Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Ojciec Goriot

Rycina na stronie tytułowej wydania Ojca Goriot z 1897, nieznanego autorstwa; opublikowane przez George Barrie & Son in Philadelphia.

Ojciec Goriot (fr.: Le Père Goriot) jest powieścią napisaną w 1835 przez francuskiego pisarza Honoriusza Balzaka, wchodzącą w skład częsci "Sceny z życia prywatnego" jego cyklu powieści Komedia ludzka. Akcja powieści jest osadzona w Paryżu w roku 1819. W fabule przeplatają się losy trzech bohaterów: zaślepionego miłością do swoich córek starca Goriota, tajemniczego kryminalisty ukrywającego się jako Vautrin i naiwnego studenta prawa Eugeniusza Rastignaka.

Powieść jest powszechnie uznawana za najważniejsze dokonanieBalzaka. Pierwotnie była wydawana we fragmentach podczas zimy 1834-35. W niej autor po raz pierwszy użył znacząco postaci, które wystąpiły w innych książkach. To technika, która wyróżnia twórczość Balzaka i czyni Komedię ludzką wyjątkową w jego dorobku. Powieść jest również uznanym przykładem jego realistycznego stylu, z użyciem drobnych szczegółów do nakreśleia postaci i podtekstu.

Opisane wydarzenia dzieją się podczas restauracji Burbonów, która wywowała głębokie przemiany w społeczeństwie francuskim. Walka jednostek o zapewnienie sobie miejsca w klasie wyższej jest w książce wszechobecna. Paryż jako miasto również wyciska piętno na bohaterach - zwłaszcza młodym Rastignaku, który dorastał na prowincji w południowej Francji. Balzac analizuje, poprzez postać Goriot oraz inne, istotę rodziny i małżeństwa, dostarczając pesymistyczne spojrzenie na te instytucje.

Ojciec Goriot spotkał się z mieszanym przyjęciem. Niektórzy krytycy pochwalali autora za jego kompleksowe ujecie postaci i wagę przywiązywaną do szczegółów. Inni potępiali go za zbytnie nagromadzenie opisów zepsucia i chciwości. Jako ulubiona książka Balzaka, szybko zdobyła szeroką popularność i zyskała liczne adaptacje teatralne i filmowe. Z niej wzięło się francuskie wyrazęnie "Rastignac", określające osobę gotową zdobyć się na wszystko by polepszyć swoją pozycję społeczną.

Tło

Tło historyczne

Fabuła Ojca Goriot rozpoczyna się w 1819 roku, wkrótc po porażce Napoleona pod Waterloo i przywróceniu na tron Francji dynastii Burbonów. W tamtym czasie wzrastało napięcie między arystokracją, przywróconą przez Ludwika XVIII, a burżuazją wykształconą podczas Rewolucji Przemysłowej. We Francji dochodziło do zaostrzenia kontrastów społecznych. Niższa klasa pogrążała się w przytłaczającej biedzie. Według niektórych szacunków, niemal trzy czwarte paryżan nie zarabiało 500-600 franków niezbędnych do zapewnienie minimalnego standardu życia. Jednocześnie sytuacja po przewrocie politycznym sprzyjała mobilności społecznej. Osiągnęła ona stopień, który był nie do pomyślenia wcześniej podczas ancien régime. Jednostki gotowe przystosować się do zasad panujących w nowym społeczeństwie mogły niekiedy wspiąć się na wysokie pozycje mimo skromnego pochodzenia, ku niezadowoleniu dotychczasowej warstwy bogaczy.

Tło literackie

Zanim Balzac rozpoczął pisanie Ojca Goriot w 1834, miał już na swoim koncie kilka opublikowanych pozycji, między innymi cykl wydanych pod pseudonimem podrzędnych powiastek. Pierwszą powieść pod swoim nazwiskiem - "Szuanie" - wydał w 1829. Następne publikacje to Ludwik Lambert (1832), Pułkownik Chabert (1832) i Jaszczur (1831). W tym okresie czasu Balzac rozpoczął plany nad zorganizowaniem swoich prac w cykl powieści podzielony na części odpowiadające różnym aspektom życia we Francji na początku XIX w. Nadał mu nazwę Komedia ludzka.

Francuski przestępca Eugène-François Vidocq był inspiracją dla postaci Vautrin z Ojca Goriot.

