Ulica Bolesława Prusa we Wrocławiu
| Ołbin | |
 Widok z ul. Nowowiejskiej na północny odcinek ulicy Prusa; teren zielony po lewej nosi nazwę Skweru Ludzi ze znakiem „P” | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Długość |
1,4 km |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°07′09,9″N 17°03′08,2″E/51,119423 17,052275
| |
Ulica Bolesława Prusa we wrocławskim osiedlu Ołbin łączy dzisiejsze ulice Kilińskiego na południowym zachodzie z Daszyńskiego na północnym wschodzie. Całkowita jej długość wynosi niespełna 1,4 km.
tuż przed zburzeniem fortyfikacji[a]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Współczesny przebieg ulicy jest prawie identyczny z przebiegiem dawnej drogi Am Lehmdamm („Na Glinianej Grobli”). Grobla ta, wzmiankowana po raz pierwszy w 1309[b][1], zapobiegała podczas przyborów wód Odry zalaniu ziem leżących na północ od niej[c], należących do benedyktynów (potem norbertanów) z opactwa św. Wincentego na Ołbinie[1].
Zabudowania w okolicy tej grobli wzmiankowane były po raz pierwszy w roku 1458[2].
W XVIII wieku koryto płynącej wzdłuż tej grobli rzeki wykorzystano jako przeszkodę wodną w systemie fortyfikacji miasta przed północną linią murów. Po likwidacji fortyfikacji Wrocławia po wkroczeniu doń Francuzów w 1807 tutejsza odnoga Odry została odcięta i przez następne kilka dziesięcioleci – do lat 60. XIX w. – powoli wysychała[1]}, toteż zabudowania wzdłuż Lehmdamm niemal do końca XIX wieku stawiano wyłącznie po północnej stronie ulicy. Miejsce, gdzie znajdowały się stawy służące okolicznym mieszkańcom do prania odzieży[d] i podmokłe łąki na wschód od kościoła św. Michała (teren obecnego parku Stanisława Tołpy) pozostawiono niezabudowane, a dopiero w roku 1936 teren ten przecięty został ulicą (Adalbertstraße, dziś ul. Wyszyńskiego).
Na rogu dzisiejszych ulic Matejki i Prusa znajdowała się w połowie XIX wieku huta szkła; w 1879 na południowo-zachodnim końcu ulicy wybudowana została Königliche Gewerbe- und Oberrealschule – Królewska Szkoła Rzemiosła i Wyższa Szkoła Realna według projektu Roberta Mende (w 1904 dobudowano salę gimnastyczną dla tej szkoły według projektu Plüddemanna)[e]. Pod koniec XIX stulecia pojawiły się pierwsze zabudowania również na południowej pierzei ulicy; w latach 1901–1904 w kwartale pomiędzy dzisiejszymi ulicami Prusa, Rozbrat, Chemiczną i Górnickiego wybudowany został secesyjno-neoromański okazały gmach Królewskiej Szkoły Rzemiosł Budowlanych i Wyższej Szkoły Budowy Maszyn (Königliche Bau-Gewerk-Schule und Maschinen-Bau-Schule)[f][g]. Nieco dalej na wschód w kwartale narożnym Nowowiejskiej i Prusa (Am Waschteich – „Nad Stawem do Prania”) powstały w tym samym czasie neogotyckie gmachy szkół (męskiej w 1900, żeńskiej 1904) im. Pestalozziego według projektu Plüddemanna i Frobösego[h].
na budynek E-1 Politechniki
II wojna światowa oszczędziła – jak na warunki wrocławskie[i] – wrocławskie Przedmieście Odrzańskie[3][4], w tym większość zabudowań przy ulicy Prusa: zniszczone zostały tylko zabudowania w rejonie ul. Bema i Kilińskiego, w tym wspomniana wyżej Królewska Szkoła Rzemiosła z 1879 roku[j], oraz pojedyncze domy w pozostałej części ulicy, na których miejscu po wojnie zbudowano „plomby” oraz dwa punktowce wg projektu budynków przy ulicy Mikołaja Reja 4, 6, 8.
W okazałym czterokondygnacyjnym gmachu na południowej pierzei, przy ul. Prusa nr 9 (pomiędzy Ledóchowskiego a Barycką) znajdowała się po wojnie centrala telefoniczna obsługująca 20 tys. abonentów w tej części Wrocławia; początkowo były to urządzenia systemu Strowgera, potem (na początku lat 80.) na piętrze ustawiono nowocześniejsze, systemu Pentaconta. Centralę zlikwidowano ostatecznie z końcem lat 90. XX wieku, a budynek przekształcono w dom akademicki[5].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Widoczny na mapce pośrodku u góry obiekt opisany jako St. Michaelis to kościół św. Michała, a na prawo od niego widoczny jest akwen opisany jako Wasch Teich[d]; dziś jest to staw w parku Tołpy.
