Król Lear
Strona tytułowa z Drugiego Folio z 1632 roku | |
Autor |
William Shakespeare |
---|---|
Typ utworu |
tragedia |
Data powstania |
1605 |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania |
Londyn |
Język |
angielski |
Data wydania |
1608 |
Król Lear (ang. King Lear) – tragedia Williama Shakespeare’a, prawdopodobnie napisana w roku 1605. Fabuła dramatu oparta jest na legendzie o Llyrze, mitycznym królu Brytanii. Bezpośrednim źródłem inspiracji była anonimowa sztuka o królu Learze, wystawiana w czasach Szekspira[1]. Król Lear uznawany jest za jedno z największych osiągnięć Szekspira.
Wydanie
[edytuj | edytuj kod]Sztuka ta została wydana w Pierwszym Folio w 1623 roku. Można ją było także znaleźć w Fałszywym Folio. Wcześniej została wprawdzie wydana jako quarto, ale było to wydanie z licznymi błędami[2].
Treść
[edytuj | edytuj kod]Czas i miejsce akcji
[edytuj | edytuj kod]Akcja dramatu dzieje się w legendarnych czasach XXXII wieku od stworzenia świata[1] (VIII w. p.n.e.) w Brytanii[3]. Shakespeare stara się nadać dramatowi aurę pradawności, odpowiednio kreśląc realia i stylizując język[1]. Wydarzenia rozgrywają się w Brytanii: w pałacu króla Leara, pałacu księcia Albany, zamku hrabiego Gloucestera, w samotnej chacie w dzikiej okolicy, w obozach francuskim i brytańskim w okolicy Dover.
Postacie[4]
[edytuj | edytuj kod]- Król Lear – król Brytanii
- Goneril – najstarsza córka króla Leara
- Książę Albany – mąż Gonerili
- Oswald, marszałek Gonerili
- Regana – druga córka króla Leara
- Książę Cornwall – mąż Regany
- Kordelia – najmłodsza córka króla Leara
- Król Francji – kandydat do ręki, a potem mąż Kordelii
- Hrabia Kent – wierny sługa króla Leara
- Błazen królewski
- Hrabia Gloucester
- Edgar – syn Gloucestera
- Edmund – nieślubny syn Gloucestera
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Akt I
[edytuj | edytuj kod]Lear, król Brytanii, zmęczony latami panowania, pragnie zrzec się władzy na rzecz swoich córek, Goneril, Regan i Kordelii: postanawia podzielić królestwo pomiędzy nie, a sam zamierza korzystać na zmianę z gościny u każdej. Pyta więc córek, jakim darzą go uczuciem. Najstarsza, Goneril, wyraża w ozdobnych słowach miłość do ojca. Przywiązanie deklaruje też Regan. Obie wraz z mężami, książętami Albany i Cornwall, otrzymują swoją część ziemi. Kiedy nadchodzi kolej najmłodszej siostry, ta nie znajduje właściwych słów, aby mówić o uczuciach; stwierdza szczerze, że kocha ojca i nic więcej. Rozwścieczony Lear wydziedzicza Kordelię i dzieli jej udział między starsze siostry.
Hrabia Kent, poddany króla, sprzeciwia się niesprawiedliwemu traktowaniu Kordelii i zostaje wypędzony z kraju. Lear informuje o wydziedziczeniu córki kandydatów do jej ręki: księcia Burgundii i króla Francji. Książę Burgundii wycofuje się, ale król Francji jest pod wrażeniem uczciwości Kordelii i decyduje się ją poślubić.
Tymczasem na zamku hrabiego Gloucester Edmund, bękart hrabiego, planuje usunąć swojego starszego brata Edgara. Oszukuje ojca sfałszowanym listem, który sugeruje, że Edgar chce pozbyć się ojca i przejąć rodzinny majątek.
Gdy Król Lear zgodnie z umową udaje się do zamku księcia Albany i Gonerili, odkrywa, że córka przestała go poważać. Traktowany jest ozięble, oskarżany o złe zachowanie. Goneril domaga się zmniejszenia liczebności królewskiego orszaku. Król przeklina ją i postanawia przenieść się do zamku Regany. Towarzyszą mu Błazen, który z goryczą komentuje nierozsądną decyzję Leara o zrzeczeniu się władzy, i Kent, który mimo wygnania powrócił do króla w przebraniu, aby nadal mu służyć.
