Przejdź do zawartości

Zamek w Iłży

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Iłży
Symbol zabytku nr rej. 23 z 24.03.1947, 156 z 23.06.1967 oraz 96/A z 18.03.1981
Ilustracja
Baszta
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Iłża

Adres

27-100 Iłża

Typ budynku

ruina zamku

Styl architektoniczny

gotyk, renesans

Inwestor

biskup krakowski

Rozpoczęcie budowy

I poł. XIV w.

Ważniejsze przebudowy

I poł. XIV w.

Zniszczono

XVII w.

Odbudowano

XVII w.

Pierwszy właściciel

Jan Grot

Kolejni właściciele

biskupi krakowscy, Tadeusz Lubomirski, TOnZ

Położenie na mapie Iłży
Mapa konturowa Iłży, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zamek w Iłży”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Iłży”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Zamek w Iłży”
Położenie na mapie powiatu radomskiego
Mapa konturowa powiatu radomskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Iłży”
Położenie na mapie gminy Iłża
Mapa konturowa gminy Iłża, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zamek w Iłży”
Ziemia51°09′44″N 21°14′24″E/51,162222 21,240000

Zamek w Iłży − ruiny gotycko-renesansowego zamku biskupów krakowskich zbudowanego prawdopodobnie w latach 1326–1347 z inicjatywy biskupa krakowskiego Jana Grota[1]. Przebudowany w połowie XVI i w XVII wieku dzięki czemu zyskał wystrój renesansowy i nowe fortyfikacje bastejowe. Zniszczony przez wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie Jerzego Rakoczego w czasach Potopu. Odbudowany w XVII wieku i po pożarze opuszczony pod koniec wieku XVIII.

Zamek w Iłży w 1655 roku, rycina Erika Dahlbergha
Zamek w Iłży – fot. archiwalna
Zamek w 2023 roku

Faza gotycka

[edytuj | edytuj kod]

Najstarszą budowlą powstałą na zamku jest okrągła wieża (stołp) powstała najpóźniej w 1 połowie XIV wieku oraz budynek od północy, który w drugim etapie budowy uzupełniono o ciąg murów obronnych wraz z bramą od zachodu. Już w tej fazie była to dobrze ufortyfikowana siedziba, która umożliwiła schronienie się w niej biskupa Jana Grota podczas jego zatargu o dziesięciny z królem Kazimierzem Wielkim. Wkrótce zamek rozbudował biskup Florian z Mokrska. Wzmocniono bramę, uzupełniając ją o wieżę przedbramną ze skarpami oraz filarami, na których wznosił się kamienny most. W jednej z baszt znajdowała się późnogotycka kaplica z ozdobnym wykuszem. Zamek musiał być już na tyle obszerny, że mógł stanowić miejsce pobytu króla Władysława Jagiełły i jego dworu w latach 1386, 1410, 1420, 1423, 1424, 1432.

Faza renesansowa

[edytuj | edytuj kod]

W 1501 roku na zamku zatrzymał się król Aleksander Jagiellończyk, a w roku 1511 król Zygmunt Stary. Zamek odnowił na początku XVI wieku biskup Jan Konarski, a na renesansową rezydencję przebudował go około roku 1560 biskup Filip Padniewski, ozdabiając mury i wieżę bramną attykami, a stołp nakrywając wysokim reprezentacyjnym hełmem. W XVII wieku zamek rozbudował biskup Marcin Szyszkowski. Rozebrano budynki gotyckie i wzniesiono w ich miejscu zabudowania o planie regularnym. W miejscu przedzamcza zbudowano zamek dolny. Zbudowano mury kurtynowe i dwie basteje ze strzelnicami kluczowymi oraz dzieło obronne od północy. W 1588 roku pożar zniszczył zamek, w związku z czym ponownie go zmodernizowano.