Jednym z tych aspektów, który fascynował Balzaca, było zbrodnicze życie. Zimą 1828-29 Eugene-François Vidocq opublikował swoje wspomnienia opisujące przestępstwa, których się dopuścił zanim rozpoczął pracę w służbie policyjnej. Balzac spotkał Vidocq'a w kwietniu 1834 i użył go jako prototypu dla postaci Vautrina, której planował użyć w nowej powieści.

Pisanie i publikacja

Latem 1834 Balzac rozpoczął pracę nad tragiczną historią o ojcu odrzuconym przez swoje córki. Zapiski z jego dziennika zawierają kilka nieodatowanych linijek na temat fabuły - "Temat Starego Goriota - Dobry człowiek - średniej klasy pensjonat - 600 franków dochodu - zrujnował się dla swoich córek mających po 50000 franków dochodu - umiera jak pies." Pierwszy szkic Ojca Goriot napisał jesienią w 40 dni. Był on publikowany w odcinkach w Revue de Paris od grudnia do lutego. Jako powieść Ojciec Goriot został wydany w marcu 1835 przez dom wydawniczy Werdet. Druga edycja miała miejsce w maju. Najczęściej wznawane trzecie wydanie opublikował Charpentier w 1839. Balzac, jak miał w zwyczaju, czynił liczne notatki na korektach otrzymanych od wydawców, dlatego późniejsze wydania jego powieści często znacznie różniły się od najwcześniejszych. W przypadku Ojca Goriot, zmienił kilka postaci w osoby z innych powieści, które napisał i dodał nowe akapity zapełnione szczegółami.

Postać Eugeniusza Rastignaka wystąpiła jako starzec we wczesnej filozoficzno-fastycznej powieści Balzaca Jaszczur. Podczas pisania pierwszego szkicu Ojca Goriot, Balzac nazwał bohatera "Massiac", szybko potem zdecydował jednak użyć postaci z Jaszczura. Inne postacie były zmienione w podobny sposób. Było to jego pierwsze zaplanowane użycie powtarzających się postaci, praktyka której ?złożoność i regularność występowania? stały się charakterystyczne dla powieści pisarza.

W 1843 Balzac umieścił Ojca Goriot w części Komedii ludzkiej zatrytułowanej Sceny z życia paryskiego (Scènes de la vie parisienne). Krótko potem z powodu mocnego skupienia na prywatnym życiu bohaterów, przeklasyfikował książkę do częsci Sceny z życia prywatnego (Scènes de la vie privée). Te kategorie i ich zawartość były wysiłkami mającymi na celu stworzenie dzieła, który byłoby "opisujące całe społęczeństwo, zarysowujące je w jego ogromnej wrzawie". Chociaż w tym czasie miał przygotowane tylko poprzedzające Komedię ludzką Studia obyczajowe (Études de Mœurs), Balzac starannie rozważał miejsce każdego dzieła w projekcie i często modyfikował jego strukturę.

Treść utworu

Powieść rozpoczyna się rozbudowanym opisem Maison Vauquer, pensjonatu mieszczącego się przy paryskiej ulicy Neuve-Sainte-Geneviève, prowadzonego przez wdowę Madame Vaquer. Wśród jego mieszkańców znajdują się: student prawa Eugeniusz de Rastignac, tajemniczy propagandzista Vautrin i emerytowany producent makaronu Jan Joachim Goriot. Ten starszy mężczyzna często jest ofiarą żartów ze strony innych mieszkańców pensjonatu, którzy szybko odkrywają, że zbankruntował on by wesprzeć swoje dwie dobrze wydane za mąż córki.

Rastignaka, który przeprowadził się do paryża z południa Francji, pociąga klasa wyższa. Ma problemy z dopasowaniem się do niej, ale jest prowadzony przez swoją kuzynkę, Madame de Beauséant. Rastignac zdobywa względy jednej z córek Goriot, Delfiny. W międzyczasie Vautrin próbuje przekonać go do zdobycia panny Wiktoryny, której dostęp do rodzinnej fortuny blokuje jedynie brat. Proponuje Rastignacowi otwarcie drogi przez zabicie brata w pojedynku.

