Przejdź do zawartości

Zygmunt Nowakowski (artysta)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zygmunt Nowakowski
Zygmunt Jan Błażej Tempka
ilustracja
Zygmunt Nowakowski (ok. 1932)
Imię i nazwisko

Zygmunt Tempka

Data i miejsce urodzenia

22 stycznia 1891
Kraków

Data i miejsce śmierci

4 października 1963
Londyn

Zawód

aktor, pisarz

Odznaczenia
Krzyż Zasługi (II RP) Złoty Wawrzyn Akademicki

Zygmunt Nowakowski, właśc. Zygmunt Jan Błażej Tempka (ur. 22 stycznia 1891 w Krakowie, zm. 4 października 1963 w Londynie) – polski pisarz, felietonista, dziennikarz, aktor, reżyser teatralny, doktor filologii polskiej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Błażeja Tempki (1845–1896), urzędnika, i Heleny z Nowakowskich (1855–1936), nauczycielki (jednej z pierwszych kobiet studiujących na Uniwersytecie Jagiellońskim). Miał trzech braci. Dwóch spośród braci to: Tadeusz – lekarz internista i hematolog oraz Władysław – prawnik, polityk, poseł na Sejm RP. Uczęszczał do Gimnazjum Św. Jacka, a następnie im. Sobieskiego w Krakowie. Studiując na UJ polonistykę równolegle pobierał nauki w szkole dramatycznej. W 1911 Ludwik Solski zatrudnił go w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W 1914 wstąpił do Legionów Polskich. Po powrocie z wojny zaczął robić błyskawiczną karierę aktorską otrzymując m.in. role: Poety w Weselu, Konrada w Dziadach, Hrabiego w Nie-Boskiej komedii, Don Ferdynanda w Księciu Niezłomnym.

W latach 1926–1929 był aktorem i dyrektorem Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Od 1930 był stałym felietonistą „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”. Wiceprezes KS Cracovia.

Zygmunt Nowakowski jako książę Metternich w spektaklu Orlę Edmunda Rostanda

W 1935 został laureatem literackiej nagrody miasta Krakowa[1]. W 1938 otrzymał medal brązowy Nagrody im. Leona Reynela za najlepszą sztukę minionego roku, którą została uznana Gałązka rozmarynu[2].

Od 1939 przebywał na emigracji. W latach 1940–1941 był członkiem Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej przy prezydencie Władysławie Raczkiewiczu. W latach 1940–1944 redaktor naczelny „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich”, redagowanych wspólnie z Mieczysławem Grydzewskim.

Zygmunt Nowakowski (z lewej) podczas zjazdu dziennikarzy polskich w Londynie, grudzień 1944

Był wieloletnim współpracownikiem Radia Wolna Europa. Na antenie tego radia prezentował, między innymi, własne gawędy historyczne, które później wydano w postaci zbioru[3].

W swoich tekstach prasowych i wystąpieniach posługiwał się często bardzo mocnymi określeniami i posądzeniami, wręcz obraźliwymi. Znana była np. jego silna niechęć[4] do Zofii Kossak, którą oskarżał o to, że jest „agentką komunistyczną”[5].

Zmarł w Londynie. Zgodnie z ostatnią wolą Nowakowskiego, w lutym 1968 urna z jego prochami została przewieziona do kraju i złożona na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera PAS 42-wsch-4)[6].

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]
  • zbiory felietonów:
    • Kucharz doskonały (1932)
    • Stawiam bańki! (1936)
    • Lajkonik (1938)
    • Lajkonik na wygnaniu (1963)
  • powieści:
    • Przylądek Dobrej Nadziei (1931)
    • Start Edmunda Sulimy (1932)
    • Rubikon (1935)
    • Pani służba (1938)
    • Błękitna kotwica (1939)
  • dzieła sceniczne:
    • Tajemniczy pan (1924)
    • Puchar wędrowny (1926)
    • Gałązka rozmarynu (1937)
  • reportaże:
    • Geografia serdeczna (1931)
    • Niemcy à la minute (1933)
  • opowiadania:
    • Złotówka Manoela (1937)
    • Pędziwiatr (Duns 1945)
  • wspomnienia:
    • Mój Kraków (Nowy Jork 1946)
    • Z księgi zażaleń pielgrzymstwa polskiego (Bruksela 1949)
Grób Zygmunta Tempki-Nowakowskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Zygmunt Nowakowski jest patronem Szkoły Podstawowej w Trzęsówce[9].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Wykaz literatury uzupełniającej: Zygmunt Nowakowski (artysta).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Anna Kruszyńska, „Reemigrejtan. Kiedy Zygmunt Nowakowski wróci wreszcie do Krakowa?!” [online], dzieje.pl, 22 lutego 2020 [dostęp 2020-05-03].
  2. Odznaczenie Z. Nowakowskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 211 z 17 września 1938. 
  3. Zygmunt Nowakowski, Wieczory pod dębem. Gawędy historyczne., wyd. II, Warszawa: Wydawnictwo Myśl, 1990, ISBN 83-85233-01-6.
  4. Zygmunt Nowakowski, Forteca klamstwa [...], Grydzewski (red.), „Wiadomości”, IV (41), Londyn, 9 października 1949, s. 3, Cytat: Powtarzam: być katolikiem to nie znaczy kłamać [...] Jeśli autorka sama nie spali tej książki, książka sama, ta książka pachnąca saskim black-outem spłonie ze wstydu za autorkę.
  5. Nowakowski contra Zofia Kossak, [w:] Melchior Wańkowicz, Zupa na gwoździu – doprawiona, wyd. III, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972, s. 377–379, Cytat: Pan Nowakowski Zofię Kossak na odczytach publicznych nazywał agentką komunistyczną [...] pisze, że „mieszkanie i dostatek są udziałem tylko karierowiczów, takich jak Zofia Kossak”, że tacy karierowicze „muszą mieć elastyczne sumienie”.
  6. Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], www.zck-krakow.pl [dostęp 2024-05-07].
  7. M.P. z 1930 r. nr 31, poz. 52 „za zasługi na polu podniesienia polskiego dramatu narodowego”.
  8. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitną twórczość literacką” – odmówił przyjęcia wyróżnienia.
  9. Szkoła Podstawowa im. Zygmunta Nowakowskiego w Trzęsówce. oficjalna strona [dostęp 2020-05-04]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Henryk Markiewicz, Nowakowski (pierwotnie Tempka) Zygmunt Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]