- ↑ Miasto otrzymało w tym roku prawo połowu ryb w Odrze na odcinku[6].
- ↑ Przerwanie tej grobli podczas wylewu Odry w 1501 spowodowało, że powódź sięgnęła aż do Psiego Pola[1]}.
- ↑ a b Nazwa Wasch Teich oznacza „staw do prania”.
- ↑ Szkoła ta uległa zniszczeniu podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 r.; miejsce, w którym stała to niezabudowany do dziś plac pomiędzy ul. Na Szańcach a Prusa.
- ↑ Zygmunt Antkowiak w swojej książce podaje, że wybudowano go w 1901 r.[7], tymczasem na elewacji budynków należących do tego kompleksu widnieją nieznacznie późniejsze daty ukończenia poszczególnych z nich, np. 1902[8], 1903[9] i 1904[8].
- ↑ Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 r. gmach służył jako magazyn żywności dla niemieckich obrońców miasta[7]. Po wojnie najpierw użytkowany przez Instytut Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, potem przez Politechnikę; do lat 80. XX wieku wspólna siedziba Instytutu Telekomunikacji i Akustyki (ITA), Wydziału Architektury oraz Instytutu Metrologii PWr. Około 1990 roku ITA wyprowadził się do nowego budynku przy ulicy Janiszewskiego[10]; obecnie gmach wykorzystywany jest głównie przez Wydział Architektury[11]; mieści się w nim też Katedra Metrologii Elektronicznej i Fotonicznej Politechniki Wrocławskiej[12].
- ↑ Dziś jest to szkoła podstawowa nr 1, a jej patronką jest od 1965 roku Maria Dąbrowska; w XIX/XX-wiecznym kompleksie szkolnym znajdują się obecnie także dwa przedszkola: nr 3 i nr 109.
- ↑ Oblężenie Festung Breslau spowodowało zrównanie z ziemią całych dzielnic miasta (np. Plac Grunwaldzki, osiedle Południe), zatem budynki, które tylko częściowo były spalone lub tylko częściowo zburzone – zazwyczaj odbudowywano.
- ↑ Na jej miejscu, w kwartale ulic Prusa, Świętokrzyskiej, Na Szańcach i Bema utworzony został po wojnie skwer, który uchwałą Rady Miejskiej[13] nazwano „Skwerem Skaczącej Gwiazdy”; nazwa ta nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś budowli fortyfikacyjnej, która przed jej rozbiórką na początku XIX wieku nosiła nazwę Springstern – „Skacząca Gwiazda”.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Encyklopedia Wrocławia 2000 ↓, s. 678.
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 207.
- ↑ Sielicki 2014 ↓, s. 116.
- ↑ Głowiński 2014 ↓, s. 180–181.
- ↑ Budynek przy Prusa 9 w portalu fotopolska.eu
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 206–207.
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 208.
- ↑ a b Zdjęcie w portalu fotopolska.eu: na wieży zegarowej daty: 1902 (po lewej) i 1904 (po prawej).
- ↑ Zdjęcie w portalu fotopolska.eu: napis nad oknami: Erbaut im Jahre 1903
- ↑ 60 lat Wydziału Elektroniki Politechniki Wrocławskiej. Politechnika Wrocławska, 2013-03-25. [dostęp 2023-01-28]. (pol.).
- ↑ Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej – kampus Prusa
- ↑ Katedra Metrologii Elektronicznej i Fotonicznej Politechniki Wrocławskiej
- ↑ Załącznik do uchwały Rady Miejskiej LVI/1728/2010 z 4.11.2010
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Encyklopedia Wrocławia. Wyd. I. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000, s. 678. ISBN 83-7023-749-5.
- Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Ossolineum, 1970, s. 206–208.
- Tomasz Sielicki: Prywatna i miejska – dwie zajezdnie tramwajowe na Przedmieściu Odrzańskim. W: Przedmieście Odrzańskie we Wrocławiu. Tomasz Głowiński, Halina Okólska (red.). Wrocław: Gajt i Muzeum Miejskie Wrocławia, 2014, s. 102–128, seria: Wrocław i jego przedmieścia. ISBN 978-83-62584-55-0. (pol.).
- Tomasz Głowiński: Działania wojenne na Przedmieściu Odrzańskim w czasie II wojny światowej. W: Przedmieście Odrzańskie we Wrocławiu. Tomasz Głowiński, Halina Okólska (red.). Wrocław: Gajt i Muzeum Miejskie Wrocławia, 2014, s. 172–181, seria: Wrocław i jego przedmieścia. ISBN 978-83-62584-55-0. (pol.).