Wikipedia:Projekty szkolne i akademickie/Geografia i Historia Hiszpanii - realizowany 2012-2013 w I Liceum Ogólnokształcącego nr. 1 w Bydgoszczy/Grupa 2

Grupa 2: Industria

Przemysł w Hiszpanii – dział produkcji materialnej w Hiszpanii, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę, na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn.

SEAT - najbardziej rozpoznawalny produkt hiszpańskiego przemysłu motoryzacyjnego.

Do lat sześćdziesiątych dwudziestego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Proces industrializacji rozpoczął się tam zdecydowanie później niż w innych europejskich państwach. Dopiero w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku Hiszpania zaczęła nabierać cech kraju rozwiniętego gospodarczo. Jednakże rozwój przemysłowy nie objął jednakowo całego terytorium Półwyspu Iberyjskiego - niektóre regiony, takie jak Katalonia czy Kraj Basków, wdrożyły się w proces uprzemysłowienia w połowie wieku XIX. Z tego powodu, na początku wieku XX prezentowały już pewne zagęszczenie ośrodków przemysłowych, w czasie gdy na pozostałym obszarze kraju dominującą rolę wciąż odgrywało rolnictwo. W latach siedemdziesiątych XX wieku trudną już sytuację raczkującego przemysłu hiszpańskiego pogorszył kryzys naftowy.

Jednym z głównych problemów hiszpańskiego sektora przemysłowego był i jest nadal niedobór źródeł energii i surowców, masowo importowanych.

Wstąpienie Hiszpanii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w 1986 roku zobligowało rząd hiszpański do wprowadzenia szeregu reform dla podniesienia wydajności i konkurencyjności gospodarki.

Proces industrializacji Hiszpanii

Historia procesu uprzemysłowienia Hiszpanii wyjaśnia jej obecną dynamikę i cechy charakterystyczne. Proces ten rozpoczął się, ze stuletnim opóźnieniem względem innych krajów europejskich, w wieku XIX i dzieli się na cztery etapy:

• Początek: wiek XVIII i XIX

Aż do początków wieku XIX, rękodzielnictwo stanowiło główną aktywność przemysłową hiszpańskiej gospodarki. Małe, często rodzinne, warsztaty rękodzieła przekształciły się w pierwsze fabryki tekstylne w Katalonii, podczas gdy w Kraju Basków powstawały podwaliny dla dzisiejszego przemysłu metalurgicznego. Niejednolitość uprzemysłowienia kraju miała swoje przyczyny w nikłym zainteresowaniu burżuazji inwestycjami w przemysł, niskimi możliwościami finansowymi chłopstwa, braku wewnętrznego rynku zbytu oraz przewadze rolnictwa w gospodarce. Wyróżnić można także czynniki polityczne, takie jak: spowodowana wojną ze Stanami Zjednoczonymi utrata ostatnich kolonii amerykańskich w roku 1898, co wiązało się z utratą rynku zbytu i rosnącymi problemami finansowymi Królestwa Hiszpanii, wojna niepodległościowa i wojny karlistowskie, wyprzedawanie surowców krajom europejskim czy polityka wolnego handlu, która nie wymagała od zagranicznych sprzedawców płacenia podatków rządowi hiszpańskiemu.

• Lata 1830 - 1936

Rewolucji przemysłowej na przełomie XVIII i XIX wieku, przewodziła Anglia. Następnie proces uprzemysłowienia wprowadziły Niemcy i Francja. W Hiszpanii jednak rewolucja przemysłowa nie osiągnęła poziomu tych państw, ponieważ proces industrializacji nie był wyrównany ani w sektorach przemysłowych, ani w poszczególnych regionach kraju. Aż do początków XIX wieku aktywności przemysłowej Hiszpanii przewodziło rękodzieło. Pracę rękodzielniczą, której tajniki przekazywano z pokolenia na pokolenie, wykonywano w warsztatach lub prywatnych domach na wsiach oraz w większych miastach. Pracownie rzemieślnicze zapoczątkowały w Katalonii powstawanie pierwszych fabryk odzieżowych, podczas gdy w Kraju Basków umacniał się przemysł hutniczy. W konsekwencji, konstrukcje kolejowe i sektor finansowy zaczęły się tam intensywnie rozwijać, lecz rozwój ten nie rozprzestrzenił się na cały kraj.

