Wikipedysta:Halibutt/handout

Hasła na tematy związane z biologią w Wikipedii stosują się do tych samych zasad, co artykuły na inne tematy. Dobrze jednak pamiętać o specyfice tematu.

Pisząc staraj się unikać antropocentryzmu (WP:ANT): nie tylko ludzie mają nerki, a świnia domowa nie jest jedynie źródłem schabu.

Encyklopedyczność

WP:Encyklopedyczność mówi o jednym z koniecznych warunków, by temat mógł znaleźć się w Wikipedii. Onus probandi, czyli ciężar dowodu spoczywa po stronie piszącego: to on musi tak opisać temat, by z opisu wynikała encyklopedyczność danego tematu, musi też przedstawić wiarygodne źródła. Większość pojęć z zakresu biologii jest encyklopedyczna, a na pewno wszystkie gatunki zwierząt lub pozostałych organizmów żywych, wszystkie taksony posiadające rangę i wszystkie oficjalnie wyróżnione rasy zwierząt udomowionych.

Kłopot z paleontologią

W Wikipedii zazwyczaj opisujemy rodzaje, a nie gatunki, które często opisujemy na stronach poświęconych rodzajom. Jednakże, zwłaszcza w przypadku ssaków kenozoiku (obecna era) odchodzimy od tego, niekiedy powstają obszerne opisy poszczególnych gatunków. Tak więc jeśli masz wystarczającą ilość informacji, śmiało opisuj ich gatunki, w przeciwnym razie zamiast mnożyć zalążki artykułów które nigdy nie rozwiną się w pełny opis, lepiej napisać pojedynczy porządny artykuł o rodzaju. Podobnie ma się sprawa z podgatunkami.

Struktura artykułu

Hasła Wikipedii nie mają górnej ani dolnej granicy objętości. Powinny mieć określoną strukturę, najlepiej z infoboksem, wyraźnym wstępem (zob. lede) i kolejnymi sekcjami opisującymi poszczególne aspekty tematu. To autor decyduje które elementy danego fenomenu warte są opisania. W przypadku artykułów na temat taksonów dobrze jest rzucić okiem na gotowe szablony artykułów (zob. WP:SA). Możesz też zawsze wzorować się na innych artykułach z danej dziedziny, na przykład na którymś z haseł medalowych (zob. WP:AnM). Ale jeśli masz lepszy pomysł – śmiało, to Ty jesteś autorem :)

Tytuł, nazwa, synonimy

Zasada nadrzędna: trzymaj się nazw istniejących w literaturze przedmiotu, unikaj tworzenia własnych czy tłumaczenia na własną rękę. Tu nie obejdzie się bez zdrowego rozsądku. Najlepszym wyborem wydaje się nazwa taksonu, ale co zrobić, gdy jest ich więcej? Czasami, w przypadku lepiej znanych taksonów, wybiera się polskojęzyczną nazwę zwyczajową (Lew afrykański, tyranozaur, prostoskrzydłe). Piszemy ją normalną czcionką. Częściej jednak za tytuł artykułu służy nazwa naukowa (zob. binominalne nazewnictwo gatunków): pierwszy człon stanowi nazwę rodzaju, zapisujemy go wielką literą. Drugi to epitet gatunkowy, zapisywany literą małą. Nazwy rodzajowe i gatunkowe piszemy czcionką wyróżniającą, zazwyczaj kursywą, wyższe w przypadku zwierząt zapisujemy normalną czcionką. Jeśli nazwa naukowa, którą się zapisuje czcionką wyróżniającą, stanowi tytuł, na początku artu stosujemy Podwójne wyróżnienie (i kursywą, i pogrubienie). Zgodnie z WP:OR nie tworzymy nazwy polskiej, jeśli jej nie ma.

Synonimy powstają, gdy dwie publikacje niezależnie opiszą dany takson. Która jest oficjalna? Nazwa, a więc i tytuł artykułu, jest częścią systematyki, więc musi odzwierciedlać aktualne poglądy większości specjalistów (konsens naukowy). Wedle międzynarodowych reguł nazewnictwa priorytet ma nazwa najstarsza, choćby była najgłupsza i wprowadzała w błąd.

