Ukwap dwupienny

Ukwap dwupienny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	ukwap
Gatunek	ukwap dwupienny
	Nazwa systematyczna
	Antennaria dioica (L.) Gaertn.; Fruct. Sem. Pl. 2: 410 (1791)
Synonimy
	Antennaria dioica var. australis Griseb.; Antennaria dioica var. borealis E.G.Camus; Antennaria dioica var. congesta DC.; Antennaria dioica var. discolor Rouy; Antennaria dioica var. gallica E.G.Camus; Antennaria dioica var. hyperborea (D.Don) DC.; Antennaria dioica f. ramosa Brenner; Antennaria foenina H.S.Pak; Antennaria hibernica Braun-Blanq.; Antennaria hyperborea D.Don; Antennaria insularis Greene; Antennaria insulensis H.S.Pak; Antennaria montana Gray; Antennaria montana var. lanata Gray; Antennaria montana var. rubra Gray; Antennaria nigritella H.S.Pak; Antennaria zosonia H.S.Pak; Chamaezelum dioicum (L.) Link; Cyttarium dioicum (L.) Peterm.; Gnaphalium boreale Turcz. ex DC.; Gnaphalium dioicum L.; Gnaphalium hyberboreum Winch ex DC.; Gnaphalium pes-cati Garsault; Margaritaria simplex Opiz;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ukwap dwupienny (Antennaria dioica (L.) Gaertn.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Rośnie w strefie umiarkowanej Europy i Azji od Hiszpanii i Irlandii po Wyspy Japońskie i Rosyjski Daleki Wschód^[3]. W Polsce rośnie na terenie całego kraju^[4]. Gatunek uprawiany jest jako roślina ozdobna.

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o wzniesionych, nierozgałęzionych łodygach o wysokości od kilku do 20 cm (rzadko do 35 cm), z długimi, płożącymi i gęsto ulistnionymi rozłogami^[5].
Liście: Dolne i na rozłogach łopatkowate lub odwrotnie jajowate, u nasady zwężone w ogonek, na wierzchołku tępe lub z krótkim ostrzem. Osiągają do 2 cm długości i 8 mm szerokości. Liście łodygowe wąsko lancetowate, także do 2 cm długości (ku szczytowi łodygi są coraz krótsze), ale tylko do 2 mm szerokości. Owłosienie liści jest zmienne – blaszki mogą być obustronnie srebrzystobiało, gęsto owłosione, mogą być owłosione jednostronnie (od spodu), lub mogą być nagie lub niemal nagie z obu stron^[5].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki, a te zebrane po 3–8 w szczytowe, baldachokształtne wiechy. Gatunek wyróżnia się rzadko występującą w rodzinie astrowatych dwupiennością; kwiaty męskie i żeńskie występują na różnych roślinach. Koszyczki żeńskie osiągają do 1 cm długości. Mają barwne listki okrywy koloru czerwono-różowego do srebrzystobiałego ułożone w 3–4 szeregach. Koszyczki z kwiatami męskimi są mniejsze (do 7 mm długości) i mają dwa szeregi listków okrywy. Dno koszyczków jest stożkowate, do 1 mm szerokie^[5].
Owoce: Niełupki z puchem kielichowym do 4 mm długości złożonym z włosków zazębionych brzegami, na szczycie rozszerzonych^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, chamefit. Kwitnie od maja do sierpnia. Rośnie w miejscach suchych i ubogich siedliskowo, na glebach ubogich w węglan wapnia, zarówno w formacjach trawiastych, krzewinkowych (na wrzosowiskach), jak i leśnych^[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Nardo-Callunetea^[6]. Liczba chromosomów 2n = 28^[7].

Zastosowanie

Rośliny tego gatunku uprawiane są jako ozdobne. Nadają się na rabaty kwiatowe i do ogrodów skalnych. Mogą być też roślinami okrywowymi. Wysuszone kwiatostany używane są do suchych bukietów^[8].

Uprawa

Roślina jest w pełni mrozoodporna (strefy mrozoodporności 5–9), może rosnąć w pełnym słońcu lub w półcieniu. Wymaga wilgotnej i przepuszczalnej gleby. Rozmnaża się przez nasiona lub podział^[8].

Oprócz typowej formy uprawiane są również odmiany ozdobne, np.^[8]:

'Rosea' o głęboko różowych koszyczkach kwiatowych
'Australis' o srebrzystoszarych łodygach i białych kwiatach

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Antennaria dioica (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-25] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e KrystynaK. Grodzińska KrystynaK., Antennaria Gaertn., Ukwap, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 164-173 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Antennaria dioica na Flora of China [dostęp 2014-01-17].
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Antennaria dioica (L.) Gaertn., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-25] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[grodz-5] KrystynaK. Grodzińska KrystynaK., Antennaria Gaertn., Ukwap, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 164-173 .

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[7] Antennaria dioica na Flora of China [dostęp 2014-01-17].

[botanica-8] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]