Przejdź do zawartości

Trąbka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Trąbka
wł. tromba, ang. trumpet
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
423.233

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
Instrument dęty blaszany
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty

Trąbka (wł. tromba, skrót: tr.) – Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do których należą także: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Słowo trąbka (zdrobnienie od trąba), pochodzi z włoskiego tromba[1].

Trąbka jest instrumentem transponującym – jej najpopularniejszym strojem jest B, lecz występują także trąbki C (nie transponuje), D, Es, F lub A. Jest to związane z tradycją pochodzącą jeszcze z czasów, w których instrumenty dęte blaszane bez systemu wentyli wydawały tylko szereg tonów naturalnych, dlatego też występowały różne odmiany instrumentu, przeznaczone do grania w różnych tonacjach (z niewielką liczbą znaków przykluczowych). Trąbka w stroju B przyjęła się z powodu swego optymalnego brzmienia i wymagań technicznych, stawianych instrumentaliście pod względem zadęcia[2].

Skala instrumentu (zakres dźwięków): w zapisie od fis do c³, w brzmieniu od e do b². Jednak skala instrumentu zależna jest od predyspozycji i umiejętności grającego.

Oprócz najbardziej popularnych odmian trąbki używane są:

  • trąbka basowa – grająca o oktawę niżej;
  • trąbka piccolo – grająca o oktawę wyżej;
  • trąbka kieszonkowa (pocket trumpet) – instrument o rozmiarach zmniejszonych dzięki wielokrotnemu zwinięciu rury; ma gorsze walory brzmieniowe.

Instrumentami zewnętrznie podobnymi do trąbki, choć o odmiennej konstrukcji i pochodzeniu, są:

Typowa trąbka o stroju B

Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu, rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona kielichowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu (czarą). Zespół trzech zaworów (najczęściej tłoków) otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza, umożliwiając zmianę wysokości dźwięku. Trąbka wyposażona jest także w jeden lub więcej zaworów pozwalających na usuwanie gromadzącej się wilgoci (śliny grającego i skroplonej pary wodnej). Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi dźwięku g), ale także za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w dużej mierze zależne jest od techniki gry i może być łagodne i melodyjne bądź ostre i wibrujące. Charakterystyczna dla tego instrumentu jest duża siła dźwięku i donośność. Zastosowanie tłumików pozwala na zmianę siły i barwy dźwięku.

Istnieje również trąbka cyfrowa, umożliwiająca wydawanie z niej dźwięków innych niż dźwięk trąbki.

Trąbka piccolo z dwiema końcówkami (dłuższa dla stroju w A)

Wczesna trąbka (obecnie znana jako trąbka naturalna), wywodząca się z archaicznych instrumentów blaszanych, bardziej przypominała współczesny róg (waltornię) niż dzisiejszą trąbkę. Bez zaworów i o ograniczonych możliwościach technicznych, używana była do grania fanfar. Dopiero w XVII i XVIII wieku wypracowano technikę gry clarino. Polegała ona na używaniu wysokiego rejestru instrumentu. Technika clarino wykorzystywana była powszechnie w baroku. Gra na trąbce, niezwykle trudna i wymagająca znacznych umiejętności technicznych, stała się bardzo intratnym zawodem. Trębacze byli najlepiej opłacanymi instrumentalistami swych czasów. Nic zatem dziwnego, że gildie zrzeszające tych instrumentalistów stały się zamkniętymi klubami, do których z zasady dopuszczano potomków i krewnych muzyków z nich się wywodzących.

W drugiej połowie XVIII wieku znaczenie trąbki w muzyce zaczęło się zmniejszać. Mimo prób ulepszenia instrumentu nie osiągnięto znaczących rezultatów. Przetrwała zmiana kształtu ustnika na płytszy, co w pewnym stopniu ułatwiło grę w wyższych rejestrach. Inną próbą było skonstruowanie trąbki suwakowej, mającej tę samą zasadę działania, co puzon. Rozwiązało to problem wydobywania wszystkich dźwięków, lecz uczyniło trąbkę stosunkowo powolnym instrumentem, uniemożliwiając grę w szybkich tempach. Trąbka suwakowa sporadycznie używana jest do dziś. Inną próbą była poczyniona przez Antona Wieldigera w 1801 wyprodukowania trąbki z klapami na wzór klarnetu. Próba okazała się nieudana, jednak zaowocowała powstaniem jednego z najpopularniejszych koncertów trąbkowych – Koncertu na trąbkę Es-dur Josepha Haydna, który jest koncertem przeznaczonym właśnie na trąbkę klapową. Po wprowadzeniu klapek instrument okazał się niezdolny do wykonywania dźwięków w dostatecznie szerokim zakresie.

Współczesna trąbka znana jest w swej formie od 1813 roku, kiedy to wyposażono ją w zawory, co znacznie ułatwiło technikę gry i umożliwiło wydobycie wszystkich dźwięków chromatycznych w całej skali instrumentu. Niemniej odbiło się to na jakości dźwięku instrumentu, który stracił wiele ze swego blasku. Choć partię trąbki umieszczali w swych kompozycjach tacy kompozytorzy, jak Ludwig van Beethoven, Hector Berlioz, Gioacchino Rossini czy Igor Strawinski, trąbka nie wróciła do swej świetności z czasów clarino. Dopiero w latach czterdziestych XX wieku nastąpił renesans instrumentu za sprawą muzyków jazzowych.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Liliana Zganiacz-Mazur, Słowniczek muzyczny, Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Contra, 2004, ISBN 83-7215-333-7, OCLC 69293488 [dostęp 2020-02-14].
  2. Andrzej Chodkiewicz, Encyklopedia muzyki, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11390-1, OCLC 34128613 [dostęp 2020-02-14].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]