Wiek XVII

[edytuj | edytuj kod]

W 1 połowie XVII wieku wzmocniono fortyfikacje oraz rozbudowano budynki gospodarcze na zamku dolnym. Zbudowano także beluard broniący bramy wschodniej, kurtynę północną i nową (trzecią) basteję północno-zachodnią. W 1607 roku zatrzymał się na zamku przez trzy dni król Zygmunt III Waza. W 1637 roku na zamku spotkał się Władysław IV ze swoją późniejszą małżonką Cecylią Renatą. Podczas tzw. potopu zamek po krótkiej obronie zajęli Szwedzi w dniu 17 września 1655 roku. W związku ze zniszczeniami zamek zaczęto odnawiać w 1656, jednak już w 1657 roku kolejnych zniszczeń dokonali żołnierze księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. Po tych zniszczeniach zamek odnowiono w roku 1670.

Wiek XVIII

[edytuj | edytuj kod]

Kolejne prace remontowe prowadzono w roku 1732 i w latach 1750, 1760 i 1782 z inicjatywy biskupa Kajetana Sołtyka, gdy naprawiono dachy, okna, drzwi, rynny i wieżę.

Upadek zamku

[edytuj | edytuj kod]

Poważnych zniszczeń na zamku dokonano podczas walk z konfederatami barskimi. W 1789 roku Sejm Czteroletni postanowił przejąć dobra ziemskie biskupstwa krakowskiego i zamek przeszedł na własność państwa, w związku z czym wykonano ostatni inwentarz wskazujący, że zamek jest poważnie zrujnowany. W 1791 roku brama wschodnia została zniszczona przez pożar. Po rozbiorach zamek przeszedł na rzecz państwa austriackiego, które ulokowało w nim lazaret i urządzało zabawy dla ludności. Podczas jednej z nich na zamku wybuchł pożar, który zniszczył pozostałości zabudowy i ruchomości w tym portrety biskupów. Ostatni lokator opuścił zamek w 1812 roku, a ruiny zaczęto rozbierać na materiał budowlany. Zbudowano z nich m.in. karczmę i fabrykę fajansu Sunderlanda.

Pod koniec XIX wieku w celu ochrony pozostałości zamku teren zakupił Tadeusz Lubomirski i przekazał Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Pomimo tego okoliczna ludność nadal korzystała z zamku jak z rezerwuaru materiału budowlanego.

Zabezpieczenie i restauracja

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1901–1902 został zniszczony gotycki portal w wieży. Pierwsze prace restauracyjne przeprowadził w 1910 Oskar Sosnowski. W czasie I wojny światowej ruiny uległy dalszej destrukcji. Kolejne uszkodzenia zamku nastąpiły w czasie wojny w latach 1939–1945. Między innymi w 1939 w stołp uderzył niemiecki pocisk artyleryjski. Do końca lat 70. XX wieku przeprowadzono częściową konserwację ruin, której autorem był Stanisław Medeksza.

Stan obecny

[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie zamek jest w stanie zabezpieczonej, udostępnionej do zwiedzania ruiny. Na terenie zamku regularnie odbywają się imprezy historyczne jak np. turnieje rycerskie. Na wieży umieszczono ochronny dach w kształcie przeźroczystego parasola, który zabezpiecza budowlę przed opadami atmosferycznymi. Nocą wieża jest oświetlona reflektorami umieszczonymi u jej podnóża.

Zamek z lotu ptaka

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tomasz Jurasz, Zamki i ich tajemnice, Iskry, Warszawa 1972, s.66.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bronisław Chlebowski, Iłża [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. III, Warszawa 1877, s. 271-275;
  • Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984;
  • Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2010;
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, red. J. Łoziński, Województwo kieleckie, red. J. Łoziński, B. Wolff, z. 4, Powiat kielecki, opr. T. Przypkowski, Warszawa 1957;
  • Stanisław Kołodziejski, Polska – zamki, Kraków 2004;
  • Jakub Lewicki, Dzieje i architektura zamku w Iłży [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z Sesji Naukowej Kielce 20 IX 1997, red. L. Kajzer, Kielce 1997;
  • Aleksander Siemaszko, Andrzej Włodarek, Iłża [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, vol. 2, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. II, cz. 1), s. 95-96;
  • Agnieszka Sypek, Robert Sypek, Zamki i warownie ziemi sandomierskiej, 2003;
  • Sławomir Wróblewski, Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu, Nowy Sącz 2006.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]