Rastignac odmawia wzięcia udziału w realizacji planu, ale wysłuchuje lekcji Vautrin na temat realpolitik wyższej warstwy. Wkrótce potem mieszkańcy pensjonatu odkrywają, że Vautrin to poszukiwany przez policję mistrz zbrodni znany jako Trompe-la-Mort - Ołży-śmierć. Goriot, przeciwny tyrańskiej kontroli jaką mąż sprawuje nad jedną z jego córek, sprzyja zainteresowanemu nią Rastignakowi. Wkrótce odkrywa, że nie może mu pomóc. Jego druga córka, Anastazja, informuje go że wyprzedawała rodzinną biżuterię aby spłacić długi kochanka. Wtedy stary człowiek przepełniony zgryzotą z poczucia własnej niemocy doznaje udaru mózgu.

Vautrin aranżuje zabicie brata Wiktoryny w pojedynku. Wkrótce potem zostaje schwytany przez policję. Ani Delfina ani Anastazja nie odwiedzają ojca przy łożu śmierci. Przed śmiercią Goriot wpada w gniew widząc brak szacunku, jaki mu okazują. Na jego pogrzeb przybywa jedynie Rastignac, służący Krzysztof i dwie płaczki. Po krótkiej ceremonii Rastignac rzuca Paryzowi wyzwanie "À nous deux, maintenant!" ("Teraz się spróbujemy!" [tu przypis do pl tłumaczenia]).

Styl

Styl Balzaka w Ojcu Goriot niesie znamiona wpływu amerykańskiego powieściopisarza Jamesa Fenimore'a Coopera i szkockiego pisarza Waltera Scotta. W wyobrażeniach Coopera o pierwotnych mieszkańcach Ameryki Balzac dojrzał ludzkie barbarzyństwo które przetrwało próby ucywilizowania. W przemowie do drugiego wydania w 1835 Balzac pisze że tytułowy Goriot - który dorobił się fortuny sprzedając makaron podczas epidemii głodu - był "Illinoisem przemysłu mącznego" i "Huronim rynku zboża". Vautrin określa Paryż jako "las Nowego Świata gdzie dwadzieścia brutalnych plemion zderza się ze sobą" - kolejna oznaka wpływu Coopera.

Twórczość Scotta także oddziałała mocno na Balzaca, zwłaszcza jeśli chodzi o zastosowanie faktycznych zdarzeń z historii jako tła powieści. Chociaż historia nie jest głównym tematem w Ojcu Goriot, epoka ponapoleońska jest ważnym kontekstem, a drobiazgowe użycie przez Balzaca szczegółów pokazuje wpływ Scotta. We wprowadzeniu do Komedii ludzkiej z 1842 Balzac chwali Scotta jako "współczesnego trubadura", który "ożywił [literaturę] duchem przeszłości". W tym samym czasie Balzac oskarżył szkockiego pisarza za romantyzowanie historii i próbował odznaczyć swoje prace bardziej zrónoważoną wizją ludzkiej natury.

Wydanie dzieł Balzaka z 1901, zawierające Ojca Goriot

Chociaż powieść często jest opisywana jako "zagadkowa", nie jest przykładem powieści kryminalnej ani detektywistyczniej. Zamiast tego centralna ?intryga? jest początkiem cierpień i skłania do nietypowych zachowań. Postacie pojawiają się we fragmentach, z krótką sceną zawierającą drobne wskazówki na temat ich tożsamości. Przykładowo Vautrin wślizguje się i wyślizguje z fabuły - oferując rady Rastignakowi, wyśmiewając Goriot, wręczająć łapówkę służącemu Krzysztofowi by być wpuszczonym po godzinach - zanim zostaje wyjawione, że jest kryminalistą. Tego wzoru postaci pojawiających się i znikających jakby przed lustrem Balzac używał powszechnie w 'Komedii ludzkiej'.

Ojciec Goriot jest również okreslany jako bildungsroman, gdzie naiwna młoda osoba dojrzewa ucząc się sposobów postępowania w świecie. Rastignac jest instruowany przez Vautrina, Madame de Bauséant, Goriot i innych o prawdzie na temat paryskiego społeczeństwa i wymogów na drodze do sukcesu. Jako everyman początkowo czuje odrazę do okropnych realiów kryjących sie pod pozłacaną grą pozorów społecznych, jednak ostatecznie przystaje na nie. Odsuwając na bok swój pierwotny cel ukończenia studiów prawniczych, włącza się w pościg za pieniędzmi i kobietami jako narzędźmi do osiągnięcia awansu społecznego. W pewien sposób odbija się tu własna edukacja społeczna Balzaca i jego niesmak, którego nabrał wobec prawa po trzech latach studiowania go.