Infoboks

Czyli ta duża ramka z podstawowymi informacjami po prawej stronie. W zoologii używamy zazwyczaj {{zwierzę infobox}}, w innych naukach biologicznych {{takson infobox}}. Informacje o tym jak wstawiać takie ramki do haseł znajdziesz na stronie Pomoc:Infoboks, ale pewnie wygodniej będzie Ci skopiować gotowy szablon z innego artykułu i podmienić w nim treść. Otwórz swoje hasło do edycji, otwórz już istniejący artykuł, Ctrl+C Ctrl+V i gotowe.

Zoolog

Nazwiska odkrycy/odkrywców taksonu wraz z rokiem, w którym opublikowali odkrycie (tak zwany cytat). Nie zmieniamy nawiasów cytowanych w literaturze, bo mają one znaczenie: nazwa w nawiasach oznacza, że zmieniono ją od czasu pierwszego opisania. Patrz choćby ewolucja nazw Brachiosaurus altithorax Riggs, 1903 > Giraffatitan Paul, 1988 > G. brancai (Janensch, 1914). W 1914 Janensch opisał gatunek, nazywając go Brachiosaurus brancai. W 1988 Paul uznał, że jest on wystarczająco odrębny, by umieścić go w osobnym rodzaju Giraffatitan. Odtąd gatunek nazywa się Giraffatitan brancai.

Klasyfikacja: rangi czy klady?

W nauce występują w zasadzie dwa główne systemy klasyfikacji organizmów żywych (sprzeczne ze sobą). Pierwszy z nich to stary, dobry pomysł Linneusza. Wymyślił on kilka rang: gatunek, rodzaj, rodzina, rząd, gromada (u roślin klasa), typ, królestwo. Nazwa danego gatunku jest binominalna (dwuczłonowa). Składa się z nazwy rodzajowej i epitetu gatunkowego. Wciąż uczy się tego systemu w szkołach. Opierają się o niego infoboksy.

A co zrobić z genetyką czy paleontologią? Tam lepiej sprawdza się pojęcie kladu: to grupa wszystkich potomków pewnego gatunku. Choćby ptaki, czyli klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka wróbla i archeopteryksa (Passer domesticus + Archaeopteryx lithographica), z kolei synapsydy to klad obejmujący wszystkich potomków najwcześniejszego przodka człowieka, który nie był przodkiem wróbla (Homo sapiens - Passer domesticus).

Ale jak to wygląda u nas, w Wikipedii? W większości tematów opieramy się na starym sposobie, przy czym większość uznawanych taksonów jest kladami. Taki sposób wykorzystuje się w infoboksie. Jeśli jakiś takson należy do dwóch taksonów takiej samej rangi, podajemy tylko te niższe. Tak więc w przypadku bociana czarnego podamy jako gromadę ptaki, a nie zauropsydy.

Wstęp

Pod względem formalnym wstęp, główka czy lede artykułów na temat biologii (pierwsze kilka akapitów artykułu) nie odbiega znacząco od dowolnego innego artykułu Wikipedii. We wstępie podajemy najpierw pogrubiony tytuł artykułu (zazwyczaj nazwę taksonu – patrz niżej; jeżeli jest to nazwa zwyczajowa, podajemy za nią w nawiasie nazwę naukową zapisaną zgodnie z regułami pisowni), oddzielamy go półpauzą (symbol –; to nie to samo, co dywiz -). Symbol ten można skopiować z innego artykułu Wikipedii (Ctrl+C+Ctrl+V), można też wywołać go w edytorze wizualnym (ikona Ω na górnej wstędze) lub edytorze kodu (kliknij w Znaki specjalne ponad oknem edycji). Po półpauzie następuje definicja. W przypadku gatunku zazwyczaj piszemy:

'''Jakiś gatunek''' (''Jakaś nazwa naukowa'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[jakiś klad, często gromada|czegoś]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[jakaś rodzina|jakiejś tam]].