Akt II
[edytuj | edytuj kod]Na zamku hrabiego Gloucester Edmund realizuje spisek przeciw bratu. Wmawia Edgarowi, że ojciec jest na niego zły i każe mu uciekać. Przed hrabią natomiast oskarża Edgara o zamiar ojcobójstwa. Gloucester daje się zwieść, wydziedzicza Edgara i ogłasza go banitą. Tym samym Edmund zostaje jedynym dziedzicem majątku.
Regan i jej mąż, aby nie gościć ojca u siebie, opuszczają swój zamek i udają się z wizytą do hrabiego Gloucester. Jest z nimi Kent, teraz posłaniec królewski, który wdaje się w utarczkę z Oswaldem, posłańcem Gonerili, i na rozkaz Regany i jej męża zostaje zakuty w dyby.
Kiedy Lear przybywa, protestuje przeciw takiemu traktowaniu jego posłańca, ale Regan jest lekceważąca wobec ojca. Gdy pojawia się i Goneril, dla Leara jest już jasne, że obie córki odwróciły się od niego. Domagają się, aby zrzekł się wszelkich pretensji i zupełnie zrezygnował z orszaku. Oszalały z bólu Lear porzuca zamek Gloucester i wybiega sam w burzliwą noc.
Akt III
[edytuj | edytuj kod]Wśród szalejącej burzy Lear w towarzystwie Błazna i Kenta trafia do chaty, w której ukrywa się Edgar. Wygnaniec z Gloucester udaje szaleńca pod przybranym imieniem Toma Bedlama.
Tymczasem hrabia Gloucester, widząc, jak córki potraktowały króla, chce mu pomóc. Wie, że z Francji przybywa odsiecz i król może odzyskać tron. Edmund, którego ambicji nie zaspokoiło zajęcie miejsca brata, donosi księciu Cornwall, że jego ojciec spiskuje z Francuzami. Za swój czyn otrzymuje tytuł hrabiowski.
Gloucester odnajduje Leara w towarzystwie Edgara, którego nie rozpoznaje. Zabiera obu do zamku i wyprawia ich do Dover, gdzie już gromadzą się sojusznicze oddziały francuskie. Sam zostaje aresztowany jako zdrajca, a Regan i książę Cornwall wyłupują mu oczy. Na widok tego okrucieństwa jeden ze sług atakuje księcia Cornwall, rani go śmiertelnie, a sam ginie z ręki Regany. Ona też wyjawia hrabiemu Gloucester, że wydał go jego ukochany syn, Edmund. Słudzy, widząc okrucieństwo, wyprawiają potajemnie oślepionego hrabiego wraz z Edgarem, cały czas udającym wariata.
Akt IV
[edytuj | edytuj kod]Niewidomy Gloucester, wciąż nie rozpoznając syna, zatrudnia go jako przewodnika do Dover, gdzie chce rzucić się z klifu do morza. Edgar, patrząc z bólem na rozpacz ojca, postanawia się nim opiekować.
Goneril i Regan zaczynają rywalizować ze sobą o względy Edmunda. Goneril odkrywa w nim to, czego brakuje jej mężowi: pewność siebie i bezwzględność. Pisze do niego list, w którym zleca mu morderstwo księcia Albany. Świeżo owdowiała Regan także interesuje się nowym hrabią Gloucester.
Edgar udaje, że wiedzie Gloucestera na skraj urwiska i pozwala mu skoczyć. Potem mówi Gloucesterowi, że cudem przeżył upadek z wysokości. Pojawia się Oswald, sługa Gonerili, i próbuje zabić Gloucestera, ale sam ginie z ręki Edgara. W kieszeni Oswalda Edgar znajduje list od Gonerili, zachęcający Edmunda do zabicia jej męża i zajęcia jego miejsca.
W obozie francuskim pod Dover stacjonują już wojska francuskie, a wraz z nimi Kordelia. Także obłąkany Lear jest już w mieście. Wyrzeka na niesprawiedliwy i skorumpowany świat, wstydzi się spotkać z córką, którą niegdyś tak okrutnie potraktował. Gdy Kent i Kordelia odnajdują go i otaczają opieką, jego szaleństwo powoli przemija.
Akt V
[edytuj | edytuj kod]Wojska brytyjskie gromadzą się pod Dover i szykują do walnej bitwy. Dwie siostry pożądają Edmunda, który każdej z nich złożył miłosną przysięgę. W obozie pojawia się Edgar i przekazuje księciu Albany list Gonerili, znaleziony przy zabitym Oswaldzie.