Powtarzające się postacie

Ojciec Goriot zaznacza się jako ważny, wczesny przykład użycia cechy wyróżniającej twórczość Balzaca - potarzających się bohaterów. Postacie z wcześniejszych powieści pojawiają się w późniejszych pracach, zwykle podczas znacznie odmiennego okresu życia. Zadowolony efektem osiągniętem przez ponowne przywołanie Rastignaka, Balzac zawarł w pierwszym wydaniu Ojca Goriot 23 powtórzone postacie. Podczas poprawek do dalszych wydań ta liczba wzrosła do 48. Chociaż Balzac użył tej techniki już wcześniej, postacie zawsze pojawiały się ponownie w pomniejszych rolach, jako niemal identyczne wersje tych samych ludzi. ?Obecność Rastignaca po raz pierwszy w twórczości Balzaca ujawnia toczącą się w tle historię, podczas której postać się rozwija.?

Balzac eksperymentował z tą metodą w ciągu 30 lat pracy nad Komedią ludzką. Umożliwiło to głęboką charakteryzację postaci przez wykroczenie poza prostą narrację i dialog. "Kiedy postać powraca", pisze krytyk Samuel Rogers, "nie zjawia się znikąd; przybywa ze swego prywatnego życia, którego biegu przez pewną przerwę nie mogliśmy śledzić". Chociaż złożoność żyć bohaterów musiała nieuchronnie doprowadzić Balzaka do błędów w chronologii i pewnych niekonsekwencji, te uchybienia są drobne w całościowym zakresie projektu. Dla czytelników częściej problemem jest ogromna ilość ludzi występujących w świecie Balzaca i poczucie pozbawienia postaci ważnego dla nich kontekstu. Autor powieści detektywistycznych Arthur Conan Doyle powiedział że nigdy nie próbował czytać Balzaca, bo "nie wiedział gdzie zacząć".

Ten wzorzec ponownego użycia bohaterów miał następstwa dla fabuły Ojca Goriot. Baron de Nucingen występuje ponownie w Banku Nucingena (1837). Wychodzi wtedy na jaw, że romans jego żony z Rastignakiem był zaplanowany i sterowany przez samego barona. Ten nowy szczegół rzuca poważne światło na postępowanie wszystkich trzech postaci na kartach Ojca Goriot. Jest uzupełnienieniem rozwoju ich historii w późniejszej powieści.

Realizm

Balzac stworzył drobiazgowy, wypełniony szczegółami opis Maison Vauquer, jego mieszkańców i otaczającego świata. Ta technika zapewniła mu tytuł ojca powieści realistycznych. Detale są skupione głównie na opisie nędzy pensjonariuszy. O wiele mniej złożone są opisy bogatszych domów. Do pokoi Madame de Beauséant są opisane jedynie skąpo, a rodzina Nucingenów żyje w domu tylko krótko naszkicowanym.

Na początku powieści Balzac oznajmia po angielsku "All is true". Chociaż postacie i sytuacje są fikcyjne, zawarte szczegóły i ich wierność realiom życia w ówczesnym Paryżu wiarygodnie oddają świat Maison Vauquer. Rue Neuve-Sainte-Geneviève (gdzie mieści się budynek) prezentuje "ponury wygląd domów, sugestię do więzienia między wysokimi murami ogrodów". Wnętrze budynku jest starannie opisane, od zaniedbanego salonu ("nothing can be more depressing" - [cyt z książki + przpis]), do okrywających ściany przedstawień uczt ("papers that a little suburban tavern would have disdained") - ironiczna dekoracja w domu znanym z marnego jedzenia. Balzac zawdzięczał ten drugi szczegół obeznaniu jego przyjaciela Hiacynta de Latouche, który miał doświadczenie w tapetowaniu. Budynek jest określony nawet przez swój odpychający zapach, charakterystyczny dla podrzędnego pensjonatu.

Tematyka

Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII stworzyła prawną strukturę zdominowaną przez bogactwo i jest kontekstem dla poczynań Rastignaka w Ojcu Goriot.