Przestój w rolnictwie i nieudane inwestycje posiadaczy ziem, małe zainteresowanie ze strony mieszczaństwa, ograniczona zdolność nabywcza chłopów i brak powiązania z rynkiem zagranicznym, utrata kolonii i wybuchy wojen to aspekty społeczno-polityczne, które spowodowały opóźnienia w rozwoju oraz nierówne uprzemysłowienie Hiszpanii. Sektor rolny nie został uprzemysłowiony. Podczas gdy w Wielkiej Brytanii wzrastała produktywność, począwszy od reformy eksploatacji i własności co spowodowało wzrost kapitału właścicieli ziem i fabryk, w Hiszpanii posiadacze latyfundiów otrzymywali za nie czynsze, kultywowali uprawy według tradycyjnych systemów, które były niewydajne i nie przynosiły korzyści. Ich ograniczone aspiracje opierały się na naśladowaniu życia osób z wyższego stanu społecznego, przez co podejmowali działania mające na celu wprowadzenie kapitalizacji przemysłu.

Zdolność nabywcza chłopów była ograniczona do minimum, pozwalało im to jedynie na przeżycie, w wielu miejscach cyklicznie pojawiał się głód. W konsekwencji nieznaczna konsumpcja nie pozwalała na połączenie się rynku hiszpańskiego z rynkami zagranicznymi na Półwyspie Iberyjskim. Popyt został ograniczony, co spowodowało spadek zapotrzebowania na nowe fabryki produkujące określone produkty.

Utrata kolonii w Ameryce była ogromnym ciosem dla Hiszpanii. Utraciła wiele rentownych fabryk zasilających Skarb Państwa, przerwano również dostawę surowców naturalnych transportowanych z Ameryki na kontynent europejski.

Wojna o niepodległość oraz wojny między członkami ugrupowań rządowych spowodowały spadek urodzeń, zmniejszenie się liczby ludności, a także wywołały problemy o podłożu ekonomicznym, palenie pól uprawnych oraz fabryk, a także wyniszczenie hiszpańskiej sieci transportowej. Niektórzy przedsiębiorcy z Katalonii i Kraju Basków inwestowali swoje pieniądze w kupno maszyn i udoskonalenie fabryk. Nie było to wystarczające, nikogo też nie zaskakiwała nierówność przemysłowa wywołana przez tak wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Od początku roku 1900 gospodarka i przemysł w Hiszpanii zaczęły się powoli rozwijać. Pod koniec XIX wieku wprowadzono prawa ochronne skupione na fabrykach katalońskich i baskijskich, żeby chronić manufaktury hiszpańskie przed europejskimi. Spowodowało to wzrost cen produktów zagranicznych, dzięki czemu produkty krajowe stały się tańsze i chętniej kupowane, co w konsekwencji doprowadziło do poprawy sytuacji ekonomicznej kraju. Innym czynnikiem korzystnie wpływającym gospodarkę był wzrost liczby ludności, klientów i pracowników fabryk. Ułatwiło to inwestycje w przemysł ponieważ wzrastało znaczenie produktów regionalnych i krajowych, przez co ryzyko utracenia całego kapitału spadło do minimum. Podczas I wojny światowej państwa zaangażowane w konflikt poszukiwały produktów wytwarzanych w krajach neutralnych. Pozwoliło to Hiszpanii na eksportowanie sprzętu wojskowego, dzięki czemu skarbiec państwa znacznie się wzbogacił. Wojna miała również wpływ na modernizację fabryk i rozwój przemysłu. Pod koniec wojny państwa europejskie zaprzestały handlu z państwami neutralnymi, co wywołało kolejny kryzys ekonomiczny.

W latach 20 w Hiszpanii pojawiły się koncerny międzynarodowe (Nestlé, Standard Eléctrica), jednak znajdowały się w znacznej mniejszości i nie wpłynęły na procesy przemysłowe. Rolnictwo nadal było najważniejszym sektorem przemysłowym w kraju. Kryzys ekonomiczny z roku 1929 nie pogorszył sytuacji panującej w Hiszpanii. Wzrost przemysłu utrzymywał się na poziomie umiarkowanym, a światowa wydajność została ograniczona w porównaniu z innymi państwami europejskimi.

Umiar ekonomiczny wprowadzony w czasie Drugiej Republiki pozwolił na wzrost produkcji przemysłu, ale wojna domowa w Hiszpanii, rozpoczęta w 1936 roku, pozbawiła ludność nadziei na poprawę sytuacji ekonomicznej i odbudowę gospodarki kraju.

• Etap autarkiczny (1939-1957)

W etapie autarkicznym przemysłu hiszpańskiego, polityka państwa była zdominowana przez nacjonalizm ekonomiczny. Zaostrzony protekcjonizm zwiększył kontrole i interwencje przeprowadzane w sektorze publicznym w działalności ekonomicznej. W konsekwencji pojawił się monopol oraz podwyższono koszty, co wpłynęło na obniżenie jakości wykonywanych produktów. Ponadto wzrósł stopień atomizacji polityki zarządzania.

