Trachyphrynium braunianum

*Trachyphrynium braunianum*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	marantowate
Rodzaj	Trachyphrynium
Gatunek	Trachyphrynium braunianum
	Nazwa systematyczna
	Trachyphrynium braunianum (K.Schum.) Baker; Fl. Trop. Afr. 7: 319 (1898)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Trachyphrynium braunianum (K.Schum.) Baker – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Trachyphrynium Benth. z rodziny marantowatych. Występuje w środkowej i zachodnio-środkowej Afryce.

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne o drewniejących, bambusowatych pędach, osiągających wysokość 4,5 metra^[4] (rzadziej więcej, do 10 metrów^[5]), tworzące gąszcz^[5].

Pędy: Pełzające kłącze^[4], silnie rozgałęzione^[5]. Łodygi wzniesione lub wspierane przez inne rośliny, w dolnym odcinku otoczone pochwą tworzoną przez zredukowany, łuskowaty liść (cataphyll), długości 21 cm, powyżej rozgałęzione i ulistnione^[5].

Liście: Ulistnienie dwurzędowe^[5]. Blaszki liściowe podługowato-eliptyczne, wielkości 5,5–20 × 2–10 cm, nieco asymetryczne, u nasady zaokrąglone lub sercowate, wierzchołkowo krótko zaostrzone, nagie^[5].

Kwiaty: Wyrastają w parach w zredukowanych wierzchotkach, zebranych w wyrastający wierzchołkowo na pędzie, kłosowaty kwiatostan, osiągający 20 cm długości, niekiedy rozgałęziony u nasady. Wierzchotki otoczone są podsadką długości 15–25 mm. Okwiat grzbiecisty, długości 2–2,5 cm, biały, niekiedy nieco różowo lub fioletowo zabarwiony. Przysadka pojedyncza, mięsista, długości ok. 2 mm. Listki okwiatu wolne, te wewnętrznego okółka zrośnięte w rurkę z trzema łatkami. Prątniczki i pręcik położone w dwóch okółkach, zrośnięte u nasady w rurkę zespoloną z rurką okwiatu. W zewnętrznym okółku obecne są dwa listkowate prątniczki. W wewnętrznym okółku obecne są dwa prątniczki, z czego jeden jest kapturkowaty z ostrogowatym wyrostkiem, oraz pręcik. Zalążnia dolna, brodawkowata, trójkomorowa^[5].

Owoce: Pomarańczowożółte, pękające torebki o średnicy około 1,5 cm, zawierające od jednego do trzech błyszczących, czarnych lub brązowawych nasion o średnicy ok. 7 mm, u nasady z brązowawobiałą osnówką^[5].

Biologia i ekologia

Rozwój: W Beninie kwitną w sierpniu i owocują od sierpnia do grudnia^[5].

Siedlisko: Gatunek ten występuje w lasach galeriowych lub formacjach zaroślowych, w pobliżu wody^[4], a także w wilgotnych lasach równikowych, lasach wtórnych i na porębach, na wysokości do 1200 m n.p.m.^[5]

Relacje międzygatunkowe: Roślina żywicielska rusałkowatych z gatunków Bicyclus ephorus, Charaxes lycurgus i Ch. zelica^[6].

Szympansy wykorzystują zwinięte liście tej rośliny do pozyskiwania wody zbierającej się w naturalnych otworach drzew^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n wynosi 22 i 24^[8].

Systematyka

Gatunek z monotypowego rodzaju Trachyphrynium z rodziny marantowatych (Marantaceae)^[3].

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od dodania greckiego słowa τραχύς (trachys – szorstki) do nazwy rodzaju Phrynium^[9].