Czyli na przykład:

Rzekotka drzewna (Hyla arborea) – gatunek płaza z rodziny rzekotkowatych.

Co do zasady wstęp jest streszczeniem najważniejszych punktów artykułu, więc powtarza treści pojawiające się dalej w tekście. Dlatego nie wymaga podawania przypisów jeśli ta sama treść jest uźródłowiona poniżej.

Źródła

Najlepszymi źródłami są recenzowane publikacje naukowe, ale wiarygodne informacje można też znaleźć na stronach IUCN (iucnredlist.org), ITIS (itis.gov) i w wielu innych miejscach. Jako źródła mogą służyć także porządne książki popularnonaukowe, napisane przez fachowców. Dostarczają one często informacji o wyglądzie zwierzęcia, podstawowych jego cechach czy siedlisku, o których autorzy prac naukowych nie wspominają.

Przypisy

W Wikipedii przypisy służą przede wszystkim do wskazania czytelnikowi skąd pochodzi dana informacja. To jak komunikat dla czytelnika: nie wierzysz anonimowemu wikipedyście – sprawdź sam co piszą specjaliści, tu masz adres. Każda podawana przez Ciebie informacja musi pochodzić z wiarygodnego źródła, podanego w formie przypisu bibliograficznego.

W Wikipedii, tak samo jak w świecie nauki, nie ma jednego, jedynie słusznego sposobu cytowania źródeł. Najczęściej stosowane są szablony tworzące przypisy zgodne z Polską Normą (uniwersalny szablon {{Cytuj}} lub jego specjalistyczni kuzyni, tacy jak {{Cytuj książkę}} czy {{Cytuj stronę}}), rzadziej przypisy harwardzkie (zwane też oksfordzkimi, patrz: {{Odn}}). Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by źródła cytowanych w treści artykułu informacji podać w dowolnym innym systemie, ważne by był on spójny w obrębie całego artykułu, czytelny dla czytelnika i pozwalał mu znaleźć daną informację (numer strony!). Wspomniany szablon {{odn}} przydaje się również w przypadku wielokrotnego wykorzystania tej samej publikacji książkowej w obrębie jednego artykułu, można z jego pomocą łatwo odesłać czytelnika do konkretnej strony źródła.

Od strony technicznej tworzenie przypisu przypomina uzupełnianie tabelki z danymi bibliograficznymi. Nie musisz uzupełniać wszystkich pól, ale im więcej ich podasz – tym łatwiej będzie czytelnikowi znaleźć dany tekst. Sterling J.S.J. Nesbitt Sterling J.S.J. i inni, The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania, „Biology Letters”, 1, 9, Royal Society Publishing, 2013, s. 30–54, DOI: 10.1098/rsbl.2012.0949  (ang.).. Żeby dodać przypis do powyższej publikacji, kliknij w przycisk Przypis (na górnej wstędze). Jeśli publikacja posiada identyfikator DOI, PMID lub adres URL – wklej go w polu „Automatycznie”, być może uda się wszystkie pola uzupełnić automatycznie. Jeśli nie – przejdź do zakładki „Ręcznie” i tam uzupełnij przypis.

Pomocy!

Pomocy szukać można m.in. na stronie Pomoc:Pytania nowicjuszy, niemal zawsze dyżuruje tam ktoś z wikipedystów. Można również prosić o pomoc biologów na stronie Dyskusja wikiprojektu:Biologia lub rozpocząć nowy wątek w Kawiarence (WP:BAR), naszym forum dyskusyjnym. Możesz też prosić o pomoc któregoś z przewodników (Pomoc:Przewodnicy). Pamiętaj: pomoc ze strony innych wikipedystów to nie jest ściąganie czy droga na skróty, to współpraca. Jeśli szkoła przyzwyczaiła Cię, że prace pisze się samodzielnie – zapomnij o tym. Nie tak tworzy się naukę, i nie tak tworzy się Wikipedię.