W 1939 roku powstał Narodowy Instytut Przemysłu (INI), który miał na celu walkę z monopolem i wspieranie samowystarczalności hiszpańskiej gospodarki. Dzięki Instytutowi powstało około 43 dużych przedsiębiorstw związanych z transportem, stoczniami i górnictwem.

W latach 50 autarkia zaczęła tracić na znaczeniu. Podpisanie traktatu z Unią Europejską w 1951 roku umożliwiło rozpoczęcie importu i eksportu. Przyczyniło się to do powolnego wzrostu produkcji, charakteryzującym się słabnięciem znaczenia sektorów podstawowych wobec wzrostu konsumpcji. W transformowanym przemyśle można wyróżnić trzy sektory. Dwa pierwsze – metalurgia i włókiennictwo – ogrywały największą rolę w gospodarce w tym okresie, natomiast trzeci sektor - chemiczny – dopiero się rozwijał. Najwięcej przedsiębiorstw powstawało w Kraju Basków, Madrycie, Barcelonie, Saragossie i Alicante. Dzięki wielu wzrostom i zróżnicowaniu przemysłu w okresie autarkicznym najwięcej korzyści czerpał Madryt, który oprócz rozwoju handlu lokalnego spowodowanego wzrostem liczby ludności, rozrósł się i rozwinął gospodarczo.

• Plan stabilizacyjny 1959 - 1975

Począwszy od roku 1959, w którym wszedł w życie Plan Stabilizacyjny, hiszpańska gospodarka przemysłowa zaczęła dorównywać rozwiniętym gospodarkom kapitalistycznym. Spowodowało to modernizację struktur i wzrost aktywności fabryk. Wprowadzenie tego planu pozwoliło na import maszyn, technologii i zasobów potrzebnych do modernizacji przemysłu i wzrostu produkcji. Na początku niektóre próby przystosowania się przedsiębiorstw do Planu Stabilizacyjnego oznaczały utraty miejsc pracy (np. w przemyśle tekstylnym), jednakże ludzie zostali skierowani do sektorów potrzebujących nowych pracowników. Potrzeba zatrudnienia nowych ludzi była zrekompensowana poprzez emigrację, która osiągnęła najwyższy poziom w latach sześćdziesiątych. Produktywność w tym okresie wzrosła w sposób spektakularny. Ponadto rozpowszechnił się eksport hiszpańskich produktów. Przemysły: metalurgiczny, chemiczny i sektor energetyczny stały się głównymi siłami napędowymi rozwoju i dały impuls do działania reszcie hiszpańskich sektorów przemysłowych. Jednocześnie wzrósł udział inwestycji zagranicznych, a rynek krajowy uległ zróżnicowaniu. Zdolność nabywcza Hiszpanów zwiększyła się, a co za tym idzie, wzrosło zapotrzebowanie na produkty wszelkiego typu. Polityka gospodarki przemysłowej została uregulowana w trzech kolejnych planach stabilizacyjnych (1964-1967, 1968- 1971, 1972- 1975), które wprowadziły planifikację przestrzeni przemysłowych. Państwo próbowało promować przemysł w regionach mniej opłacalnych, tworząc tam tereny „dogodne” do rozwoju. Niestety działania te nie przyniosły oczekiwanego skutku. Podczas tego okresu wskaźnik produkcji przemysłowej wzrósł czterokrotnie, niejednokrotnie przewyższając wskaźniki innych państw Europy Zachodniej. Rezultatem był wzrost zatrudnienia w sektorze przemysłowym.

• Kryzys przemysłowy 1975 – 1984

W tym okresie miał miejsce kryzys światowy, który w znaczący sposób dotknął również Hiszpanię. Nagły wzrost ceny baryłki ropy naftowej w roku 1973 sprawił, że kilkanaście miesięcy później koszt surowców i transportu drastycznie się zwiększył, co rozpoczęło globalny kryzys.

Cena ropy naftowej na przestrzeni lat

W roku 1975 Hiszpania zmieniła swój ustrój na demokratyczny. Chwiejność instytucyjna spowodowana tą sytuacją opóźniła wprowadzenie niezbędnych środków, które mogłyby przezwyciężyć kryzys. Kiedy nastąpiła światowa recesja, Hiszpania musiała zmierzyć się z problemem spowodowanym przez brak modernizacji technologii i struktury, który istniał nawet pomimo wysokiego wskaźnika uprzemysłowienia kraju. Przed zmniejszeniem ilości zleceń na produkty, pierwszym środkiem wprowadzonym przez przedsiębiorców była redukcja miejsc pracy. W ten sposób zatrudnienie w przemyśle obniżyło się do 28%, a wskaźnik bezrobocia do roku 1985 wzrósł do 21,9%. Sektor przemysłowy przestał być głównym źródłem wpływów hiszpańskiej gospodarki.

