-30].