Transformacja ustrojowa w Hiszpanii

Przejście do demokracji w Hiszpanii (la transición española) – okres w historii Hiszpanii od zakończenia dyktatury generała Francisco Franco do zwycięstwa Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE) w wyborach październikowych z 1982 roku. Niektórzy historycy uważają, że okres ten rozpoczął się wraz ze śmiercią Franco 20 listopada 1975 roku, inni natomiast, że jego początkiem jest koronacja Jana Karola I Hiszpańskiego, która miała miejsce dwa dni później. Przejście miało charakter pokojowy i było wynikiem porozumienia pomiędzy siłami politycznymi frankizmu i Opozycji Demokratycznej.

Kres rządów Caudillo w Hiszpanii

Francisco Franco u schyłku swojego życia w 1975r.

W roku 1969 wycieńczony chorobami Franco zdecydował wyznaczyć jako swojego następcę księcia Jana Karola z dynastii Burbonów. Wydawało się, że przyszły władca popiera ustrój prowadzony przez generała, w rzeczywistości jednak jeszcze przed jego śmiercią zaczął nawiązywać kontakty z reprezentantami opozycji oraz emigracji, którzy zamierzali wprowadzić w kraju reformy liberalne.

Początki demokracji

Jan Karol I Burbon

Śmierć generała Francisco Franco ukazała słabość systemu, który sam stworzył. Ideologia frankizmu nie zdołała przetrwać zmian ustrojowych po śmierci Franco. 22 listopada 1975 roku książę Jan Karol wstąpił na tron, przyrzekając jednocześnie wierność i lojalność przed Kortezami Ruchowi Narodowemu, ale od początku wykazywał chęci demokratycznych zmian w Hiszpanii. Przywódca komunistów Santiago Carrillo nazwał go Janem Karolem Krótkim (przewidywał szybki koniec monarchii hiszpańskiej). Ostatecznie przyznał się do swojej pomyłki, mówiąc, że bardziej odpowiedni byłby przydomek „podstępny”. Król kilka lat po koronacji powiedział:

Od początku wiedziałem, że monarchia hiszpańska musi być demokratyczna, nie wiedziałem natomiast jak to osiągnąć.

W grudniu 1975 roku władca wyznaczył Carlosa Ariasa Navarro nowym Przewodniczącym Rządu. Navarro był obecny w polityce już za czasów dyktatury i jego zadaniem było kontynuowanie dawnego ustroju. W skład jego rządu weszli zwolennicy reform m.in. Manuel Fraga Iribarne, José María de Areilza, Antonio Garrigues, czy demokrata Alfonso Osorio, jednak również znalazł się wojskowy popierający bezwarunkowo dawny ustrój - Fernando de Santiago. Sytuacja w kraju była niestabilna, organizowano liczne strajki (w styczniu 1976 około 6 tysięcy pracowników rozpoczęło protesty w Vitorii, podczas których starali się wywalczyć lepsze warunki pracy), działania terrorystyczne nabrały na sile (atak zbrojny z 9 maja z miasta Montejurra, działalność grup GRAPO, ETA).

1 lipca 1976 król wymusił na Navarro dymisję, przy tym oskarżając go o bycie niezdolnym do zrealizowania koniecznych reform politycznych i do skonfrontowania się z poważnymi problemami socjalnymi, które dręczyły kraj. Osiem miesięcy po koronacji Jan Karol I wyznaczył na stanowisko szefa rządu Adolfa Suáreza, który wcześniej przez 18 lat był członkiem Ruchu Narodowego (po śmierci dyktatora został nominowany na sekretarza generalnego organizacji). Decyzja ta spowodowała protesty sił politycznych lewicy, ale legalizując działalność związków zawodowych i partii politycznych Suárez zyskał popularność jako szef rządu. Nowy premier oparł swoją politykę na dwóch podstawowych założeniach: opracowaniu ustawy, która pomogłaby wprowadzić reformy polityczne i zorganizowaniu wyborów demokratycznych.

Adolfo Suárez

Ustawa o reformie politycznej (La ley para la Reforma Política) została opracowana we wrześniu 1976 roku przez Fernándeza Miranda. Był to dokument kluczowy dla powodzenia legalnego przejścia z dyktatury do ustroju demokratycznego. Nie precyzowała dokładnie, jak będzie wyglądać nowy system polityczny.

Umocnienie ustroju

Wybory powszechne z 15 czerwca 1977 roku były pierwszymi wolnymi wyborami, w których uczestniczyły partie polityczne, od zakończenia wojny domowej w Hiszpanii. Zwyciężyła Unia Demokratycznego Centrum (UCD), kierowana przez Suáreza (otrzymała 34% głosów). W głosowaniu wzięło udział około 18 milionów Hiszpanów. Rząd Suáreza zrobił krok w kierunku utworzenia instytucji autonomicznych. Konstytucja została zatwierdzona w grudniu 1978 roku i była rezultatem ogólnej zgody większości partii politycznych. Ustanawiała jako formę państwa monarchię parlamentarną dwuizbową, bazującą na pluralizmie politycznym, decentralizacji kraju. Konstytucja definiowała Hiszpanię jako państwo społeczne, demokratyczne, przywracała nie tylko tradycje liberalne, ale również republikańskie zawarte w konstytucji z 1931 roku.

Kolejne wybory zarządzono na marzec 1979, zwycięstwo ponownie odniosła partia urzędującego premiera. W tym okresie przyznano prawa regionom hiszpańskim. Z czasem partia Suáreza zaczęła tracić poparcie, w wyniku czego w wyborach przeprowadzonych 20 października 1982 roku wygrała PSOE, a nowym premierem został Felipe González.

Zobacz też

• Rewolucja goździków

Linki zewnętrzne

• Koronacja Jana Karola I
• Strona poświęcona transformacji ustrojowej w Hiszpanii
• Konstytucja z 1978. vespito.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-10)].
• Układy z Moncloa