• Reindustrializacja od roku 1984

W lipcu 1984 rząd wprowadził Prawo Rekonwersji i Reindustrializacji, które umożliwiało przekształcenie przemysłu i przestrzeni przemysłowych. Celem było dostosowanie się do modeli europejskich w zakresie technologii, specjalizacji, produktywności i konkurencyjności. Polityka przystosowania się była modelem, z którego wcześniej skorzystały inne państwa wspólnotowe (Unii Europejskiej). Polegała na usprawnieniu określonych sektorów, w taki sposób, że szansę na przetrwanie miały tylko te przedsiębiorstwa, które były konkurencyjne na rynku europejskim. Z punktu widzenia sektorów, przemysłami, które najbardziej ucierpiały na wprowadzeniu Prawa Rekonwersji i Reindustrializacji były: przemysł hutniczy, stoczniowy, AGD, tekstylny, oraz produkcji części elektronicznych.

Innym ze środków, który został wprowadzony było stworzenie Stref Pilnej Reindustrializacji (hiszp. ZUR). Przez okres 3 lat na danych terenach wspierano instalację przedsiębiorstw tworzących stałe miejsca pracy, urozmaicano produkcję i promowano postęp technologiczny. Należy wyróżnić instytucje, które podczas reindustrializacji odgrywały fundamentalną rolę:

• Regiony autonomiczne wzięły na siebie odpowiedzialność za gospodarkę przemysłową i aktywnie uczestniczyły w rozwoju przedsiębiorstw na swoich terenach.
• Wstąpienie do Unii Europejskiej (1986) wprowadziło działalność instytucji, która utrzymywała stosunki gospodarcze i wyznaczyła normy. Jednocześnie zwiększyła się liczba inwestycji zagranicznych.

Rekonwersja dotknęła przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa, które utraciły płynność finansową poprzez upadek produkcji i wysokie koszty zwolnień pracowników. Przedsiębiorstwa te stanowiły 90% ogółu i zatrudniały 60% ludności pracującej w przemyśle.

• Przemysł hiszpański obecnie

Ulepszenia procesów i technik produkcji, już zmechanizowanej, pozwoliły na to, żeby produkty hiszpańskie były konkurencyjne, co umożliwiło ich eksport. Z jednej strony ilość inwestycji przemysłowych rosła, chociaż dla poprawy konkurencyjności wprowadzono nowe polityki, takie jak na przykład I+D (hiszp. Investigación y desarrollo - Prace badawczo-rozwojowe), oraz stworzono parki technologiczne. Jednakże inwestycja w I+D (1,12 % PKB w 2005r.) ciągle była poniżej średniej europejskiej (1,84% w tym samym roku). Koniecznością stało się zwiększenie ilości inwestycji na tym polu, aby zmniejszyć zależność od rynków zagranicznych.

Inwestycje zagraniczne były faworyzowane od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej i nie przestawały rosnąć aż do roku 2007. Ułatwienia fizyczne oraz inne zalety takie jak taryfy energetyczne na potrzeby przemysłu (paliwo, gaz i elektryczność), które były tańsze od tych unijnych sprawiły, że wkład zagraniczny wzrastał.

Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu jest instytucją, która zajmuje się polityką przemysłową kierowaną przez rząd Hiszpanii.

Charakter gospodarki przemysłowej zmienił się w ciągu ostatnich dekad. W latach 60 i 70, rządy europejskie utrzymywały, że kluczowy dla powodzenia gospodarki jest protekcjonizm. Jednakże dzisiaj polityka odizolowania jest uznawana za błędną, a liberalizacja jest tendencją dążącą do globalizacji rynku. W latach 90 dokonano sprzedaży przedsiębiorstw publicznych, lub tych ich części, które nie były opłacalne dla państwa. Kapitał prywatny zaczął być postrzegany jako konkurencyjny i rozwijający się.

Dzisiaj gospodarka przemysłowa Hiszpanii opiera się na innowacjach i ulepszeniach technologicznych wprowadzanych w przedsiębiorstwach, takich jak np. samowystarczalność firm w celu zapewnienia im konkurencyjności w przyszłości. Gospodarka przemysłowa stosowana jest w różnorodnych sektorach przemysłowych, faworyzując określone lokalizacje oraz regulując wpływ na środowisko naturalne.