Uwarstwienie społeczne

Jednym z głównych tematów w Ojcu Goriot jest analiza systemu klas społecznych i dróg awansu społecznego. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII ustanowiła "prawne państwo", które przyznawało prawo głosu tylko małej grupie najbogatszych obywateli. Wysiłki Rastignaca w celu zapewnienia sobie statusu są wiec nie tylko dowodem jego osobistych ambicji, ale pragnienia wzięcia aktywnego udziału w życiu politycznym. Rastignac i bohaterowie Scotta uosabiają swoimi wypowiedziami i czynami Zeitgeist czasu, w którym żył.

Przez jego osobę i narrację, Balzac obnaża darwinizm społeczny. W szczególnie bezceremonialnej mowie, Madame de Beauséant mówi Rastignakowi:

Im zimniej będziesz obliczał, tym dalej zajdziesz. Uderzaj bez litości, będą się ciebie bali. Bierz mężczyzn i kobiety jedynie za konie pocztowe, choćby miały paść na stacji, dojdziesz w ten sposób do celu. Pojmujesz, nie będziesz niczym w tym świecie, jeśli nie znajdziesz kobiety, która by się tobą zajęła. Musi być młoda, bogata, wytworna. Ale jeżeli masz prawdziwe uczucie, ukryj je jak skarb; nie pozwól się go nigdy domyślić, byłbyś zgubiony. Nie byłbyś już katem, stałbyś się ofiarą. Jeśli kiedykolwiek pokochasz, strzeż pilnie tego sekretu."

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Takie stanowisko jest rozszerzone przez Vautrin, który mówi Rastignakowi: "Tajemnicą wielkich fortun bez jawnego źródła jest zawsze jakaś zbrodnia, zapomniana, bo wykonano ją schludnie". To zdanie było często - i w pewien sposób niewłaściwie - parafrazowane jako "Za wielką fortuną zawsze stoi wielka zbrodnia".

Wpływ Paryża

Reprezentaci uwarstwienia społecznego w powieści są specyficzni dla Paryża, prawdopodobnie ?najgęściej zaludnionego? miasta Europy w tamtym czasie. Rastignac nieustannie przemieszcza się między jedynie kilkoma miejscami, dzięki temu czytelnik jest zabierany w niezmiernie różne światy, wyróżniające się głównie klasą, do której należą jego mieszkańcy. Paryż podczas restauracji Burbonów był podzielony na odrębne części. Trzy z nich odgrywają ważną rolę w Ojcu Goriot: arystokratyczny obszar wokół Bulwaru Saint-Germain, od niedawna eskluzywne okolice Rue de la Chaussée-d'Antin oraz podniszczony rejon na wschodnim zboczu Góry Świętej Genowefy.

Te dzielnice służą Rastignakowi jako mikroświaty, które pragnie opanować. Vautrin tymczasem działa potajemnie, poruszając się między nimi niepostrzeżenie. Rastignac, jako naiwny młody człowiek z prowincji, poszukuje w tych światach nowego domu. Paryż daje mu szansę na zapomnienie obrazu odległej rodziny i przeobrażenie się w ?na podobieństwo bezwzględnego miasta?. Jego miejski exodus jest podobny do dopkonanego przez wielu ludzi, którzy przenieśli się do francuskiej stolicy, podwajając jej populację między 1800 a 1830. Budowa powieści ma więc nierozerwalny związek z miastem w którym jest osadzona jej akcja. "Paryż", wyjaśnia krytyk Peter Brooks, "ze swoją niepokojącą obecnością nadaje powieści jej szczególny wyraz".

Rozkład moralny

Rastignac, Vautrin i Goriot reprezentują jednostki zepsute przez ich żądze. W swoim spragnieniu awansu, Rastignac został przyrównany do Fausta, z Vautrin jako Mefistofe lesem. Krytyk Pierre Barbéris nazywa wykład Vautrin dany Rastignakowi "jednym z najświetniejszych fragmentów Komedii ludzkiej i niewątpliwie całej literatury światowej". Gwałtowne zmiany w społeczeństwie francuskim zapewniły Vautrin pole działania dla opracowania ideologii opartej wyłącznie na rozwoju osobistym. Zachęca on Rastignaca do pójścia w jego ślady.

