Zofia Baniecka
Zofia Baniecka (1939) | |
Data i miejsce urodzenia |
12 maja 1917 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
2 czerwca 1993 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie |
działaczka ruchu oporu, podziemia antykomunistycznego, artystka plastyczka |
Małżeństwo |
Adam Szulczewski |
Odznaczenia | |
|
Zofia Baniecka ps. „Zof” (ur. 12 maja 1917 w Warszawie, zm. 2 czerwca 1993 tamże) – działaczka polskiego ruchu oporu, „Solidarności”, KOR; więźniarka polityczna; Sprawiedliwa wśród Narodów Świata[1]; rzeźbiarka i graficzka. W czasie Holocaustu razem z matką uratowała ponad pięćdziesiąt osób żydowskiego pochodzenia[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jej ojciec Mieczysław był rzeźbiarzem, a matka Felicja (z domu: Leśkiewicz) nauczycielką. Rodzice nie byli religijni, ale posłali córkę do katolickiej szkoły. Następnie studiowała na Uniwersytecie Warszawskim i pracowała w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych[2].
Rodzina miała dużo znajomych i przyjaciół wśród warszawskich Żydów. W 1940 roku niemieccy okupanci nakazali przeprowadzkę, ponieważ dom według nowych planów znajdował się już w strefie nowo utworzonego getta[2].
Cała rodzina zaangażowała się w pomoc żydowskim mieszkańcom Warszawy: matka Zofii przenosiła broń i amunicję w torbach na zakupy, a ojciec szmuglował książki i jedzenie do zakazanej strefy. Z kolei Zofia jako łączniczka o pseudonimie Zof (także: Zosia od Łedy)[2][3] przewoziła broń m.in. do Kielc i Lublina, kolportowała prasę podziemną i pomagała Komitetowi Żydowskiemu znaleźć kryjówki dla żydowskich dzieci[4]. W stopniu strzelca od 1941 roku podlegała Komendzie Głównej Batalionów Chłopskich, pracując w redakcji dziennika powstańczego „Żywią i Bronią”[3].
Po jakimś czasie, dzięki pomocy członków podziemia, rodzina znalazła większe mieszkanie, tuż przy murze getta, przy ulicy Ogrodowej[3]. W czterech pokojach z kuchnią urządzono za zasłonami schronienie dla kolejnych Żydów, uciekających przed prześladowaniami[5].
Mieczysław Baniecki zginął w 1941 roku w wyniku nalotu radzieckiego lotnictwa, ale matka i córka nie zaprzestały niesienia pomocy[6]. W latach 1941–1944 uratowały wspólnie przynajmniej pięćdziesięciu Żydów, w tym 10-osobową rodzinę, której udało uciec się z płonącego getta w kwietniu 1943 roku[2]. Jedną z uratowanych była Ruth Curtin[5].
Jej szlak bojowy w czasie powstania warszawskiego obejmował trasę: Stare Miasto – kanały – Żoliborz – Kampinos[2][3].
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie, 16 sierpnia 1945 roku, jako członkini ruchu oporu, została aresztowana przez UB[2]. Proces odbył się 11 stycznia 1946 roku, sąd wojskowy skazał ją na 8 lat więzienia, a po uwzględnieniu amnestii z 1945 roku wyrok skrócono do 3 lat pozbawienia wolności[7]. W Fordonie, dokąd ją przewieziono, przydzielono ją do tzw. pracowni artystycznej: tworzyła tam humorystyczne ilustracje, komentujące więzienną rzeczywistość i swetry[8]. Prośby matki i uratowanych Żydów nie pomogły we wcześniejszym uwolnieniu: więzienie opuściła dopiero 17 sierpnia 1948 roku[2].
W 1949 roku zaczęła pracować w spółdzielni „Chłopski Świat”[2], w tym samym roku rozpoczęła także studia w Akademii Sztuk Pieknych Warszawie (dyplom uzyskała w 1955 w pracowni Mariana Wnuka)[9]. Zajmowała się rzeźbą kameralną i grafiką wystawienniczą[9]. Współpracowała z Polską Izba Handlu Zagranicznego i Przedsiębiorstwem Wystaw i Targów Zagranicznych[9], m.in. realizowała dorywcze prace plastyczne przy organizacji Targów Poznańskich[2]. W późniejszych latach prowadziła także zajęcia na ASP. 16 marca 1965 roku wyszła za mąż za elektronika, Adama Szulczewskiego; zachowała przy tym swoje panieńskie nazwisko[2].
W 1977 roku działała w biurze Komitetu Obrony Robotników, a razem z mężem angażowała się w ruch „Solidarności”, m.in. w latach 1982–1989 kolportując prasę podziemną[10] i użyczając mieszkania m.in. na spotkania KOR-owców oraz założycieli Solidarności-Mazowsze. W latach 1978–1981 organizowała tzw. uniwersytety latające[7]. W związku z działalnością opozycyjną małżeństwo było zatrzymywane przez władze, a ich mieszkanie rewidowano[2][11].
Od 1956 była członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków[9].
Mąż Zofii zmarł trzy lata po niej. Oboje pochowani są na Powązkach[2] (kwatera 155-1-9)[12].
W 2016 roku pośmiertnie przyznano Zofii Banieckiej medal Sprawiedliwi wśród Narodów Świata[13].
W archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego znajduje się ryngraf z chleba wykonany przez Zofię Baniecką w więzieniu w Fordonie. Dar został przekazany w 2015 roku przez Józefę Majewską (później Słowińską), więzioną tam w latach 1946–1952[14].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
- Krzyż Partyzancki
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Baniecka Zofia. Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-26] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Materiały – teczka: Zofia Baniecka, Fundacja generał Elżbiety Zawackiej, 2010 .
- ↑ a b c d Powstańcze Biogramy – Zofia Baniecka [online], www.1944.pl [dostęp 2019-10-26] (ang.).
- ↑ Story of Rescue – The Wojtarek Family | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ a b Rescuers: Zofia Baniecka – Shtetl [online], www.pbs.org [dostęp 2019-11-09] (ang.).
- ↑ Zofia Baniecka (right) poses with friends on an outing [online], collections.ushmm.org [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ a b Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ Archiwum Historii Mówionej – Gabriela Klimczak [online], www.1944.pl [dostęp 2019-11-09] (ang.).
- ↑ a b c d Słownik artystów plastyków: Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP. Warszawa: Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, 1972, s. 26.
- ↑ Słownik "Niezależni dla kultury 1976-89" [online], www.slownik-niezaleznidlakultury.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ KOR [online], www.kor.org.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MIECZYSŁAW BANIECKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29] .
- ↑ Lista Yad Vashem | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ Teczka Zofii Banieckiej, Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego., Sygn. MPW-M/3164 .
- ↑ Barbara Otwinowska , Teresa Drzal , Zawołać po imieniu : księga kobiet-więźniów politycznych 1944-1958, wyd. 1, Warszawa: Vipart, 1999–2003, s. 140, ISBN 83-87124-21-4, OCLC 44818509 [dostęp 2019-10-26] .
- Absolwenci Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
- Członkowie i współpracownicy KOR
- Członkowie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (1980–1989)
- Członkowie Związku Polskich Artystów Plastyków
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata
- Urodzeni w 1917
- Więźniowie polityczni w Polsce Ludowej 1944–1956
- Więźniowie więzienia w Fordonie (Polska Ludowa)
- Wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
- Zmarli w 1993
- Żołnierze Batalionów Chłopskich