Francuzi przegrywają bitwę, a Lear i Kordelia dostają się do niewoli. Edmund posyła za nimi do więzienia oficera z rozkazem dokonania egzekucji. Gdy pojawiają się obie siostry i Albany, ten ostatni domaga się sprawiedliwego sądu nad Learem i Kordelią. Edmund jednak nie chce oddać więźniów. Aby wzmocnić jego pozycję w sporze, Regan deklaruje, że weźmie go za męża, na co Albany ogłasza Edmunda zdrajcą. Na wezwanie herolda pojawia się Edgar w przebraniu rycerskim, wymawia Edmundowi zdradę i rani go w pojedynku. Albany ujawnia list Gonerili, a Edmund przyznaje się do intrygi. Edgar wyjawia swoją tożsamość i dochodzi do pojednania braci.
Tymczasem kolejni posłańcy przynoszą tragiczne wiadomości. Regan nie żyje, otruta z zazdrości przez Gonerilę, a sama Goneril popełniła samobójstwo, gdy jej podstępne plany legły w gruzach. Gdy Edmund przyznaje, że kazał sfingować samobójstwo Kordelii, na scenę wchodzi Lear z martwą Kordelią na rękach. Gdy widzi, że nie ma już ratunku, Lear umiera z żalu po córce. Umiera również Edmund od odniesionych w pojedynku ran. Albany oferuje władzę Kentowi i Edgarowi. Kent odmawia, Edgar nie odrzuca złożonej propozycji.
Forma
[edytuj | edytuj kod]Król Lear jest napisany wierszem i prozą[5]. Wiersz to blank verse, czyli nierymowany pentametr jambiczny, to znaczy sylabotoniczny dziesięciozgłoskowiec, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu[5]. Gdzieniegdzie Szekspir stosuje aliterację[6].
Przekłady
[edytuj | edytuj kod]Król Lear należy do najczęściej tłumaczonych dramatów Szekspira. Na język polski przekładali go Stanisław Barańczak, Witold Chwalewik, Jerzy S. Sito, Władysław Tarnawski, Leon Ulrich, Józef Paszkowski, Zofia Siwicka, Andrzej Tretiak i Maciej Słomczyński[7][8]. Fragment sztuki przełożył i wplótł do swojego Kordiana Juliusz Słowacki[9]:
Chodź! oto szczyt, stój cicho... Zakręci się w głowie,
Gdy rzucisz wzrok w przepaści ubiegłe spod nogi...
Wrony przelatujące w otchłani półowie
Mało większe od żuków... a tam – na pół drogi
Czepia się ktoś... chwast zbiera... z ciężkiéj żyje pracy!...
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Ekranizacje dzieł Williama Shakespeare’a
- Ran – film Akiry Kurosawy na podstawie Króla Leara.
- Chronologia powstawania dzieł Williama Shakespeare’a
- 100 najlepszych książek Norweskiego Klubu Książki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Wstęp, w: William Shakespeare, Król Lear, tłum. Leon Ulrich. wolnelektury.pl. [dostęp 2016-12-26]. (pol.).
- ↑ King Lear, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-26] (ang.).
- ↑ SparkNotes: King Lear: Key Facts [online], m.sparknotes.com [dostęp 2018-02-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-15] (ang.).
- ↑ Tłumaczenie form imion bohaterów oparto na spolszczeniu Leona Urlicha: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krol-lear.html.
- ↑ a b King Lear: Versification and Diction. shakespeare-online.com. [dostęp 2017-11-30]. (ang.).
- ↑ Alliteration. carlsonenglish.wikispaces.com. [dostęp 2017-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-19)]. (ang.).
- ↑ Katalog Zbiorów Bibliotek UJ, Uniwersytet Jagielloński. chamo.bj.uj.edu.pl. [dostęp 2016-12-26]. (pol.).
- ↑ Wszystkie polskie przekłady Króla Leara wraz z omówieniami ich strategii i recepcji dostępne są w repozytorium cyfrowym Polski Szekspir UW.
- ↑ Juliusz Słowacki, Kordian :: Wolne Lektury [online], wolnelektury.pl [dostęp 2020-07-05] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leslie Dunton-Downer, Alan Riding: Szekspir. Warszawa: Hachette Livre, 2005. ISBN 83-7184-496-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tekst utworu (ang.)
- Tekst utworu (pol.)
- Król Lear w serwisie Wolne Lektury