Jendak to struktura społeczna ostatecznie przytłacza duszę Rastignaka - Vautrin jedynie objaśnia metody i przyczyny. Chociaż Rastignac odrzuca ofertę Vautrina dotyczącą zabójstwa, ulega brutalnym zasadom na których opiera się elita społeczeństwa. Przy końcu powieści, mówi Bianchonowi: "Ja jestem w piekle i muszę w nim pozostać." [przypis do pl tlumaczenia]

Podczas gdy Rastignac pragnie bogactwa i statusu społecznego, Goriot tęskni jedynie za miłością swoich córek - jest to tęsknota granicząca z bałwochwalstwem. Jego córki są szczęśliwe biorąc od niego pieniądze, ?bo jest to burżuazyjne bogacwo osiagnięte przez handel, a nie arystokratyczną akumulację pierwotną?, ale chcą widzieć się z nim tylko na osobności. Nawet gdy Goriot jest już na skraju śmierci pod koniec książki, sprzedaje swoje ostatnie własności dla sfinansowania potrzeb córek.

Relacje rodzinne

Relacje między członkami rodziny podążają w książce dwoma schematami: więzi małżeńskie służą głównie jako makiawelistyczny środek do zdobycia zaszczytów i środków finansowych, podczas gdy zobowiązania starszego pokolenia wobec młodszego przyjmuje formę poświęcenia i wyzbycia się aż do własnego niedostatku. Delfina jest uwięziona w pozbawionym miłości małżeństwie z Baronem Nucingenem, bankiera ze talentem do interesów. Jest on świadomy pozamałżeńskich romansów żony i używa ich jako środka do wymuszania od niej pieniędzy. Zaś mąż Anastazji, Hrabia de Restaud, mniej troszczy się o nieprawe dzieci żony niż o biżuterię, którą ta sprzedaje, by utrzymać kochanka. De Restaud naciąga ją, Rastignac jednak dowiaduje się, że to dość popularna praktyka w Paryżu. Takie przedstawienie małżeństwa jako narzędzia władzy odzwierciedla szorstką rzeczywistość niestałych struktur społecznych tamtych czasów.

Balzac został oskarżony o splagiatowanie sztuki Szekspira Król Lear z powodu podobieństwa postaci córek Goriot, Anastazji i Delfiny, do dzieci Leara, Goneryli i Regany (przedstawione tu na obrazie Edwina Austina Abbeya z 1902).

Rodzice za to oddają się nieskończenie swoim dzieciom. Goriot poświęca wszystko dla swoich córek. Balzac przypisuje mu w powieści tytuł "Ojca ojcostwa" za jego stałe cierpienia z powodu dzieci. To że zapominają o nim, zagubione w pogoni za statusem społecznym, tylko zwiększa jego cierpienia. Koniec książki zawiera kontrast między czasem spędzonym przez Goriot na łożu śmierci a uroczystym balem organizowanym przed Madame de Beauséant z udziałem jego córek i Rastignaka. Jest to sugestia istnienia zasadniczego rozłamu między społeczeństwem a rodziną.

Zdrada córek Goriota jest często porównywana do tej popełnionej przez postacie Króla Lera Szekspira. Balzac został nawet oskarżony o plagiat, kiedy powieść została wydana po raz pierwszy. Roztrząsając te podobieństwa, krytyk George Saintsbury stwierdza, że córki Goriot to "niewątpliwe ojcobójczynie, tak jak [córki Lira] Goneryla i Regana". Jak wskazuje Herbet J. Hunt w swojej książce "Komedia ludzka Balzaka", historia Goriot jest jednak w pewien sposób tragiczniejsza, bo "miał Reganę i Gonerylę, ale żadnej Kordelii".

Rodzina Rastignaka również w dużym stopniu poświęca się dla niego. Pewny, że nie osiągnie znaczącej pozycji w Paryżu bez wystawnego trybu życia, pisze do rodziny i prosi ją o przesłanie mu pieniędzy: "Droga mamo, sprzedaj kilka starych klejnotów, odkupię Ci je rychło". Członkowie rodziny spełniają jego prośby, lecz chociaż nie jest to opisane bezpośrednio w powieści, w efekcie przeżywają poważne trudności. Nieobecni podczas jego pobytu w Paryżu, stają się mimo swego poświęcenia jeszcze odleglejsi. Goriot i Vautrin oferują ze swojej strony iście ojcowską pomoc, ale na końcu powieści nie ma ich już i Rastignac zostaje sam.

