Wiewióra dekańska

Wiewióra dekańska

Ratufa indica
(Erxleben, 1777)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	wiewióry
Rodzaj	wiewióra
Gatunek	wiewióra dekańska
Synonimy
Sciurus indicus Erxleben, 1777
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Wiewióra dekańska (Ratufa indica) – gatunek gryzonia z rodziny wiewiórkowatych (podrodzina Ratufinae). Po raz pierwszy został opisany przez walijskiego przyrodnika Thomasa Pennanta w 1771, lecz naukowiec nie nadał zwierzęciu nazwy naukowej. W 1777 naukowego opisu dokonał niemiecki przyrodnik Johann Christian Erxleben i nadał gatunkowi nazwę naukową Sciurus indicus. Typowa lokalizacja: Indie Wschodnie („in India orientali”); Bombaj, Indie. Do rodzaju Ratufa gatunek włączył brytyjski zoolog John Edward Gray w 1867. Wiewióra dekańska występuje w centralnej i południowej części Indii (na wysokości do ok. 180–2300 m n.p.m.), z wyłączeniem centralnych nizin. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia Sciurus indica w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern). Ratufa indica obejmuje 4 podgatunki.

Systematyka

Po raz pierwszy został opisany przez walijskiego przyrodnika Thomasa Pennanta w 1771, lecz naukowiec nie nadał zwierzęciu nazwy naukowej. W 1777 naukowego opisu dokonał niemiecki przyrodnik Johann Christian Erxleben w 1777 w publikacji „Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia”. Erxleben nadał gatunkowi nazwę naukową Sciurus indicus. Typowa lokalizacja: Indie Wschodnie („in India orientali”); Bombaj, Indie. Do rodzaju Ratufa gatunek włączył brytyjski zoolog John Edward Gray w 1867.

W obrębie gatunku Ratufa indica wyróżniane są 4 podgatunki:

• R. i. indica Erxleben, 1777 – Ghaty Zachodnie, południowa część dystryktu Mumbai, na zachodzie Indii,
• R. i. centnitis Ryley, 1913 – Ghaty Wschodnie, wyżyny centralnych i wschodnich Indii, w tym także w stanie Andhra Pradesh,
• R. i. dealbata Blanford, 1897 – w dystrykcie Dang, północna część dystryktu Mumbai, na zachodzie Indii,
• R. i. maxima Schreber, 1789 – najdalej wysunięte na południowy zachód tereny Indii.

Nazewnictwo

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” dla gatunku Ratufa indica zaproponowano nazwę wiewióra dekańska.

Kariotyp

Garnitur chromosomowy Ratufa indica tworzy 20 par autosomów i jedna para chromosomów płci (2n=42).

Budowa ciała

Wzór zębowy		I	C	P	M
20–22	=	1	0	1–2	3
		1	0	1	3

Część grzbietowa wiewióry dekańskiej jest wybarwiona na kolory: od jasnej rdzy przez bordo do czerń. Natomiast część brzuszna jest kremowobeżowa. Boki głowy są wybarwione na kolor od kremowego do jasnobrązowego z cienkim, ciemnym pionowym paskiem wzdłuż tylnego policzka. Między ciemieniem a karkiem przebiega jasny pas.

Formy kolorystyczne podgatunków:

• R. i. indica – charakteryzuje bordowy na głowie, tułowiu, bokach i ogonie, a ogon ma jasną końcówkę,
• R. i. centnitis – przednie kończyny i ramiona są wybarwiona na czarno, zaś kępki uszu, grzbiet, boki i tylne kończyny są w kolorze czerwonym,
• R. i. dealbata – ma bardzo blade futro z białym ogonem; czasami forma jest opisywaną jako albinistyczna,
• R. i. maxima – ma podobny kolor jak R. i. indica, ale ramiona, ogon i zad są czarne.

Wymiary Ratufa indica
(za: Koprowski, Goldstein, Bennett, Pereira Mendes, 2016)

	wymiar
długość tułowia z głową	340–450 mm
długość ogona	380–490 mm
masa ciała	900–2300 g

Tryb życia

Wiewióry dekańskie wiodą dzienny tryb życia. Zwierzęta używają gniazd głównie w nocy – opuszczają je o świcie i wracają o zmierzchu. Żerowanie zajmuje 40–60% czasu w porze dziennej. 20–30% dnia przeznaczane jest na odpoczynek (głównie w południe).

Rozród

Po ciąży trwającej 21–25 dni samica rodzi jedno młode. Matka karmi je przez okres 5–6 miesięcy, a młode zyskuje samodzielność po osiągnięciu wieku 8–10 miesięcy. Zdolność do rozrodu zwierzęta osiągają prawdopodobnie po 2 roku życia. Długość życia wiewiór dekańskich – 16 lat.

Rozmieszczenie geograficzne

Typowa lokalizacja: Indie Wschodnie („in India orientali”); Bombaj, Indie. Wiewióra dekańska występuje w centralnej i południowej części Indii (na wysokości do ok. 180–2300 m n.p.m.), z wyłączeniem centralnych nizin. Szczegóły lokalizacji poszczególnych podgatunków są zawarte w sekcji Systematyka.

Wiewióry dekańskie żerujące na owocach chlebowca różnolistnego

Ekologia

Wiewióra dekańska zasadniczo jest owocożercą, ale może także wykazywać ogólną roślinożerność, dzięki czemu może żerować na zróżnicowanym pokarmie roślinnym występującym na drzewach w różnorodnym lesie o sezonowej zmienności. W okresach, gdy występował niedobór owoców i nasion, 62% diety wiewióry stanowiły liście. W skład diety wiewióry dekańskiej mogą wchodzić liście, zioła części zielone krzewów, pąki, kwiaty, nektar, kora i soki drzew. Żeruje ona wyłącznie w baldachimie lasu, jedynie sporadycznie schodzi na ziemię, by zjadać opadłem owoce i nasiona. Zwierzę nie gromadzi zapasów na ziemi, ale niewielkie ilości nasion zachowuje w gnieździe.

Na wiewióry dekańskie polują makaki lwie, lamparty plamiste, kuny, puchacze jarzębate, orliki malajskie, wężojady czubate oraz wojowniki indyjskie.

Siedlisko

Wiewióra dekańska zasiedla zimozielone i półzimozielone lasy liściaste oraz niektóre nizinne lasy przybrzeżne Półwyspu Indyjskiego. Prawdopodobnie kluczowym wyznacznikiem dla siedliska wiewióry dekańskiej jest ciągłość baldachimu leśnego. Wiewióra wiedzie życie w baldachimie drzew, na wysokości około 20 m nad poziomem terenu. W górnej części baldachimu buduje gniazdo z długich gałązek. Wyściela je rozdrobnionymi liśćmi.

Ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia Ratufa indica w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern).