Wiązówka błotna

Wiązówka błotna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	wiązówka
Gatunek	wiązówka błotna
	Nazwa systematyczna
	Filipendula ulmaria (L.) Maxim.; Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 6:251. 1879
Synonimy
	Spiraea ulmaria L.;
	Spiraea ulmaria L.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria) – gatunek byliny należący do rodziny różowatych (Rosaceae). Jest gatunkiem eurosyberyjskim, występuje w Azji od Syberii przez Mongolię po Chiny i w północnej i środkowej Europie^[3]. W Polsce jest rośliną pospolitą, miejscami występuje bardzo licznie. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Łodyga^[5]: Średnica do 5 mm, zielonawobrunatna, sztywna, kanciasta, wewnątrz pusta z wyjątkiem części szczytowej. Jest regularnie prosto podłużnie bruzdowana.
Liście: Liście przerywano nieparzysto-pierzaste, pofałdowane, posiadające półokrągłe, ząbkowane przylistki częściowo zrośnięte z łodygą. Listki główne są szerokojajowate, listek szczytowy jest znacznie większy, szeroki. U roślin rosnących w zbiorowisku muraw na niżu jest on zwykle dłoniasto trójklapowy, u roślin rosnących w wilgotnych lasach pięcioklapowy. Wszystkie listki są podwójnie ząbkowane, na górnej stronie ciemnozielone i nagie, spodem jaśniejsze, mniej lub bardziej filcowane.
Kwiaty^[5]: Kwiatostan złożony z bardzo licznych kwiatów tworzy nieregularną wierzchotkowatą wiechę. Kwiaty są kremowobiałe, o średnicy około 3–6 mm. Kielich złożony z 5 ciemnozielonych odgiętych i owłosionych działek przyrośniętych do wypukłego dna kwiatowego. Obecnych jest 5 wolnych, łatwo opadających, jasnożółtych płatków korony, jajowatych, wyraźnie zwężonych u podstawy. Pręciki są liczne, o zaokrąglonych pylnikach, znacznie dłuższe od płatków. Słupkowie jest złożone z około 4–6 słupków o krótkich szyjkach i kulistym znamieniu. Słupki skręcają się razem spiralnie tworząc żółtawobrunatne owoce śrubowato skręcone.
Owoc: Spiralnie skręcona, brunatna, jednonasienna niełupka.
Kłącze: Członowane, zdrewniałe, grube z licznymi włóknistymi korzeniami.

Biologia i ekologia

Rośnie na brzegach wód, na mokrych łąkach, w świetlistych zaroślach nadrzecznych, nad rowami. Jest lubiącym półcień hygrofitem. Bardzo często występuje w zaroślach wierzby szarej. W górach rośnie aż po piętro kosówki. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu związków (All.) Filipendulion^[6]. Kwiaty wydzielają lekki zapach, przywabiając nim owady, które je zapylają, mimo że roślina nie wytwarza nektaru. Owady zbierają za to obficie wytwarzany pyłek. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Wiązówka błotna porażana jest przez grzyba Triphragmium ulmariae. Wywołana przez niego choroba często doprowadza do obumarcia rośliny^[7]^[7].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Nadająca się do uprawy szczególnie nad sztucznymi zbiornikami wodnymi (oczkami wodnymi). Stosowane są zwłaszcza dwie odmiany ozdobne – 'Aurea' (liście żółte) i 'Variegata' (liścia z białymi plamami)^[8].

Roślina lecznicza

Historia: Własności lecznicze wiązówki błotnej poznano już w średniowieczu. Dawniej w medycynie ludowej była ważną rośliną zielarską – używano jej do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego, jako ziele przeciwkrwotoczne i przeciwbiegunkowe^[9].
Surowiec zielarski: Ziele wiązówki (Filipendulae ulmariae herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone kwitnące szczyty pędów o zawartości olejku eterycznego nie mniejszej niż 1 ml/kg.^[5] Kwiaty zawierają olejki eteryczne, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne i glikozydy fenolowe (spireina, salicyna)^[10].
Działanie: Ma właściwości przeciwgorączkowe (dzięki zawartości salicyny), napotne, moczopędne i przeciwreumatyczne. Napar używany jest do leczenia przeziębień, chorób górnych dróg oddechowych, pomocniczo przy grypie i chorobach reumatycznych, zwykle w mieszance z innymi ziołami; czarnym bzem, korą wierzby, liśćmi brzozy^[10]^[9].
Zbiór i suszenie: Zbiera się całe kwiatostany i suszy w cieniu, w temperaturze nieprzekraczającej 30 stopni Celsjusza.

Inne zastosowania

Z liści otrzymywano dawniej żółtozielony barwnik do tkanin.
Używana jest do aromatyzowania niektórych gatunków piwa i wódki.

Uprawa

Jest w pełni mrozoodporna (strefy klimatyczne 2–9^[11]). Może rosnąć na stanowiskach słonecznych lub półcienistych, gleba musi być zawsze wilgotna, może być błotnista^[11]. Rozmnaża się z nasion wysiewanych wiosną lub jesienią, lub przez podział. Oprócz typowej, dziko rosnącej formy istnieją ozdobne kultywary, np. 'Aurea' o złotożółtych za młodu liściach, czy 'Variegate' o prążkowanych, żółto nakrapianych liściach^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Filipendula ulmaria, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b The rust pathogen Triphragmium ulmariae as a selective force affecting its host, Filipendula ulmaria. [dostęp 2017-05-12].
↑ Elke Schwarzer: Heimische Pflanzen für den Garten. 2016, s. 44. ISBN 978-3-8001-8455-2.
↑ ^a ^b Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ ^a ^b Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[iucn-4] Filipendula ulmaria, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[FPX-5] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[library-7] The rust pathogen Triphragmium ulmariae as a selective force affecting its host, Filipendula ulmaria. [dostęp 2017-05-12].

[8] Elke Schwarzer: Heimische Pflanzen für den Garten. 2016, s. 44. ISBN 978-3-8001-8455-2.

[B-9] Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

[A-10] Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[E-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]