Przyjęcie i spuścizna

Ojciec Goriot uznawany jest za największe dzieło Balzaka, a istotę jego późniejszego wpływu na literaturę francuską znakomicie oddaje stwierdzenie Féliciena Marceau: "Wszyscy jesteśmy dziećmi Ojca Goriota". Brooks wskazuje na "idealność formy, oszczędność środków i celów", podczas gdy Martin Kanes w swojej książce Le Pére Goriot: Anatomy of a Troubled World ("Ojciec Goriot: Anatomia Trudnego Świata") opisuje powieść jako "filar Comédie humaine (komedii ludzkiej)". Jest ona również głównym przedmiotem obszernego studium Antony'ego Pugha, Balzac's Recurring Characters ("Powracający bohaterowie Balzaka"), którego całe rozdziały poświęcone są dziejom pensjonatu pani Vauquer. Powieść Balzaka, jako nieodłączny element wszelkich studiów o literaturze francuskiej, tłumaczono wielokrotnie na różne języki; w tej kwestii polski przekład autorstwa Tadeusza Boya-Żeleńskiego wpisuje się w kanon jego znakomitych tłumaczeń tekstów francuskich.

Le Père Goriot is widely considered Balzac's essential novel. Its influence on French literature has been considerable, as shown by novelist Félicien Marceau's remark: "We are all children of Le Père Goriot." Brooks refers to its "perfection of form, its economy of means and ends". Martin Kanes, meanwhile, in his book Le Pére Goriot: Anatomy of a Troubled World, calls it "the keystone of the Comédie humaine". It is the central text of Anthony Pugh's voluminous study Balzac's Recurring Characters, and entire chapters have been written about the detail of the Maison Vauquer. Because it has become such an important novel for the study of French literature, Le Père Goriot has been translated many times into many languages. Thus, says Balzac biographer Graham Robb, "Goriot is one of the novels of La Comédie humaine that can safely be read in English for what it is."

Initial reviews of the book were mixed. Some reviewers accused Balzac of plagiarism or of overwhelming the reader with detail and painting a simplistic picture of Parisian high society. Others attacked the questionable morals of the characters, implying that Balzac was guilty of legitimizing their opinions. He was condemned for not including more individuals of honorable intent in the book. Balzac responded with disdain; in the second preface of 1835, he wrote with regard to Goriot: "Poor man! His daughters refused to recognize him because he had lost his fortune; now the critics have rejected him with the excuse that he was immoral."

Many critics of the time, though, were positive: a review in Le Journal des femmes proclaimed that Balzac's eye "penetrates everywhere, like a cunning serpent, to probe women's most intimate secrets". Another review, in La Revue du théâtre, praised his "admirable technique of details". The many reviews, positive and negative, were evidence of the book's popularity and success. One publisher's critique dismissed Balzac as a "boudoir writer", although it predicted for him "a brief career, but a glorious and enviable one".

Balzac himself was extremely proud of the work, declaring even before the final installment was published: "Le Père Goriot is a raging success; my fiercest enemies have had to bend the knee. I have triumphed over everything, over friends as well as the envious." As was his custom, he revised the novel between editions; compared to other novels, however, Le Père Goriot remained largely unchanged from its initial version.

In the years following its release, the novel was often adapted for the stage. Two theatrical productions in 1835 – several months after the book's publication – sustained its popularity and increased the public's regard for Balzac. In the 20th century, a number of film versions were produced, including adaptations directed by Jacques de Baroncelli and Travers Vale, and a presentation for Masterpiece Theatre directed by Paddy Russell. The name of Rastignac, meanwhile, has become an iconic title in the French language; a "Rastignac" is synonymous with a person willing to climb the social ladder at any cost.