Synonimy nomenklatoryczne^[3]

Hybophrynium braunianum K.Schum. in Bot. Jahrb. Syst. 15: 428 (1892) – bazonim

Synonimy taksonomiczne^[3]

Bamburanta arnoldiana L.Linden in Semaine Hort. 4: 463 (1900)

Znaczenie użytkowe

Rośliny lecznicze: Roślina wykorzystywana jest w tradycyjnej medycynie afrykańskiej. Sok z korzenia, często mieszany z sokiem innych marantowatych, podaje się w leczeniu zaburzeń psychicznych. Mieszaninę prażonego i sproszkowanego korzenia z solą i nasionami Aframomum melegueta wciera się w skaryfikację w leczeniu reumatyzmu. W Demokratycznej Republice Konga okład z liści stosuje się na stany zapalne, a podgrzane i rozdrobnione liście jako okład na wysuszone i popękane podeszwy stóp^[4]. W Ghanie młode pędy żuje się z orzechami koli jako afrodyzjak. W Nigerii korzeń i owoce wykorzystuje się jako składniki mieszanek wspomagających rozwój płodu, a osnówkę stosuje się w leczeniu kaszlu. W Kongo wywar z gałązek pije się na przepuklinę i bóle brzucha, a podgrzane i rozdrobnione liście stosuje się jako okład na wysuszone i popękane podeszwy stóp^[5].

Rośliny spożywcze: Owoce tej rośliny są jadalne^[4]. Baka spożywają prażone nasiona jako przekąskę. W Ghanie spożywa się osnówkę nasion^[5].

Rośliny włóknodajne: Liście wykorzystuje się do owijania chikwangue i soli morskiej. Łodygi są szeroko stosowane do wyplatania koszy, mat, sit, uli oraz pułapek na ryby i szczury, a także przy budowie domów^[4].

Inne zastosowania: W Ghanie nasiona wykorzystuje się do wyrobu koralików i naszyjników^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-17] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Paul Latham, Augustin Konda ku Mbuta: Useful plants of Kongo Central Province, Democratic Republic of Congo. Wyd. 2. T. 2. Salvation Army, s. 532. ISBN 978-0-9554208-7-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m M. Brink, E.G. Achigan-Dako: Plant resources of tropical Africa. T. 16: Fibres. Weikersheim: Margraf, 2012, s. 435–437. ISBN 978-92-9081-481-8.
↑ Global Biotic Interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. Ecological Informatics. [dostęp 2023-10-13].
↑ Julian Oliver Caldecott, Lera Miles: World atlas of great apes and their conservation. Berkeley: University of California Press, 2005, s. 69. ISBN 0-520-24633-0.
↑ Grit Winterfeld, Alexandra Ley, Matthias H. Hoffmann, Juraj Paule i inni. Dysploidy and polyploidy trigger strong variation of chromosome numbers in the prayer-plant family (Marantaceae). „Plant Systematics and Evolution”. 306 (2), 2020-04. DOI: 10.1007/s00606-020-01663-x.
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2012, s. 2696. ISBN 978-1-4822-5064-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-17] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-10-11]. (ang.).

[congo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Paul Latham, Augustin Konda ku Mbuta: Useful plants of Kongo Central Province, Democratic Republic of Congo. Wyd. 2. T. 2. Salvation Army, s. 532. ISBN 978-0-9554208-7-0.

[brink-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m M. Brink, E.G. Achigan-Dako: Plant resources of tropical Africa. T. 16: Fibres. Weikersheim: Margraf, 2012, s. 435–437. ISBN 978-92-9081-481-8.

[globi-6] Global Biotic Interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. Ecological Informatics. [dostęp 2023-10-13].

[szymp-7] Julian Oliver Caldecott, Lera Miles: World atlas of great apes and their conservation. Berkeley: University of California Press, 2005, s. 69. ISBN 0-520-24633-0.

[gen-8] Grit Winterfeld, Alexandra Ley, Matthias H. Hoffmann, Juraj Paule i inni. Dysploidy and polyploidy trigger strong variation of chromosome numbers in the prayer-plant family (Marantaceae). „Plant Systematics and Evolution”. 306 (2), 2020-04. DOI: 10.1007/s00606-020-01663-x.

[crcmed-9] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2012, s. 2696. ISBN 978-1-4822-5064-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]