Bibliografia

• Auerbach, Erich. "[Père Goriot]". Père Goriot. New York: W. W. Norton & Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X. pp. 279–289.
• Balzac, Honoré de. "Author's Introduction". La Comédie humaine. The Human Comedy: Introductions and Appendix. 1842. Online at Project Gutenberg. Retrieved on 19 January 2008.
• Balzac, Honoré de. Father Goriot. The Works of Honoré de Balzac. Vol. XIII. Philadelphia: Avil Publishing Company, 1901.
• Balzac, Honoré de. Père Goriot. New York: W. W. Norton and Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X.
• Baran, J. H. "Predators and parasites in Le Père Goriot". Symposium. 47.1 (1993): 3–15. ISSN 0039-7709.
• Barbéris, Pierre. "The Discovery of Solitude". Père Goriot. New York: W. W. Norton and Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X. pp. 304–314.
• Bellos, David. Honoré de Balzac: Old Goriot (Landmarks of World Literature). Cambridge: Cambridge University Press, 1987. ISBN 0-521-31634-0.
• Brooks, Peter. "Editor's Introduction". Père Goriot. New York: W. W. Norton and Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X. pp. vii–xiii.
• Brooks, Peter. Realist Vision. New Haven: Yale University Press, 2005. ISBN 0-300-10680-7.
• Crawford, Marion Ayton. "Translator's Introduction". Old Goriot. Harmondsworth: Penguin Classics, 1951. ISBN 0-14-044017-8.
• Dedinsky, Brucia L. "Development of the Scheme of the Comédie humaine: Distribution of the Stories". The Evolution of Balzac's Comédie humaine. Ed. E. Preston Dargan and Bernard Weinberg. Chicago: University of Chicago Press, 1942. OCLC 905236 w bazie Online Computer Library Center.
• Ginsberg, Michal Peled, ed. Approaches to Teaching Balzac's Old Goriot. New York: The Modern Language Association of America, 2000. ISBN 0-87352-760-7.
• Hunt, Herbert J. Balzac's Comédie Humaine. London: University of London Athlone Press, 1959. OCLC 4566561 w bazie Online Computer Library Center.
• Kanes, Martin. Père Goriot: Anatomy of a Troubled World. New York: Twayne Publishers, 1993. ISBN 0-8057-8363-6.
• McCarthy, Mary Susan. Balzac and His Reader: A Study in the Creation of Meaning in La Comédie humaine. Columbia: University of Missouri Press, 1982. ISBN 0-8262-0378-7.
• Mozet, Nicole. "Description and Deciphering: The Maison Vauquer". Père Goriot. New York: W. W. Norton and Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X. pp. 338–353.
• Oliver, E. J. Balzac the European. London: Sheed and Ward, 1959. OCLC 4298277 w bazie Online Computer Library Center
• Petrey, Sandy. "The Father Loses a Name: Constative Identity in Le Père Goriot". Père Goriot. New York: W. W. Norton and Company, 1998. ISBN 0-393-97166-X. pp. 328–338.
• Pugh, Anthony R. Balzac's Recurring Characters. Toronto: University of Toronto Press, 1974. ISBN 0-8020-5275-4.
• Robb, Graham. Balzac: A Biography. New York: W. W. Norton & Company, 1994. ISBN 0-393-03679-0.
• Rogers, Samuel (1953). Balzac & The Novel. New York: Octagon Books. Szablon:LCCN.
• Saintsbury, George. "Introduction". The Works of Honoré de Balzac. Vol. XIII. Philadelphia: Avil Publishing Company, 1901.
• Stowe, William W. Balzac, James, and the Realistic Novel. Princeton: Princeton University Press, 1983. ISBN 0-691-06567-5.

Linki zewnętrzne

• Szablon:Gutenberg (plain text)
• Father Goriot at Internet Archive (scanned books original editions color illustrated)
• (fr.) Le Père Goriot, audio version

• "Le père Goriot" w oryginale (Uwaga! Jedna długa strona)
• Ojciec Goriot w serwisie Wolne Lektury

[[de:Le Père Goriot]] [[en:Le Père Goriot]] [[es:Papá Goriot]] [[eo:Patro Goriot]] [[fa:بابا گوریو]] [[fr:Le Père Goriot]] [[ko:고리오 영감]] [[hr:Čiča Goriot]] [[it:Papà Goriot]] [[he:אבא גוריו]] [[lv:Gorio tēvs]] [[nl:Le Père Goriot]] [[ja:ゴリオ爺さん]] [[sk:Otec Goriot]] [[sl:Oče Goriot]] [[sr:Чича Горио]] [[sv:Pappa Goriot]] [[vi:Lão Goriot]] [[zh:高老頭]]